Kontrakty terminowe – czym są i jak w nie inwestować?

Kontraktów terminowych używają zarówno inwestorzy indywidualni, jak i instytucje. Jak pozwalają zarządzać ryzykiem cenowym i jak wpływają na rynki finansowe?

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym są kontrakty terminowe?
• Jakie są cechy charakterystyczne kontraktów terminowych?
• Jakie są rodzaje kontraktów terminowych?
• Jak inwestować w kontrakty terminowe?
• Jakie są dobre praktyki w inwestowaniu w kontrakty terminowe?
• Jaka jest rola kontraktów terminowych?

Kontrakty terminowe – definicja

Kontrakty terminowe to umowy finansowe zobowiązujące do kupna lub sprzedaży określonego towaru, instrumentu finansowego lub innego aktywa w przyszłości po ustalonej cenie. Są one standaryzowane przez giełdy i wykorzystuje się je zarówno do spekulacji, jak i zabezpieczenia przed zmiennością cen^{[1] [2] [3] [4]}.

Kontrakty terminowe to umowy, które obligują strony do kupna lub sprzedaży określonego towaru lub instrumentu finansowego w przyszłości po wcześniej ustalonej cenie.

Definicja kontraktów terminowych

Historia kontraktów terminowych sięga czasów starożytnego Babilonu, gdzie wykorzystywano podobne w działaniu umowy do zabezpieczania transakcji zbożowych. Ich współczesna forma powstała jednak w XIX wieku w Stanach Zjednoczonych, gdy rolnicy próbowali chronić się przed wahaniem cen produktów. Założona w 1848 roku pierwsza giełda towarowa, Chicago Board of Trade (CBOT), początkowo skupiała się na handlu kontraktami zbożowymi^{[5] [6]}.

Z biegiem lat rynek kontraktów terminowych rozszerzył się i objął różnorodne aktywa – metale, energię, waluty oraz instrumenty finansowe. Współcześnie rynki kontraktów terminowych handlują wieloma instrumentami, co pozwala inwestorom zarządzać ryzykiem finansowym oraz spekulować.

Cechy charakterystyczne kontraktów terminowych

Kontrakty terminowe są w pełni standaryzowane przez giełdy, na których są notowane. Obejmuje to precyzyjne określenie ilości i jakości towaru lub parametrów instrumentów finansowych, terminu dostawy oraz innych istotnych warunków umowy. Ułatwia to handel, ponieważ inwestorzy nie muszą negocjować warunków każdej umowy indywidualnie.

Jednym z kluczowych zastosowań kontraktów terminowych jest możliwość hedgingu – przedsiębiorstwa i inwestorzy używają kontraktów terminowych do zabezpieczenia cen produktów lub surowców, co pozwala na lepsze planowanie finansowe i ochronę przed niekorzystnymi zmianami cen. Kontrakty terminowe stosuje się też w spekulacji – wielu inwestorów wykorzystuje je, żeby zarobić na zmianach cen towarów, walut czy indeksów.

Handel kontraktami terminowymi często wymaga użycia dźwigni finansowej, co oznacza, że inwestorzy mogą otwierać duże pozycje, mając tylko część wartości kontraktu. Dźwignia zwiększa potencjalne zyski, ale także możliwe straty, co sprawia, że kontrakty terminowe cechują się wysokim ryzykiem inwestycyjnym. Wyróżniają się jednak dużą płynnością, szczególnie w przypadku popularnych towarów lub indeksów. Dzięki nim można łatwo wejść i wyjść z pozycji na rynku, co zmniejsza koszty transakcji.

W przeciwieństwie do opcji, które dają prawo (ale nie obowiązek) wykonania umowy, kontrakty terminowe zobowiązują obie strony do przestrzegania warunków kontraktu w wyznaczonym terminie. W momencie zakończenia umowy musi dojść do fizycznej dostawy towaru lub rozliczenia gotówkowego, w zależności od specyfikacji kontraktu.

