​Model diamentu Portera – co to jest i na czym polega?

Model diamentu Portera wielokrotnie udowadniał swoją przydatność. Jak to narzędzie analizy konkurencyjności sektorów gospodarki pomaga zrozumieć i ocenić konkurencyjną pozycję danej branży na rynku globalnym?

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym jest model diamentu Portera?
• Jakie są elementy modelu diamentu Portera?
• Jakie są zależności między modelem diamentu Portera a analizą pięciu sił Portera?
• Jakie są narzędzia wspierające model diamentu Portera?
• Jakie są ograniczenia modelu diamentu Portera?
• Jakie są korzyści z użycia modelu diamentu Portera?

​Model diamentu Portera – definicja

Model diamentu Portera jest narzędziem analitycznym opracowanym przez Michaela E. Portera, z pomocą którego można analizować przyczyny powstawania przewag konkurencyjnych na poziomie krajów i regionów, oferując tym samym ramy do oceny, jak firmy mogą osiągnąć globalną konkurencyjność. Został po raz pierwszy przedstawiony w 1990 roku w książce Portera pt. „The Competitive Advantage of Nations”.

Model diamentu Portera to koncepcja Michaela Portera, która służy analizie konkurencyjności sektorów gospodarki z uwzględnieniem czynników determinujących przewagę konkurencyjną danej branży na rynku.

Definicja modelu diamentu Portera

Model diamentu Portera wpłynął na teorię zarządzania i strategię biznesu, a także stał się ważnym modelem analizy konkurencyjności branż i państw. Pomimo krytyki dotyczącej jego uniwersalności i zastosowania w globalnym środowisku biznesowym, pozostaje ważnym punktem odniesienia dla osób zajmujących się międzynarodową strategią biznesową.

​Elementy modelu diamentu Portera

Model diamentu Portera składa się z czterech głównych elementów:

• Czynniki produkcji dotyczą zasobów i umiejętności dostępnych w danym kraju i ważnych dla konkurencyjności w określonych branżach. Mogą być podzielone na zasoby ludzkie (tj. kwalifikacje czy poziom edukacji pracowników), kapitałowe (infrastruktura i dostęp do finansowania), zasoby naturalne oraz technologiczne (baza technologiczna i ogólna innowacyjność).
• Warunki popytu koncentrują się na charakterze i wielkości popytu krajowego na produkty i usługi oferowane przez branżę. Siła popytu w kraju może zachęcać firmy do innowacji i podnoszenia jakości swoich produktów. Wysokie wymagania lokalnych konsumentów mogą z kolei działać motywująco dla firm.
• Pokrewne i wspierające branże (tj. obecność konkurencyjnych dostawców i branż pokrewnych w kraju) mogą przyczynić się do wzrostu konkurencyjności. Współpraca między firmami oraz dostawcami i branżami pokrewnymi sprzyja innowacyjności poprzez wymianę wiedzy i technologii.
• Strategia, struktura i rywalizacja firm odnoszą się do sposobu organizacji i zarządzania firmami, a także konkurencji między nimi. Obejmuje to praktyki biznesowe, struktury organizacyjne, cele oraz intensywność konkurencji wewnętrznej, która motywuje do innowacji i efektywności.

Model diamentu Portera często uzupełnia się o dwa dodatkowe czynniki:

• Rola rządu nie jest częścią głównego modelu diamentu, ale może mieć wpływ na każdy z jego elementów poprzez politykę gospodarczą, regulacje, inwestycje w edukację czy infrastrukturę.
• Szanse, czyli przypadkowe zdarzenia, mogą zmieniać reguły gry w branży, stwarzając nowe możliwości dla firm do osiągnięcia przewagi konkurencyjnej.

Model diamentu Portera podkreśla, że konkurencyjność państw (a także firm) wynika nie tylko z bogactwa naturalnego czy taniej siły roboczej, lecz także z kompleksowej interakcji między firmami, rynkiem, dostawcami i otoczeniem regulacyjnym.

​Model diamentu Portera a analiza pięciu sił Portera

Analiza pięciu sił Portera skupia się na branżowej dynamice konkurencji i wpływ sił rynku na rentowność i strategie firm w określonym sektorze. Jej najważniejszymi elementami są:

• konkurencja w branży,
• zagrożenie nowymi uczestnikami rynku,
• siła przetargowa dostawców,
• siła przetargowa nabywców,
• zagrożenie produktami zastępczymi.

Ocena tych pięciu sił pozwala zrozumieć strukturę branży, znaleźć najważniejsze czynniki sukcesu i formułować strategie pomagające osiągnąć przewagę konkurencyjną.

Oba modele oferują uzupełniające się wzajemnie perspektywy konkurencyjności. Analiza pięciu sił koncentruje się na bezpośrednim otoczeniu konkurencyjnym firmy, a model diamentu rozszerza ją poprzez włączenie szerszego kontekstu państwowego i międzynarodowego, w którym firmy działają oraz czynników zewnętrznych, takich jak specyfika krajowa, współpraca z innymi firmami i rola rządów w kształtowaniu konkurencyjności.

