Ryzyko biznesowe – co to jest i jak je określić?

Ryzyko jest nieodłącznym elementem każdego przedsięwzięcia biznesowego, ale można przekuć je w rynkowy sukces. Jak zrozumieć, oceniać i zarządzać ryzykiem, aby przynosiło ono więcej zysków niż strat?

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym jest ryzyko biznesowe?
• Jakie czynniki wpływają na ryzyko biznesowe?
• Jakie są rodzaje ryzyka biznesowego?
• Jak określić ryzyko biznesowe?
• Jakie narzędzia stosuje się do analizy ryzyka biznesowego?
• Jakie jest znaczenie ryzyka biznesowego?

Ryzyko biznesowe – definicja

Ryzyko biznesowe odnosi się do możliwości wystąpienia sytuacji negatywnie wpływającej na działalność przedsiębiorstwa, co prowadzi do strat finansowych lub utraty reputacji. Ryzyko jest podstawową stałą w prowadzeniu dowolnego rodzaju działalności gospodarczej, ponieważ żadne przedsięwzięcie nie jest wolne od niepewności.

Ryzyko biznesowe to potencjalne zagrożenie lub niebezpieczeństwo, które może wystąpić w działalności przedsiębiorstwa i mieć negatywny wpływ na jego cele, operacje lub wyniki finansowe.

Definicja ryzyka biznesowego

Ryzyka biznesowe dzieli się na wiele kategorii – od operacyjnych, czyli związanych z działalności firm, po strategiczne, które odnoszą się do całej branży czy rynku^{[1] [2] [3]}.

Czynniki wpływające na ryzyko biznesowe

Wiele czynników wpływać na stabilność, rentowność i ogólne ryzyko biznesowe. Najczęściej wyróżnia się następujące:

• Zmienność rynkowa sprawia, że rynki mogą zachowywać się nieprzewidywalne, a ich fluktuacje mogą wpływać na ceny, dostępność surowców, a także na popyt na produkty i usługi.
• Nowe przepisy lub zmiany w istniejącym prawie (zarówno lokalnym, jak i międzynarodowym; trzeba też pamiętać, że regulacje tyczą się wielu aspektów działalności biznesowej – mowa np. o standardach pracy czy prawach konsumentów) mogą wprowadzać nowe obowiązki lub ograniczenia dla firm.
• Postęp technologiczny może stwarzać zarówno możliwości, jak i zagrożenia dla firm nienadążających za zmianami. Innowacje mogą wyeliminować niektóre produkty lub usługi z rynku (przykładowo platformy streamingowe doprowadziły do spadku znaczenia fizycznych nośników, takich jak płyty CD).
• Konkurencja w branży może wpływać na marże zysków, a także zmuszać firmy do ciągłego inwestowania w marketing, badania i rozwój. Nowi konkurenci lub zmiany strategii obecnych graczy mogą zmieniać dynamikę rynku.
• Zmiany podatków, sankcje handlowe, niestabilność polityczna i konflikty wpływają na bezpieczeństwo, koszty operacyjne i możliwości eksportowe firm działających na danym rynku.
• Decyzje dotyczące strategii biznesowej, zarządzania zasobami ludzkimi, inwestycjami oraz kontroli wewnętrznej pomagają zachować stabilność operacyjną, więc błędy w tym zakresie mogą prowadzić do poważnych problemów.

Rodzaje ryzyka biznesowego

Ryzyko biznesowe można klasyfikować na różne sposoby, w zależności od źródła ryzyka lub jego charakteru, ale dwa najogólniejsze podziały to podział na ryzyko zewnętrzne i wewnętrzne oraz na ryzyko systematyczne i specyficzne:

