Dźwignia finansowa – co to jest i jak działa?

Dźwignia finansowa daje możliwość zwiększenia potencjalnych zysków, lecz równocześnie niosącym za sobą wyższe ryzyko. Jak wykorzystanie zadłużenia może przełożyć się na wzrost Twojej firmy?

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym jest dźwignia finansowa?
• Jakie są cechy charakterystyczne dźwigni finansowej?
• Jakie są rodzaje dźwigni finansowych?
• Jakie są przyczyny stosowania dźwigni finansowej?
• Jak działa dźwignia finansowa?
• Jak analizować dźwignię finansową?
• Jakie są wady dźwigni finansowej?
• Jakie są korzyści z dźwigni finansowej?

​Dźwignia finansowa – definicja

Dźwignia finansowa to technika zarządzania finansami i kapitałem, polegająca na wykorzystywaniu zadłużenia (kredytów lub pożyczek) do finansowania dodatkowych inwestycji. Mówiąc inaczej, przedsiębiorstwo lub inwestor pożycza pieniądze, aby zainwestować w nowe aktywa, licząc, że zwroty będą wyższe niż koszt obsługi długu^{[1] [2] [3] [4] [5]}.

Dźwignia finansowa to stosowanie zadłużenia do finansowania działalności przedsiębiorstwa w celu zwiększenia potencjalnych zysków z inwestycji.

Definicja dźwigni finansowej

Dźwignia finansowa jest powszechnie stosowana przez firmy i inwestorów indywidualnych. W pierwszym wypadku może być to sposób finansowania rozwoju, np. poprzez inwestycje w nowe projekty. W drugim znajduje zastosowanie na rynkach kapitałowych, na przykład w transakcjach na rynku Forex.

​Cechy charakterystyczne dźwigni finansowej

Główną cechą dźwigni finansowej jest zdolność potęgowania zwrotów z inwestycji (ROI). Dzięki pożyczonym środkom inwestorzy mogą realizować większe projekty inwestycyjne niż te, które byliby w stanie sfinansować wyłącznie z własnych źródeł kapitałowych, więc przy udanych inwestycjach zwrot z kapitału własnego może być wyższy i jednocześnie daje możliwość optymalizacji struktury kapitałowej przedsiębiorstwa.

Trzeba jednak pamiętać, że stosowanie dźwigni finansowej wiąże się ze sporym ryzykiem – jeśli inwestycja nie przyniesie rezultatów, straty mogą zostać spotęgowane ze względu na konieczność spłaty zobowiązań. Efekt dźwigni działa w obie strony – zarówno zwiększając potencjalne zyski, jak i straty.

Koszt pożyczonego kapitału wpływa na efektywność dźwigni finansowej. Aby była opłacalna, generowany przez inwestycję zwrot musi przewyższać koszt obsługi długu. W związku z tym trzeba brać pod uwagę wysokość oprocentowania pożyczek czy kredytów. Nie wolno też zapominać, że możliwość skorzystania z dźwigni finansowej zależy od dostępności źródeł finansowania – na łatwość jej uzyskania wpływają takie czynniki, jak kondycja finansowa firmy czy zdolność kredytowa inwestora.

Stosowanie dźwigni finansowej ma wpływ na wskaźniki finansowe przedsiębiorstwa, takie jak rentowność kapitału własnego (ROE) czy wskaźnik zadłużenia. Wysoka dźwignia może być postrzegana przez inwestorów i analityków jako sygnał większego ryzyka, co wpływa na ocenę przedsiębiorstwa na rynkach finansowych.

​Rodzaje dźwigni finansowych

Dźwignia finansowa może przyjmować różne formy:

​Dźwignia operacyjna

Dźwignia operacyjna dotyczy relacji między stałymi a zmiennymi kosztami operacyjnymi przedsiębiorstwa. Im większy udział kosztów stałych w strukturze kosztów, tym większa dźwignia operacyjna, co oznacza większą wrażliwość zysku operacyjnego (EBIT) na zmiany w poziomie sprzedaży.