​Narzędzia wspierające model diamentu Portera

Aby zwiększyć skuteczność modelu diamentu Portera, można sięgnąć po szereg narzędzi wspierających:

• Analiza PESTEL pomaga zrozumieć makrootoczenie, w którym działają firmy, identyfikując kluczowe czynniki polityczne, ekonomiczne, społeczne, technologiczne, ekologiczne i prawne. Dzięki temu narzędziu można lepiej ocenić, jak zewnętrzne warunki wpływają na warunki czynników i popytu.
• Analiza łańcucha wartości umożliwia identyfikację etapów działalności firmy, które tworzą wartość dodaną, od surowców po dystrybucję końcowego produktu. Pomaga zrozumieć, gdzie firma może osiągnąć przewagi konkurencyjne, co jest istotne przy analizie pokrewnych i wspierających branż oraz strategii firm w modelu diamentu.
• Benchmarking to proces porównywania produktów, usług i procesów firmy z najlepszymi praktykami branżowymi lub konkurencyjnymi firmami. Może ujawnić obszary do poprawy i inspirować innowacje, co jest kluczowe dla zrozumienia strategii, struktury i rywalizacji firm w kontekście modelu diamentu.
• Analiza konkurencji skupia się na badaniu strategii, mocnych i słabych stron, rynków działania oraz produktów i usług konkurentów. Jest to niezbędne w ocenie intensywności rywalizacji w branży.
• Analiza SWOT pozwala zidentyfikować mocne strony, słabości, szanse i zagrożenia firmy. Może być wykorzystana np. do oceny wpływu wewnętrznych i zewnętrznych czynników na konkurencyjność firmy w kontekście każdego z czterech aspektów modelu diamentu.
• Badania rynkowe pomagają zrozumieć warunki popytu, w tym potrzeby i preferencje klientów, rozmiar rynku oraz trendy.
• Studia przypadku (case study) to analiza sukcesów i porażek firm w różnych branżach i krajach. Mogą dostarczyć cennych wiadomości o czynnikach decydujących o konkurencyjności.
• Modelowanie finansowe, czyli stosowanie zaawansowanych technik matematycznych i statystycznych do analizy danych finansowych i ekonomicznych, może pomóc w obliczeniu wpływu różnych czynników modelu diamentu na wyniki finansowe firm.

Ograniczenia modelu diamentu Portera

Jednym z najczęściej krytykowanych aspektów modelu diamentu Portera jest jego statyczny charakter. Zakłada on, że warunki konkurencyjności są stałe, podczas gdy w rzeczywistości branże i rynki ciągle ewoluują pod wpływem nowych technologii, trendów rynkowych i zmian geopolitycznych. Innym ograniczeniem jest fakt, że skupia się głównie na czynnikach narodowych, potencjalnie nie doceniając znaczenia sieci globalnych i transgranicznych przepływów kapitału, technologii i talentów.

Ograniczające może być też przekonanie, że konkurencyjność branży da się w pełni wyjaśnić poprzez analizę czynników krajowych. Tymczasem sukces na rynkach międzynarodowych może zależeć od specyficznych dla firmy zasobów i zdolności przekraczających granice narodowe.

Diament Portera może być też zbyt ogólny, aby stosować go do analizy specyficznych sytuacji w poszczególnych branżach lub przedsiębiorstwach. Posiada również ograniczoną zdolność do przewidywania sukcesu konkretnej firmy, ponieważ nie uwzględnia złożoności jej strategii, struktury organizacyjnej ani kultury korporacyjnej.

Niektórzy krytycy zwracają uwagę na fakt, że rola rządu w diamencie Portera jest przedstawiona w sposób, który może sugerować, że interwencjonizm państwowy jest zawsze korzystny dla konkurencyjności danego państwa. Nie można jednak wykluczyć sytuacji, w której nadmierna regulacja lub protekcjonizm będą hamować innowacyjność i efektywność. Wskazują też na trudności w empirycznym testowaniu modelu oraz jego kwantyfikacji.

​Korzyści z użycia modelu diamentu Portera

Diament Portera stosuje się w wielu branżach, w tym np.:

• W IT, biotechnologii i farmacji pomaga zrozumieć, jak innowacje i wyspecjalizowana wiedza zwiększają konkurencyjność.
• W motoryzacji, lotnictwie i produkcji maszyn wyjaśnia, jak czynniki produkcji wpływają na sukces na rynkach międzynarodowych.
• W bankowości czy ubezpieczeniach pomaga ocenić wpływ regulacji, infrastruktury finansowej i innowacji produktowych na konkurencyjność.
• Może być stosowany do analizy, jak zasoby naturalne, warunki klimatyczne i technologie rolnicze wpływają na konkurencyjność narodową w rolnictwie, leśnictwie czy górnictwie.
• W turystyce może służyć do badania, jak atrakcje turystyczne, infrastruktura i usługi przyciągają turystów i wpływają na konkurencyjność regionu.

Jednym z powodów szerokiego zastosowania diamentu Portera jest fakt, że pozwala on kompleksowo ocenić czynniki determinujące lokalny i międzynarodowy sukces oraz oferuje ramy do analizy zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych aspektów konkurencyjności. Pozwala to firmom lepiej zrozumieć, które elementy ich działalności wymagają wzmocnienia, aby poprawić pozycję rynkową.

Model diamentu Portera jest też nieoceniony w identyfikacji obszarów, w których rządy mogą wspierać rozwój przemysłu. Poprzez podkreślanie znaczenia sektorów pokrewnych i wspierających, infrastruktury oraz warunków popytu, pomaga kształtować strategie rozwoju gospodarczego. Z kolei przedsiębiorstwom może pomóc w planowaniu ekspansji międzynarodowej. Sprzyja też współpracy między sektorem publicznym a prywatnym.

Diament Portera pozwala również ocenić, jak intensywna rywalizacja wewnętrzna może służyć jako katalizator innowacji i efektywności. Dzięki temu firmy mogą lepiej zrozumieć dynamikę konkurencji i strategii konkurentów, co pozwala im skuteczniej pozycjonować się na rynku oraz rozwijać nowe produkty i usługi.