• Ryzyko zewnętrzne odnosi się do ryzyk, które pochodzą spoza firmy i na które przedsiębiorstwo ma ograniczoną lub żadną kontrolę. Takie ryzyka są związane z otoczeniem, w którym firma działa. Przykłady obejmują zmiany w przepisach, niestabilność polityczną, katastrofy naturalne, zmiany w popycie rynkowym czy innowacje.
• Ryzyko wewnętrzne dotyczy czynników wewnątrz organizacji, które firma może kontrolować lub na które może mieć znaczący wpływ. Przykłady to m.in. błędy w zarządzaniu, nieefektywne procedury operacyjne czy problemy z zarządzaniem talentami.
• Ryzyko systematyczne odnosi się do ryzyka wpływającego na całą gospodarkę lub duże segmenty rynku. Nie można go zniwelować przez dywersyfikację, ponieważ jest związane z wieloma czynnikami ekonomicznymi i politycznymi. Przykłady to recesje, wysoka inflacja, wojny czy kryzysy polityczne.
• Ryzyko specyficzne wynika ono z unikalnych warunków działania poszczególnych organizacji lub sektorów, więc można minimalizować jego wpływ poprzez dywersyfikację inwestycji lub działań. Przykłady to awarie, strajki pracowników czy specyficzne dla branży zmiany regulacyjne.

Poza powyższym podziałem, ryzyka biznesowe dzieli się na:

• Ryzyko strategiczne dotyczy decyzji dotyczących kierunku rozwoju firmy. Może wynikać z nieprawidłowej oceny trendów rynkowych czy błędnych decyzji, jak np. wyboru niewłaściwej lokalizacji biznesowej lub nieudanego przejęcia.
• Ryzyko operacyjne odnosi się do ryzyka związanego z codziennymi operacjami firmy, a więc awarii sprzętu, błędów ludzkich czy problemów z zarządzaniem.
• Ryzyko finansowe wynika z zarządzania finansami firmy, w tym z zarządzania długiem, kapitałem własnym i płynnością. W jego skład wchodzą ryzyko walutowe, stopy procentowej oraz kredytowe. Szczególnym rodzajem jest ryzyko inwestycyjne.
• Ryzyko związane z zasobami ludzkimi wiąże się z zarządzaniem personelem, w tym z rekrutacją, zatrudnieniem, utrzymaniem i rozwojem pracowników.
• Ryzyko rynkowe obejmuje zmiany w otoczeniu rynkowym, jak np. zmiany w popycie na produkty, wprowadzenie nowych produktów przez konkurencję czy zmiany w preferencjach konsumentów.
• Ryzyko regulacyjne dotyczy konieczności przestrzegania przepisów prawa i regulacji branżowych. Niedostosowanie się do wymogów może skutkować sankcjami, grzywnami, a nawet ograniczeniem działalności.
• Ryzyko reputacyjne wynika z negatywnego postrzegania firmy przez klientów, inwestorów lub społeczeństwo. Jego źródłem są skandale, niezadowolenie klientów czy nieetyczna działalność organizacji.
• Ryzyko środowiskowe odnosi się do wpływu działalności firmy na środowisko oraz do ryzyk wynikających z klęsk naturalnych, takich jak powodzie, huragany lub trzęsienia ziemi.

Określanie ryzyka biznesowego

Określanie ryzyka biznesowego rozpoczyna się identyfikacji możliwych ryzyk, które mogą wpłynąć na firmę. W tym celu prowadzi się burze mózgów z udziałem pracowników z różnych działów, a także analizę SWOT. Im więcej danych zbierze się w tym etapie (trzeba brać pod uwagę doświadczenia z przeszłości, obserwacje rynku oraz prognozy i scenariusze możliwych przyszłości), tym skuteczniej będą przebiegać kolejne.

Następnie znalezione ryzyka należy ocenić. Polega to na analizie prawdopodobieństwa ich wystąpienia oraz potencjalnego wpływu każdego z nich na działalność firmy. Do tego celu wykorzystuje się zarówno metody ilościowe (np. analizę statystyczną i modelowanie ryzyka), jak i jakościowe (ocena ryzyka na podstawie doświadczenia, wiedzy i intuicji menedżerów).

Kolejnym elementem jest opracowanie metod zarządzania ryzykiem. W tym celu należy zaplanować działania minimalizujące negatywny wpływ ryzyk na firmę – mogą one obejmować:

• wdrożenie nowych procedur,
• zakup ubezpieczeń,
• dywersyfikację działalności,
• przygotowanie planów awaryjnych aktywowanych w przypadku wystąpienia konkretnego ryzyka.

