Papiery wartościowe – czym są i jakie są ich rodzaje?

Papiery wartościowe oferują inwestorom rozmaite możliwości wzrostu kapitału, generowania dochodu czy zabezpieczenia finansowego. Jak akcje, obligacje i pochodne wpływają na portfele inwestycyjne inwestorów?

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym są papiery wartościowe i jaka jest ich historia?
• Jakie są cechy charakterystyczne papierów wartościowych?
• Jakie są rodzaje papierów wartościowych?
• Jak kupić papiery wartościowe?
• Jakie są ograniczenia papierów wartościowych?
• Jakie są funkcje papierów wartościowych?

Papiery wartościowe – definicja i historia

Papiery wartościowe to instrumenty finansowe, reprezentujące pewien rodzaj wartości ekonomicznej. Mogą być przedmiotem obrotu na giełdach papierów wartościowych, a ich posiadacz ma zazwyczaj prawo do otrzymywania określonych korzyści finansowych oraz uczestniczenia w decyzjach dotyczących podmiotu, który je wyemitował. Są ważnym elementem rynku finansowego i kapitałowego, ponieważ służą do przekazywania kapitału i rozłożenia ryzyka inwestycyjnego^{[1] [2] [3]}.

Papiery wartościowe to instrumenty finansowe reprezentujące własność, dług lub prawa do własności, które można kupować i sprzedawać.

Definicja papierów wartościowych

Historia papierów wartościowych sięga średniowiecza – pierwsze formy tych instrumentów powstały we włoskich miastach handlowych, takich jak Wenecja czy Genua. Prawdziwy rozwój nastąpił jednak w XVII wieku wraz z założeniem pierwszych giełd papierów wartościowych w Amsterdamie, a później w Londynie. Umożliwiały one handel akcjami i obligacjami emitowanymi przez spółki handlowe, które potrzebowały kapitału na finansowanie dalekosiężnych przedsięwzięć, takich jak wyprawy morskie^[4].

W XVII i XVIII wieku, w miarę rozwoju imperiów kolonialnych i handlu międzynarodowego, rosło znaczenie papierów wartościowych jako narzędzia finansowego. W tym okresie narodziły się pierwsze spółki akcyjne, które oferowały akcje inwestorom publicznym, ale przełom nastąpił w połowie XIX wieku. Na skutek rewolucji przemysłowej, zapotrzebowanie na kapitał dramatycznie wzrosło, więc wiele krajów zaczęło formalizować prawo dotyczące spółek akcyjnych i obligacji, co sprzyjało dalszej ekspansji rynków kapitałowych^[5].

W XX wieku rozwój papierów wartościowych nabrał tempa ze względu na globalizację, innowacje finansowe i postęp w technologii, co umożliwiło szybsze i bardziej efektywne transakcje. Po krachu na Wall Street w 1929 roku i następującym po nim wielkim kryzysie wprowadzono liczne regulacje, zapewniające większą przejrzystość i bezpieczeństwo rynków finansowych^[6].

Po drugiej wojnie światowej rynki papierów wartościowych dalej się rozwijały, a wprowadzenie komputerów i Internetu jeszcze bardziej zrewolucjonizowało sposób handlu i zarządzania inwestycjami. Współcześnie rynki finansowe wyróżniają wysokim stopniem skomplikowania i są zdominowane przez różnorodne produkty finansowe^[7].

Cechy charakterystyczne papierów wartościowych

Papiery wartościowe wyróżniają się na tle innych instrumentów finansowych następującymi cechami:

