Giełda papierów wartościowych – co to jest i jak działa?

Giełda papierów wartościowych są sercem światowych finansów. Jak funkcjonują i jak dzięki nim inwestorzy osiągają sukces?

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym są giełdy papierów wartościowych i jaka jest ich historia?
• Jakie są cechy charakterystyczne giełd papierów wartościowych?
• Jak działają giełdy papierów wartościowych?
• Jakie są przykłady giełd papierów wartościowych?
• Jaka jest rola giełd papierów wartościowych?

Giełda papierów wartościowych – definicja i historia

Giełda papierów wartościowych to zorganizowany rynek, na którym kupuje się i sprzedaje papiery wartościowe, takie jak akcje czy obligacje. Inwestorzy handlują na niej za pośrednictwem brokerów, czyli licencjonowanych pośredników, a działalność giełdy regulowana jest przez ustawy organy nadzorcze (w Polsce jej działalność reguluje Komisja Nadzoru Finansowego, która działa na bazie m.in. prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi)^[1].

Giełda papierów wartościowych to zorganizowany rynek, na którym inwestorzy mogą kupować i sprzedawać akcje, obligacje i inne wartościowe papiery.

Definicja giełdy papierów wartościowych

Historia giełd papierów wartościowych sięga XVII wieku – punktem zwrotnym był rozwój Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, która w 1602 roku jako pierwsza spółka akcyjna publicznie zaoferowała swoje akcje, co dało początek nowoczesnemu kapitalizmowi akcyjnemu i giełdzie w Amsterdamie, pierwszej giełdzie papierów wartościowych na świecie^[2].

W 1773 roku w Londynie powstała Giełda Londyńska, która szybko stała się jednym z głównych ośrodków finansowych. Z kolei w 1792 roku powstała Giełda Nowojorska (NYSE), która odegrała niebagatelną rolę w XIX wieku, z powodu rosnącego zapotrzebowania na kapitał i rewolucji przemysłowej. W XIX i XX wieku gospodarki narodowe zaczęły coraz bardziej się ze sobą integrować, więc giełdy stały się ważnymi instytucjami światowego kapitalizmu^[3].

Wiek XX przyniósł również wiele wyzwań, w tym wielki krach na giełdzie w 1929 roku, który wywołał wielki kryzys gospodarczy. W odpowiedzi rządy na całym świecie wprowadziły bardziej rygorystyczne przepisy regulujące działalność giełd. Wprowadzenie komputerów i Internetu w latach 80. i 90., umożliwiło automatyzację handlu i przyczyniło się do powstania globalnych rynków finansowych. W dwóch ostatnich dekadach XX wieku miała też miejsce liberalizacja rynków finansowych – w tym czasie świat był świadkiem powstania nowych giełd w szybko rozwijających się gospodarkach Azji i Europy Wschodniej^[4].

Na przełomie XX i XXI giełdy doświadczyły wielu wahań. Bańka internetowa, która osiągnęła szczyt na przełomie wieków, wywołała gwałtowny wzrost wartości firm technologicznych, a jej pęknięcie w 2001 roku przyniosło gwałtowne spadki i krach na światowych rynkach. Także globalny kryzys finansowy w 2008 roku podkreślił potrzebę zaostrzenia nadzoru i regulacji finansowych, co zaowocowało wprowadzeniem przepisów zwiększających przejrzystość i bezpieczeństwo rynków^[5].

Nowe technologie, takie jak algorytmiczny handel i platformy tradingowe, zrewolucjonizowały giełdy na początku XXI wieku i sprawiły, że transakcje liczy się już nie w dniach czy godzinach, a w milisekundach. Współcześnie są one w dalszym ciągu miejscem handlu papierami wartościowymi, ale również innymi, bardziej skomplikowanymi instrumentami finansowymi.

Cechy charakterystyczne giełdy papierów wartościowych

Giełdy papierów wartościowych wyróżniają się następującymi cechami:

• Giełda jest zorganizowaną i regulowaną platformą, co oznacza, że wszystkie transakcje są przeprowadzane zgodnie z ustalonymi zasadami i przepisami krajowymi oraz międzynarodowymi.
• Giełda zapewnia miejsce, gdzie inwestorzy mogą publicznie kupować i sprzedawać papiery wartościowe. Transakcje są otwarte, co znaczy, że informacje o cenach, historii transakcji i wolumenach handlu są dostępne dla wszystkich uczestników rynku.
• Jedną z głównych zalet giełdy jest wysoka płynność, co oznacza łatwość kupowania i sprzedawania papierów wartościowych bez znaczącego wpływu na ich cenę.
• Na giełdzie dostępne są różne rodzaje papierów wartościowych, takie jak akcje, obligacje i inne instrumenty finansowe, co umożliwia inwestorom dywersyfikację ich portfeli inwestycyjnych i wykorzystanie różnych strategii inwestycyjnych.
• Giełdy są nadzorowane przez organy regulacyjne, które chronią interesy inwestorów. Firmy notowane na giełdzie są zobowiązane do regularnego publikowania wyników finansowych i innych informacji, aby inwestorzy mogli dokonywać jak najbardziej świadomych decyzji inwestycyjnych.
• Ceny na giełdzie są ustalane na podstawie popytu i podaży, co oznacza, że odzwierciedlają aktualną wartość papierów wartościowych w danych warunkach rynkowych.
• Wiele giełd współpracuje na poziomie międzynarodowym, umożliwiając inwestorom kupno i sprzedaż papierów wartościowych firm z różnych krajów.