Przykładowo, fabryka produkująca sprzęt AGD inwestuje w nowe, automatyczne linie produkcyjne. Koszty inwestycyjne są stałe, ale dzięki nim firma może zmniejszyć koszty zmiennie produkcji na jednostkę produktu. Wzrost sprzedaży sprzętu AGD spowoduje więc większy wzrost zysku operacyjnego, niż gdyby firma nie dokonała tej inwestycji.

​Dźwignia finansowa

Dźwignia finansowa dotyczy wykorzystania długu (zobowiązań finansowych) do finansowania działalności przedsiębiorstwa. Wyższy poziom zadłużenia oznacza większą dźwignię finansową i większą wrażliwość zysku na zmiany w poziomie działalności gospodarczej.

Przykładem wykorzystania tego typu dźwigni może być firma, która wzięła kredyt bankowy na rozbudowę zakładu produkcyjnego. Jeśli zwiększy to zdolności produkcyjne i sprzedaż, dodatkowe przychody mogą przekroczyć koszt obsługi kredytu, co poprawi zyski organizacji.

​Dźwignia łączna

Dźwignia łączna jest kombinacją dźwigni operacyjnej i finansowej oraz pokazuje jak nawet niewielkie zmiany w poziomie sprzedaży mogą wpływać na zysk netto przedsiębiorstwa poprzez efekt skumulowany z obu rodzajów dźwigni.

Przykładem tej dźwigni może być spółka deweloperska finansująca nowy projekt budowlany zarówno z kapitału własnego, jak i z kredytu bankowego. Stałe koszty związane z projektem są wysokie (np. wynagrodzenia, amortyzacja maszyn), ale potencjalne przychody ze sprzedaży mieszkań są znacznie wyższe. W przypadku powodzenia projektu, zarówno zysk operacyjny, jak i zysk netto wzrosną w większym stopniu niż przy projekcie realizowanym bez dźwigni.

​Dźwignia inwestycyjna

Dźwignia inwestycyjna odnosi się do wykorzystania instrumentów finansowych, takich jak kredyty na marżę, opcje, kontrakty futures czy pożyczki pod zastaw papierów wartościowych, aby zwiększyć możliwy zysk z inwestycji na rynku kapitałowym. Przykładem może być inwestor, który używa kredytu na marżę, aby zakupić większą ilość akcji spółki, niż pozwalałoby na to jego kapitał.

​Przyczyny stosowania dźwigni finansowej

Głównym powodem wykorzystania dźwigni finansowej jest możliwość zwiększenia rentowności kapitału własnego poprzez inwestowanie pożyczonych środków w projekty oferujące wyższą stopę zwrotu niż koszt zaciągniętego długu. Dzięki temu firmy mogą realizować ambitniejsze przedsięwzięcia inwestycyjne, które nie byłyby możliwe do sfinansowania wyłącznie z własnych środków.

W niektórych przypadkach stosowanie dźwigni finansowej może wynikać z chęci optymalizacji struktury kapitałowej przedsiębiorstw – zarządzający często dążą do balansu między kapitałem własnym a zobowiązaniami, aby zmaksymalizować wartość dla akcjonariuszy, jednocześnie utrzymując ryzyko na akceptowalnym poziomie. W tym kontekście dźwignia finansowa może zwiększać płynność finansową poprzez utrzymanie rezerw gotówkowych.

Dźwignie finansowe mają też znaczenie w kontekście podatkowym, ponieważ mogą oferować dodatkowe korzyści, np. możliwość odliczenia odsetek od pożyczek od podstawy opodatkowania, co obniża łączne obciążenie podatkowe organizacji. Taki mechanizm stanowi zachętę dla firm do finansowania działalności za pomocą długu.