Rodzaje kontraktów terminowych

Kontrakty terminowe dzielą się na dwa główne typy:

• Kontrakty futures to zobowiązania prawne do kupna lub sprzedaży określonego aktywa w ustalonej przyszłej dacie i po ustalonej cenie. Są one standaryzowane pod względem wielkości, daty wygaśnięcia oraz ceny wykonania, co umożliwia ich handel na zorganizowanych giełdach. Dzięki temu są bardzo płynne, a ich ceny są transparentne i dostępne publicznie. Wymagają one od stron umowy wpłacenia depozytu zabezpieczającego, zwanego marżą, która jest dostosowywana codziennie w zależności od zmian cen na rynku. Wykorzystuje się je do spekulacji i zabezpieczania przed ryzykiem cenowym.
• Kontrakty forward, podobnie jak futures, są umowami zobowiązującymi do kupna lub sprzedaży aktywa w przyszłości po ustalonej cenie. W przeciwieństwie do futures, forwardy są kontraktami niestandardowymi, więc warunki umowy (ilość, cena czy data wygaśnięcia) są negocjowane indywidualnie między stronami. Nie są one przedmiotem handlu na zorganizowanych giełdach – handlują nimi bezpośrednio zainteresowane strony, często za pośrednictwem instytucji finansowych. Brak centralizacji i standaryzacji sprawia, że są mniej płynne niż futures i odznaczają się wyższym ryzykiem kredytowym.

Kontrakty terminowe można też podzielić ze względu na rodzaj instrumentu będącego przedmiotem transakcji. W tym wypadku wyróżnia się m.in.:

• Kontrakty na towary odnoszą się do fizycznych towarów – zbóż, metali czy ropy naftowej. Handel nimi pozwala producentom i konsumentom zabezpieczyć ceny towarów przed zmianami na rynku.
• Kontrakty na instrumenty finansowe obejmują one produkty finansowe, takie jak waluty, stopy procentowe, obligacje czy indeksy giełdowe. Pozwalają inwestorom spekulować na zmianach cen instrumentów lub zabezpieczają przed ryzykiem przyszłych zmian.
• Kontrakty na instrumenty pochodne i derywaty dotyczą instrumentów, takich jak opcje lub swapy.
• Kontrakty energetyczne skupiają się na produktach energetycznych – gazie ziemnym czy węglu. Są istotne dla firm energetycznych i przemysłowych w planowaniu kosztów produkcji i zabezpieczaniu cen energii.

Inwestowanie w kontrakty terminowe

Pierwszym krokiem w inwestowaniu w kontrakty terminowe jest zdobycie wiedzy na ich temat. Odróżniają się one od innych instrumentów inwestycyjnych, więc inwestorzy powinni wiedzieć, jak funkcjonują rynki kontraktów terminowych, jakie są główne indeksy i towary oraz co wpływa na zmiany cen.

Aby handlować kontraktami terminowymi, należy otworzyć konto brokerskie, dające dostęp do giełd handlujących tego typu instrumentami. Ważne jest, aby wybrać brokera, którego działalność jest dobrze uregulowana, a on sam oferuje odpowiedni poziom wsparcia oraz narzędzia handlowe.

Następnym krokiem jest analiza rynku, co polega na identyfikacji trendów, analizie technicznej i fundamentalnej. Inwestorzy mogą dzięki nim opracować strategię inwestycyjną określającą, kiedy i jakie pozycje zajmować. Trzeba również określić cele inwestycyjne, ponieważ inne strategie stosuje się w spekulacji, a inne w dywersyfikacji portfela inwestycyjnego.

Po zakończeniu można przejść do kupna lub sprzedaży kontraktów terminowych. Transakcje są realizowane za pośrednictwem platformy brokerskiej, która umożliwia szybkie i efektywne wprowadzanie zleceń. Najpierw jednak trzeba je wycenić – cena kontraktu terminowego bazuje głównie na wartości obecnej przyszłej ceny bazowego aktywa, więc wycena zależy od rodzaju aktywa, które jest przedmiotem kontraktu, i często obejmuje różne czynniki rynkowych oraz ekonomicznych.

Podstawowym wzorem używanym do wyceny kontraktu terminowego na aktywa nieprzynoszące dochodu jest:

F = S₀e^(r-q)T

gdzie:

• F to cena kontraktu terminowego,
• S₀ to obecna cena aktywów bazowych,
• r to stopa wolna od ryzyka,
• q to stopa dywidendy lub dochodu z aktywów bazowych (dla aktywów, które takiego dochodu nie przynoszą, q wynosi zero),
• T to czas do wygaśnięcia kontraktu wyrażony w latach.