• Papiery wartościowe mogą reprezentować prawa majątkowe, jak w przypadku akcji, które dają udział w kapitale spółki oraz prawo do udziału w jej zyskach. Podobnie wygląda to w przypadku obligacji, które są de facto pożyczkami udzielonymi emitentowi przez inwestora w zamian za przyszłe odsetki i zwrot kapitału.
• Papiery wartościowe można łatwo kupić, sprzedać lub wymienić na rynkach finansowych. Zbywalność zapewnia płynność, więc inwestorzy mogą szybko przekształcać inwestycje w gotówkę.
• Inwestycje w papiery wartościowe mogą przynosić zwrot w formie dywidend (dla akcji) lub odsetek (dla obligacji). Inwestorzy mogą też zyskiwać na wzroście wartości papierów wartościowych, realizując zyski kapitałowe poprzez ich sprzedaż po cenie wyższej niż cena zakupu.
• Papiery wartościowe wiążą się z różnym stopniem ryzyka – akcje są zwykle bardziej ryzykowne niż obligacje, gdyż zwrot z inwestycji (ROI) zależy od wielu czynników, zaś obligacje, zwłaszcza te emitowane przez stabilne rządy, uważa się za obarczone mniejszym ryzykiem inwestycyjnym.
• Rynki papierów wartościowych są regulowane przez odpowiednie organy nadzorcze (w Polsce jest to Komisja Nadzoru Finansowego, w USA Komisja Papierów Wartościowych i Giełd), które mają na celu zapewnienie uczciwości i przejrzystości rynku. Regulacje obejmują wymogi dotyczące raportowania finansowego, przepisy antymonopolowe oraz zasady dotyczące publicznych ofert i handlu papierami wartościowymi.

Rodzaje papierów wartościowych

Papiery wartościowe można podzielić na różne kategorie według różnych kryteriów. Jednym z nich może być podział ze względu na prawa, które zapewniają – w tym wypadku wyróżnia się m.in.:

• papiery wartościowe reprezentujące udział w kapitale (np. akcje), które dają posiadaczowi prawa majątkowe, w tym udział w zyskach spółki (dywidendy) oraz prawo do głosu na zgromadzeniach akcjonariuszy,
• papiery wartościowe dłużne (np. obligacje, bony skarbowe), które zapewniają posiadaczowi prawo do otrzymywania określonych płatności (odsetek) oraz zwrotu nominalnej wartości papieru po upływie określonego terminu.

Innym możliwym podziałem jest podział ze względu na emitenta:

• papiery wartościowe korporacyjne emitują przedsiębiorstwa (np. akcje i obligacje korporacyjne),
• papiery wartościowe rządowe wydają rządy lub agencje rządowe (np. obligacje skarbowe, bony skarbowe),
• papiery wartościowe komunalne emitują jednostki samorządu terytorialnego, często na finansowanie konkretnych projektów infrastrukturalnych (np. obligacje komunalne).

Oprócz tego, papiery wartościowe dzieli się ze względu na rynek obrotu – w tym wypadku wyróżnia się papiery wartościowe notowane na giełdzie i pozagiełdowe (OTC), którymi bezpośrednio handlują strony umów poza oficjalnymi giełdami.

Kolejnym możliwym kryterium podziału jest czas trwania – istnieją papiery wartościowe o stałym terminie wykupu (np. obligacje terminowe) i papiery wartościowe o nieokreślonym czasie trwania (np. akcje), które nie mają zdefiniowanego terminu wykupu.

Często stosuje się też podział ze względu na zabezpieczenia – papiery wartościowe zabezpieczone mają dodatkową warstwę ochrony (np. hipotekę), a niezabezpieczone nie, co może zwiększać potencjalne ryzyko dla inwestora.

Papiery wartościowe można też klasyfikować ze względu na regularność zysku – przykładowo, obligacje korporacyjne czy akcje dywidendowe dają możliwość regularnych dywidend lub odsetek, ale już np. akcje startupów czy firm technologicznych nie wypłacają regularnych dochodów, a inwestorzy liczą głównie na wzrost wartości papierów.

Poza wymienionymi podziałami, papiery wartościowe dzieli się na kilka głównych kategorii:

• Akcje są udziałami w kapitale spółki, więc posiadacz akcji staje się współwłaścicielem firmy. Daje to możliwość czerpania zysków w postaci dywidend oraz z potencjalnych wzrostów wartości spółki. Akcjonariusze mają również prawo do głosowania na walnych zgromadzeniach akcjonariuszy.
• Obligacje to papiery dłużne emitowane przez korporacje, rządy lub instytucje publiczne w celu pozyskania kapitału. Inwestorzy kupują obligacje, więc pożyczają pieniądze emitentowi, który zobowiązuje się do zapłaty odsetek w ustalonych okresach oraz zwrotu nominalnej wartości obligacji przy wykupie. Uważa się je za bezpieczniejsze niż akcje, chociaż ich dochodowość zazwyczaj jest niższa. Szczególnym przykładem obligacji mogą być convertible debentures (zamienne skrypty dłużne).
• Certyfikaty inwestycyjne to papiery wartościowe wydawane przez fundusze inwestycyjne zamknięte i otwarte, które pozwalają wspólnie inwestować w różnorodne portfele aktywów. Posiadacz certyfikatu ma prawo do udziału w zyskach funduszu zgodnie z liczbą posiadanych jednostek.
• Bony skarbowe są krótkoterminowymi papierami dłużnymi emitowanymi przez rząd w celu pokrycia krótkoterminowych potrzeb finansowych. Charakteryzują się niskim ryzykiem i są zazwyczaj traktowane jako bezpieczna inwestycja.
• Papiery komercyjne to krótkoterminowe instrumenty dłużne wydawane przez duże korporacje do finansowania bieżących potrzeb operacyjnych. Mają zazwyczaj niskie ryzyko, ale też niższe stopy zwrotu w porównaniu z innymi papierami wartościowymi.