​Działanie dźwigni finansowej

Dźwignia finansowa to nic innego jak pożyczka udzielona celem inwestycji w dodatkowe aktywa z zamiarem osiągnięcia wyższej stopy zwrotu z niż kosztu obsługi długu. Można to zrozumieć na przykładzie firmy zaciągającej kredyt w celu zakupu nowych maszyn produkcyjnych. Inwestycja ma docelowo poprawić efektywność produkcji i przychody firmy.

Jeżeli przychody ze sprzedaży dodatkowo wyprodukowanych dóbr przewyższą koszty obsługi kredytu, wtedy przedsiębiorstwo osiąga korzyść netto, więc efekt dźwigni finansowej zadziałał na jego korzyść. Jeśli jednak inwestycja nie przyniesie oczekiwanych przychodów, a koszty długu pozostaną, przedsiębiorstwo może ponieść stratę, co pokazuje ryzyko związane z wykorzystaniem dźwigni finansowej.

Mechanizm ten jest istotny w kontekście inwestycji kapitałowych, w których koszty początkowe są wysokie, a zyski z inwestycji rozłożone w czasie. Dźwignia finansowa umożliwia przedsiębiorstwom realizację projektów, które mogą wpłynąć na ich rozwój i konkurencyjność, ale jednocześnie zarządzania ryzykiem związanym z możliwością strat.

Ma to też znacznie z punktu widzenia inwestorów indywidualnych, gdzie stosuje się ją na rynkach finansowych – pożyczane środki mogą być wykorzystane do kupna papierów wartościowych, instrumentów pochodnych czy nieruchomości inwestycyjnych. W każdym przypadku efektywność dźwigni finansowej zależy od warunków rynkowych, stopnia ryzyka związanego z konkretną inwestycją, a także od strategii zarządzania ryzykiem.

​Analiza dźwigni finansowej

Podstawowym wzorem wykorzystywanym w obliczaniu efektu dźwigni finansowej jest stosunek całkowitego kapitału (sumy kapitału własnego i zobowiązań) do kapitału własnego:

Dźwignia finansowa = Całkowity kapitał / Kapitał własny.

Wynik pokazuje, ile razy zobowiązania finansowe przedsiębiorstwa przekraczają jego kapitał własny, dając obraz, w jakim stopniu firma polega na finansowaniu zewnętrznym.

Innym ważnym wskaźnikiem jest stopień dźwigni finansowej (SDF), który pokazuje, jak zmiana procentowa w EBIT (zysk operacyjny przed odsetkami i opodatkowaniem) wpływa na zmianę procentową zysku netto:

SDF = Procentowa zmiana zysku netto / Procentowa zmiana EBIT.

Jeśli przedsiębiorstwo ma 1 milion złotych kapitału własnego i zaciągnęło dług w wysokości 2 milionów złotych, jego całkowity kapitał wynosi 3 miliony złotych. Stosując wzór na dźwignię finansową, otrzymujemy:

DF = 3 mln zł / 1 mln zł = 3.

Każda złotówka kapitału własnego jest wspierana przez trzy złotówki kapitału ogółem, co wskazuje na wysokie wykorzystanie dźwigni finansowej.

Dla bardziej szczegółowej analizy załóżmy, że zysk operacyjny (EBIT) firmy wzrósł o 10%, z 500 tys. zł do 550 tys. zł. Jeśli koszty odsetkowe wynoszą 100 tys. zł, to zysk przed opodatkowaniem (EBT) przed wzrostem EBIT wynosił 400 tys. zł (500 tys. zł EBIT – 100 tys. zł odsetek), a po wzroście EBIT wynosi 450 tys. zł (550 tys. zł – 100 tys. zł).

Procentowa zmiana zysku netto wynika z różnicy w EBIT, więc jeśli zysk netto wzrósł z 400 tys. zł do 450 tys. zł, to procentowa zmiana zysku netto wynosi 12,5% [(450 tys. zł – 400 tys. zł) / 400 tys. zł * 100%]. Wzrost EBIT o 10% spowodował wzrost zysku netto o 12,5%, co ilustruje wpływ dźwigni finansowej na wyniki finansowe przedsiębiorstwa.