Działanie giełd papierów wartościowych

Giełdy nie mogłyby działać bez emisji papierów wartościowych, które zwykle realizowane są przez spółki pragnące pozyskać kapitał na rozwój działalności. Firmy decydują się na publiczną ofertę akcji lub obligacji, co wymaga przeprowadzenia procedury zatwierdzenia przez odpowiedni organ nadzorczy (Komisja Papierów Wartościowych i Giełd w USA czy Komisja Nadzoru Finansowego w Polsce). Obejmuje to dokładną analizę kondycji finansowej firmy, jej planów biznesowych oraz ryzyk związanych z inwestycją.

Po zatwierdzeniu emisji akcje lub obligacje firmy stają się dostępne na giełdzie, gdzie mogą być kupowane i sprzedawane przez inwestorów – transakcje realizują brokerzy, którzy działają w ich imieniu. Konkurują oni o najlepsze ceny dla swoich klientów, składając oferty kupna i sprzedaży w systemie giełdowym. Sam handel odbywa się zazwyczaj za pomocą zautomatyzowanych systemów elektronicznych, które dopasowują oferty kupna do ofert sprzedaży, żeby zrealizować transakcję po możliwie najlepszej cenie.

Kiedy transakcja zostanie zakończona, następuje proces rozliczeniowy, w ramach którego dochodzi do wymiany papierów wartościowych na pieniądze. Zarządzają tym specjalne instytucje rozliczeniowe, które gwarantują, że transakcje są bezpieczne, a każda strona otrzyma to, co jej się należy.

Przykłady giełd papierów wartościowych

Giełdy papierów wartościowych na stałe zapisały się w świadomości nie tylko inwestorów i brokerów, ale również zwykłych ludzi, stając się np. miejscem akcji filmów takich jak „Wilk z Wall Street”. Do najbardziej znanych giełd zalicza się m.in.:

• New York Stock Exchange (NYSE) to największa giełda papierów wartościowych na świecie pod względem łącznej wartości rynkowej notowanych spółek. Znajduje się na Wall Street w Nowym Jorku i jest domem dla wielu największych korporacji na świecie, takich jak Coca-Cola, General Electric i IBM. Znana jest z surowych wymogów dotyczących notowania oraz prowadzenia handlu zarówno elektronicznie, jak i za pomocą tradycyjnego systemu maklerów na parkiecie.
• NASDAQ to druga co do wielkości giełda w Stanach Zjednoczonych, na której notowane są spółki technologiczne, takie jak Apple, Google (Alphabet) i Amazon. Wyróżnia się całkowicie elektroniczną działalnością.
• Tokyo Stock Exchange (TSE) to największa giełda w Azji. Odgrywa ona ważną rolę w finansowej integracji Azji z resztą świata, a notowane są na niej korporacje, takie jak Toyota i Sony.
• London Stock Exchange (LSE) to jedna z najstarszych giełd na świecie i największa w Europie. Na LSE notowane są firmy z wielu różnych krajów, co czyni ją jedną z bardziej międzynarodowych giełd. Znana jest też z rynku AIM, który jest poświęcony mniejszym, dynamicznie rozwijającym się przedsiębiorstwom.
• Frankfurt Stock Exchange to dominująca giełda w Niemczech i jedna z największych w Europie. Jest to dom dla wielu dużych niemieckich firm, takich jak Volkswagen i Deutsche Bank. Znana z systemu handlu elektronicznego Xetra.
• Euronext jest wyjątkową giełdą papierów wartościowych w Europie ze względu na jej paneuropejski charakter. Została założona w 2000 roku przez połączenie kilku mniejszych giełd z Amsterdamu, Brukseli i Paryża. W późniejszym czasie dołączyły do niej również giełdy z Lizbony i Dublina. Jest teraz jedną z największych giełd na świecie pod względem wartości rynkowej notowanych spółek.
• Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie (GPW) jest największą giełdą w Europie Środkowo-Wschodniej i pełni istotną rolę w rozwoju regionalnego rynku kapitałowego. Uruchomiono ją w 1991 roku, niebawem po upadku komunizmu w Polsce, i była ważnym elementem transformacji gospodarczej kraju. Znana jest z WIG20, indeksu giełdowego obejmującego dwadzieścia największych spółek w Polsce.

Rola giełd papierów wartościowych

Dzięki giełdom papierów wartościowych rynek finansowy jest bardziej efektywny, a zarazem transparentny. Dzięki kupnu i sprzedaży papierów wartościowych po cenach ustalanych na bazie popytu i podaży możliwa jest wycena rzeczywistej wartości przedsiębiorstw i innych aktywów, co jest istotne nie tylko dla inwestorów, lecz także dla całej gospodarki.

Dzięki giełdom firmy mogą zwiększać swój kapitał poprzez emisję akcji i pozyskiwać fundusze niezbędne do rozwoju działalności, inwestowania w nowe technologie czy ekspansji rynkowej. Stymuluje to rozwój gospodarczy, tworzy nowe miejsca pracy i wspiera innowacje.

Giełdy wpływają też na stabilność finansową, ponieważ poprzez regulacje i nadzór zapewniają, że handel odbywa się w sposób uczciwy i przejrzysty. Przeciwdziałają nadużyciom, manipulacjom rynkowym oraz innym praktykom, które mogłyby zaszkodzić zarówno inwestorom, jak i funkcjonowaniu rynków finansowych.

Giełdy papierów wartościowych umożliwiają inwestorom dywersyfikację portfeli inwestycyjnych, co jest ważne w zarządzaniu ryzykiem. Są też ważnym źródłem informacji dla uczestników rynku, analityków biznesowych, polityków i regulatorów, ponieważ dostarczają danych niezbędnych do podejmowania decyzji gospodarczych i politycznych, a zatem odgrywają rolę w kształtowaniu polityki ekonomicznej.