Kupno papierów wartościowych

Kupno papierów wartościowych rozpoczyna się od ustalenia celów inwestycyjnych, które powinny być dopasowane do indywidualnych potrzeb, tolerancji na ryzyko oraz horyzontu czasowego inwestora. Pomaga to w wyborze odpowiednich kategorii papierów wartościowych, które najlepiej odpowiadają oczekiwaniom inwestycyjnym. Następnie inwestor powinien przeprowadzić dogłębną analizę rynku oraz poszczególnych papierów wartościowych. Analiza może obejmować badanie wskaźników finansowych, ocenę kondycji finansowej emitentów oraz monitorowanie trendów rynkowych i ekonomicznych.

Po wyborze konkretnych papierów wartościowych inwestor może je zakupić, co współcześnie odbywa się za pośrednictwem platform internetowych, oferowanych przez brokerów lub banki inwestycyjne. Inwestor otwiera rachunek maklerski, na który wpłaca środki i za pośrednictwem którego dokonuje transakcji. Platformy dają bieżący dostęp do informacji rynkowych.

Sam zakup papierów wartościowych często kończy się ustaleniem limitu ceny zakupu – transakcja zostanie zrealizowana, gdy cena rynkowa osiągnie zadaną cenę lub spadnie poniżej niej. Możliwe jest również kupno po cenie rynkowej, co oznacza natychmiastowe zrealizowanie transakcji po aktualnej cenie rynkowej. Po sfinalizowaniu transakcji papiery wartościowe przechowuje się na rachunku maklerskim inwestora.

Ograniczenia papierów wartościowych

Jednym z głównych ograniczeń jest ryzyko inwestycyjne. Akcje są szczególnie podatne na zmienność rynkową i mogą wykazywać duże wahania cen w krótkim czasie, co wynika z dynamiki rynkowej czy wyników finansowych spółki. Także obligacje, zazwyczaj postrzegane jako bezpieczniejsze, są obarczone ryzykiem stopy procentowej oraz ryzykiem kredytowym.

Innym ograniczeniem jest płynność niektórych papierów wartościowych – niektóre mniejsze spółki czy rzadsze obligacje mogą być trudne do szybkiej sprzedaży po rynkowej cenie, co może być problematyczne w sytuacjach kryzysowych. Nie wolno też zapominać o ograniczeniu informacyjnym. Inwestorzy często polegają na informacjach dostarczanych przez spółki i analizach rynkowych, które mogą być niepełne, nieaktualne lub mylące.

Funkcje papierów wartościowych

Papiery wartościowe umożliwiają mobilizację kapitału. Emitenci mogą za ich pomocą pozyskiwać środki finansowe niezbędne do realizacji celów operacyjnych, inwestycyjnych czy finansowania długu bez konieczności zaciągania kredytów bankowych.

Z punktu widzenia inwestorów papiery wartościowe pozwalają na dywersyfikację portfela inwestycyjnego. Pomagają też rozłożyć ryzyko inwestycyjne i potencjalnie zwiększają zwrot z inwestycji. Ponadto, można je łatwo kupić i sprzedać, co nie tylko może być źródłem dochodu, lecz także pozwala szybko reagować na zmiany warunków ekonomicznych.

Papiery wartościowe pełnią również funkcję informacyjną – ich ceny na giełdzie są wynikiem interakcji popytu i podaży, co dostarcza informacji dotyczących kondycji ekonomicznej spółek, oczekiwań inwestorów oraz ogólnej sytuacji gospodarczej. Może to pomóc w ocenie trendów gospodarczych i podejmowaniu bardziej świadomych decyzji inwestycyjnych.