Oprócz tego, do analizy dźwigni finansowej wykorzystuje się następujące narzędzia i wskaźniki:

• Wskaźnik dźwigni finansowej określa stosunek całkowitego zadłużenia do kapitału własnego (debt-to-equity ratio, D/E). Daje wgląd w to, jak dużą część zasobów firmy finansuje się z długu, a jak dużą z kapitału własnego.
• Innym narzędziem jest stopa zwrotu z kapitału własnego (ROE), która pokazuje, jak efektywnie przedsiębiorstwo wykorzystuje kapitał własny do generowania zysków.
• Wskaźnik pokrycia odsetek (interest coverage ratio) pozwala ocenić zdolność firmy do obsługi swoich zobowiązań odsetkowych z bieżących zysków operacyjnych, co jest ważne w ocenie ryzyka związanego z wysokim poziomem zadłużenia.

​Wady dźwigni finansowej

Jednym z głównych ryzyk związanych z dźwignią finansową jest wzrost kosztów finansowych, który może obciążać przepływy pieniężne, szczególnie w okresach niższej rentowności lub spadku przychodów. Zobowiązania wynikające z dźwigni finansowej są stałe i niezależne od bieżącej sytuacji finansowej, co oznacza, że muszą być regulowane nawet wtedy, gdy przedsiębiorstwo boryka się ze spadkiem sprzedaży lub innymi trudnościami.

Nadmierne poleganie na finansowaniu zewnętrznym może prowadzić do zwiększenia ryzyka niewypłacalności. Gdy zobowiązania finansowe przekraczają możliwości obsługi, może to skutkować koniecznością restrukturyzacji długu, a w skrajnych przypadkach – upadłością. Wysoka dźwignia finansowa zwiększa też wrażliwość przedsiębiorstwa na zmiany w otoczeniu makroekonomicznym, takie jak wzrost stóp procentowych, co może prowadzić do wzrostu kosztów obsługi długu.

Wykorzystanie dźwigni finansowej wpływa też na decyzje strategiczne przedsiębiorstwa. Dążenie do maksymalizacji zwrotu z kapitału własnego przy wykorzystaniu dźwigni finansowej może skłonić zarząd do podejmowania decyzji o wyższym ryzyku, co może nie być zgodne ze strategią rozwoju firmy lub oczekiwaniami jej interesariuszy.

​Korzyści z dźwigni finansowej

Podstawową zaletą dźwigni finansowej jest możliwość finansowania rozwoju i inwestycji w nowe projekty bez konieczności pozyskiwania dodatkowego kapitału własnego. Dzięki temu można uniknąć rozcieńczenia udziałów obecnych właścicieli oraz zachować kontrolę nad przedsiębiorstwem. Oprócz tego, przedsiębiorstwa mogą realizować większe projekty inwestycyjne, co może przełożyć się na zwiększenie wartości rynkowej firmy.

Dźwignia finansowa umożliwia firmom optymalizację struktury kapitałowej, co może przyczynić się do obniżenia średniego kosztu kapitału. Finansowanie zewnętrzne, szczególnie w formie długu, jest często tańsze niż kapitał własny, głównie ze względu na możliwość odliczenia kosztów odsetek od podatku. Przedsiębiorstwa mogą także wykorzystać dźwignie, żeby skorzystać z możliwości rynkowych, których nie byłyby w stanie sfinansować z dostępnych środków własnych.

Wykorzystanie dźwigni finansowej może wpływać na percepcję przedsiębiorstwa przez inwestorów i rynki finansowe. Firmy skutecznie zarządzające dźwignią finansową i wykorzystujące ją do finansowania rentownych inwestycji mogą być postrzegane jako rozwijające się dynamicznie, co może przyciągnąć inwestorów i pozytywnie wpłynąć na cenę akcji.