Ważne jest też wdrożenie systemów monitorowania i systemów kontroli wewnętrznej, aby na bieżąco oceniać skuteczność implementowanych strategii zarządzania ryzykiem i dostosowywać je w miarę potrzeb.

Zarządzanie ryzykiem jest zadaniem interdyscyplinarnym i wymaga zaangażowania wielu osób na różnych poziomach organizacji, więc należy dbać o ciągła komunikację i skuteczną współpracę między różnymi działami.

Narzędzia stosowane do analizy ryzyka biznesowego

Analiza ryzyka biznesowego wymaga wykorzystania różnych narzędzi, spośród których najpopularniejsze są:

• Analiza SWOT to jedno z podstawowych narzędzi zarządzania ryzykiem. Dzięki niej można ocenić mocne i słabe strony organizacji, a także szanse i zagrożenia z otoczenia. Pozwala to lepiej zrozumieć wewnętrzne i zewnętrzne czynniki wpływające na działalność firmy.
• Mapowanie ryzyka to wizualne narzędzie, które pozwala kategoryzować ryzyka według prawdopodobieństwa wystąpienia oraz potencjalnego wpływu na organizację. Map często używa się do prezentacji i komunikacji informacji o ryzyku.
• Wykres Ishikawy służy do identyfikacji potencjalnych przyczyn problemów lub ryzyk. Jest on też znany jako diagram rybiej ości – główny problem przedstawia jako głowę ryby, a linie odchodzące od głównej (czyli ości) reprezentują różne przyczyny. Przydaje się on do analizy problemów, w których wiele czynników może przyczyniać się do jednego ryzyka.
• Drzewa decyzyjne to graficzne reprezentacje możliwych rozwiązań problemu oraz wynikających z nich konsekwencji. Można je wykorzystywać do planowania działań w odpowiedzi na różne scenariusze.
• Analiza scenariuszy polega na tworzeniu i analizie hipotetycznych scenariuszy opartych na zmiennej kombinacji czynników ryzyka. Pozwala ocenić, jak różne strategie mogą zadziałać w różnych warunkach.
• Analizę czułości stosuje się do oceny wpływu zmian w co najmniej jednym wejściu (np. koszty, cena sprzedaży, ilość sprzedanych jednostek) na wyjście (np. zysk, strata). Pozwala to znaleźć zmienne o największym wpływie na wyniki finansowe firmy.
• Modele probabilistyczne (np. symulacje Monte Carlo) do modelowania niepewności w ocenie ryzyka stosuję symulowanie różnych wyników na podstawie zdefiniowanych rozkładów prawdopodobieństwa.

Znaczenie ryzyka biznesowego

Analiza ryzyka biznesowego pozwala zrozumieć potencjalne zagrożenia i ich wpływ na działalność firmy, co pozwala wcześniej je rozpoznać i opracować odpowiednie strategie awaryjne. Ryzyko biznesowe jest też ważnym elementem planowania strategicznego – firmy, które skutecznie je identyfikują i oceniają, są lepiej przygotowane do podejmowania decyzji. Samo podejmowanie ryzyka może być źródłem przewagi konkurencyjnej, ponieważ niektóre działania, choć ryzykowne, oferują potencjalnie większe zyski niż bezpieczne strategie.

Ryzyko biznesowe i jego analiza bezpośrednio wpływają na stabilność finansową firmy. Odpowiednie zarządzanie ryzykiem pozwala lepiej kontrolować zobowiązania, płynność finansową oraz ekspozycję na zmienne warunki rynkowe. Wpływa to na zdolność uzyskiwania finansowania, ocenę kredytową oraz ogólną kondycję finansową. Nie można przy tym zapominać o reputacji – firmy efektywnie zarządzające swoim ryzykiem potrafią skutecznie reagować na kryzysy i często są lepiej postrzegane przez klientów, interesariuszy, inwestorów i partnerów biznesowych.