W przypadku kontraktów na surowce do wzoru na wycenę kontraktu terminowego można dodać zmienne, takie jak koszty przechowywania surowca, które mają wpływ na ostateczną cenę kontraktu. Wzór będzie wyglądał następująco:

F = (S₀ + U) e^rT

gdzie:

• U to łączne koszty przechowywania surowca do momentu wygaśnięcia kontraktu.

Po otwarciu pozycji trzeba regularnie monitorować rynek oraz dostosowywać pozycje do warunków. Inwestor może zamknąć pozycję na kilka sposobów, w zależności od strategii inwestycyjnej. Może sprzedać kontrakt przed datą wygaśnięcia, utrzymać go do wygaśnięcia w celu rozliczenia (które może obejmować fizyczną dostawę towaru w przypadku niektórych typów kontraktów) lub przeprowadzić rolowanie kontraktu na nową datę wygaśnięcia. Po zamknięciu pozycji inwestor powinien ocenić efektywność swojej strategii i dokonać ewentualnych korekt w celu poprawy przyszłych wyników.

Dobre praktyki w inwestowaniu w kontrakty terminowe

Inwestowanie w kontrakty terminowe różni się nieco od inwestycji w akcje czy obligacje. Przede wszystkim często nie może się obyć bez dźwigni finansowej, więc inwestorzy mogą kontrolować duże ilości aktywów przy stosunkowo niewielkim wkładzie kapitałowym. Trzeba jednak pamiętać, że za możliwością znacznego zwiększenia zysków kryje się duże ryzyko inwestycyjne, co trzeba uwzględnić w strategii.

Trzeba też pamiętać, że kontrakty terminowe mogą być bardzo zmienne, co wynika ze zmian rynkowych, doniesień politycznych czy katastrof naturalnych. Ważne jest również zrozumienie rynku, na którym się inwestuje – trzeba nie tylko śledzić trendy i prowadzić analizę rynkową, ale także znać wpływ różnych czynników na ceny kontraktów. Przykładowo, kontrakty na surowce są silnie związane z warunkami geopolitycznymi, podażą i popytem globalnym.

Inwestorzy powinni również posiadać i przestrzegać strategii zarządzania ryzykiem. Obejmuje to ustalanie limitów akceptowalnych strat oraz korzystanie z zabezpieczeń, takich jak zlecenia stop-loss. Inwestowanie w kontrakty terminowe wymaga również regularnego monitorowania pozycji i dostosowywania strategii do warunków rynkowych.

Rola kontraktów terminowych

Kontrakty terminowe, ze względu na swoją naturę, wiążą się z wysokim ryzykiem. Jednym z powodów jest częsty wymóg korzystania z dźwigni finansowej. Pozwala to kontrolować duże kwoty przy relatywnie małym kapitale, ale może prowadzić do strat przewyższających początkową inwestycję. Kolejnym powodem jest fakt, że ceny kontraktów terminowych zależą od wielu czynników, co może sprawić, że wartości kontraktów będą ulegać gwałtownym zmianom.

Warto też pamiętać, że standaryzacja może ograniczać elastyczność – każdy kontrakt ma ustaloną wielkość i specyfikacje, co może nie odpowiadać niektórym inwestorom. Nie wolno również zapominać, że mniej popularne kontrakty terminowe mogą być trudne do upłynnienia, co może prowadzić do większych spreadów, a także utrudniać wejście i wyjście z pozycji.

Powyższe nie zmienia faktu, że kontrakty terminowe są nieocenione w hedgingu przed zmiennością cen. Inwestorzy i firmy stosują je do stabilizowania kosztów i przychodów, co jest szczególnie ważne w branżach narażonych na duże wahania cen surowców lub walut. Dzięki standaryzacji oferują dużą płynność, co pozwala szybko otwierać i zamykać pozycje, a także sprzyja efektywniejszemu kształtowaniu się cen.

Dodatkowo, kontrakty terminowe mogą być wykorzystywane do spekulacji i arbitrażu, czyli wykorzystywania różnic cenowych między różnymi rynkami lub instrumentami. Otwiera to wiele możliwości dla zaawansowanych strategii handlowych.