Private equity – czym jest i jakie ma znaczenie?

Private equity odgrywa kluczową rolę w świecie finansów korporacyjnych. Ten model inwestycyjny jest katalizatorem zmian i innowacji, przynoszącym korzyści zarówno inwestorom, jak i przedsiębiorstwom.

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym jest private equity?
• Jak wygląda struktura funduszy private equity?
• Jakie są rodzaje funduszy private equity?
• Jakie przepisy regulują działalność funduszy private equity?
• Jak działają fundusze private equity?
• Jakie są ograniczenia funduszy private equity?
• Jakie są zalety funduszy private equity?

Private equity – definicja

Fundusze private equity to specjalistyczne instytucje finansowe, inwestujące kapitał w niepubliczne spółki lub wykupujące publiczne firmy z zamiarem ich restrukturyzacji i sprzedaży z zyskiem. Kluczową cechą funduszy private equity jest długoterminowa perspektywa inwestycyjna, często przekraczająca 5 lat.

Fundusze private equity koncentrują się na inwestycjach w spółki nienotowane na publicznych giełdach. Oznacza to, że chociaż firmy tego typu wciąż podlegają przepisom prawa finansowego, ich inwestycje nie są tak restrykcyjnie regulowane jak inwestycje w spółki publiczne. Oprócz tego, wyróżniają się długoterminowym charakterem – horyzont inwestycyjny wynosi od kilku do nawet kilkunastu lat (średnio jest to 5,7 lat^[1]). W tym czasie możliwa jest praca nad zwiększeniem wartości przedsiębiorstwa, często poprzez restrukturyzację, wprowadzanie innowacji czy poszukiwanie nowych rynków zbytu.

Private equity to rodzaj inwestycji kapitałowych, w którym fundusze i inwestorzy bezpośrednio inwestują w prywatne firmy, często z celem restrukturyzacji lub wspierania wzrostu.

Definicja private equity

Inwestycje private equity charakteryzują się również wysokim stopniem zaangażowania w zarządzanie i działalność spółek portfelowych, a inwestorzy często aktywnie uczestniczą w podejmowaniu decyzji. Warto też podkreślić, że ryzyko związane z tego typu inwestycjami jest wyższe niż w przypadku inwestycji w spółki publiczne – może to prowadzić do wyższych potencjalnych zysków, ale tez może generować większe straty. Fundusze private equity często stosują lewarowanie, czyli wykorzystywanie długu do finansowania zakupu spółek.

Inną cechą charakterystyczną private equity jest specyficzny model zysków. Inwestorzy zarabiają głównie na wzroście wartości spółek portfelowych, które następnie sprzedają lub ponownie wprowadzają na giełdę, ale część zysków może być generowana poprzez dywidendy lub inne formy wypłat kapitałowych.

Historia funduszy private equity sięga lat 40. XX wieku, kiedy to w Stanach Zjednoczonych zaczęły powstawać pierwsze podmioty tego typu – pierwszą była American Research and Development Corporation, założona w 1946 roku^[2]. Jednak prawdziwy rozwój branży nastąpił w latach 80., kiedy to zyskały popularność wykupy lewarowane (LBO – Leveraged Buyouts). Polegały one na przejmowaniu firm głównie za pomocą długu, dzięki czemu można było realizować duże transakcje przy stosunkowo niewielkim zaangażowaniu kapitału własnego. Tego typu inwestycje przyczyniły się do znacznego rozwoju branży private equity^[3].

W kolejnych dekadach branża private equity ewoluowała, wzbogacając strategie o formy inwestycji, takie jak venture capital (kapitał podwyższonego ryzyka), skupiający się na wsparciu start-upów i innowacyjnych technologii czy distress investing, polegający na inwestowaniu w firmy znajdujące się w trudnej sytuacji finansowej. Zmiany w otoczeniu gospodarczym, rozwój rynków kapitałowych oraz coraz większa regulacja sektora finansowego wywarły największy wpływ na działalność funduszy private equity w ostatnich latach. Pomimo pewnych wyzwań (np. globalnego kryzysu finansowego w 2008 roku), branża kontynuuje rozwój.

Struktura funduszy private equity

Struktura funduszu private equity jest zaprojektowana tak, aby maksymalizować zwroty dla inwestorów, jednocześnie umożliwiając skuteczne zarządzanie i kontrolę nad inwestycjami. Centralnym elementem jest sam fundusz private equity, który zbiera kapitał od różnych inwestorów i inwestuje go w wybrane przedsiębiorstwa. Inne elementy tej struktury to:

• Inwestorzy, znani jako limited partners lub LP, dostarczają kapitał, który fundusz inwestuje. Mogą to być fundusze emerytalne, firmy ubezpieczeniowe, fundacje, bogaci indywidualni inwestorzy, a także instytucje finansowe. Mają oni ograniczoną odpowiedzialność, a więc ich ryzyko straty ogranicza się do wniesionej kwoty inwestycji.
• Zarządzający funduszem (general partners lub GP) zarządzają funduszem, co obejmuje identyfikowanie, analizowanie i realizację inwestycji, a także późniejsze zarządzanie firmami portfelowymi i wyjście z inwestycji. Często mają doświadczenie w branży i są wynagradzani poprzez opłatę zarządczą oraz procent od zysków uzyskanych z inwestycji (tzw. carried interest).
• Fundusz private equity to główna struktura prawna, przez którą realizuje się inwestycje. Zwykle ustanawia się je jako spółki komandytowe lub podobne jednostki prawne, które pozwalają efektywnie realizować cele inwestycyjne oraz dzielić zyski między inwestorów i zarządzających.
• Spółki portfelowe to firmy, w które fundusz inwestuje. Mogą to być przedsiębiorstwa z różnych branż i w różnym etapie rozwoju – od start-upów, po dojrzałe firmy wymagające restrukturyzacji. Fundusz aktywnie nimi zarządza, żeby zwiększyć ich wartości.
• W strukturę funduszu private equity często włącza się zewnętrznych usługodawców, takich jak prawnicy, księgowi, doradcy podatkowi i konsultanci. Oferują oni wsparcie w zakresie zarządzania, due diligence, strukturyzacji transakcji i innych kluczowych aspektów funkcjonowania funduszu.

Rodzaje funduszy private equity

Fundusze private equity można podzielić na kilka głównych rodzajów, w zależności od ich strategii inwestycyjnych, etapu rozwoju firm, w które inwestują oraz specyficznych celów inwestycyjnych:

• Fundusze typu buyout koncentrują się na zakupie większościowych udziałów w dojrzałych firmach. Celem jest restrukturyzacja i poprawa efektywności operacyjnej tych firm, aby zwiększyć ich wartość i ostatecznie sprzedać udziały z zyskiem.
• Fundusze venture capital zajmują się inwestowaniem w młode, szybko rozwijające się firmy, często z branży technologicznej. Charakteryzują się wyższym ryzykiem, ale i potencjalnie wyższym zwrotem z inwestycji.
• Fundusze typu growth equity skupiają się na firmach w fazie wzrostu, które są już rentowne lub bliskie osiągnięcia rentowności, żeby wesprzeć ich dalszy rozwój.
• Fundusze typu distressed securities inwestują w firmy w trudnej sytuacji finansowej lub upadłości, żeby zrestrukturyzować ich długi i odzyskać stabilność finansowej, a następnie sprzedać udziały z zyskiem.
• Fundusze mezzanine capital zapewniają formę finansowania pośrednią między długiem, a kapitałem własnym – często łączy to dług i opcję zakupu udziałów w firmie. Inwestują one w dojrzałe firmy, potrzebujące kapitału na ekspansję lub restrukturyzację.

Przepisy regulujące działalność funduszy private equity

W Polsce przepisy prawa, regulujące działalność funduszy private equity, precyzuje nowelizacja ustawy o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi, która weszła w życie 4 czerwca 2016 roku. Wprowadziła ona zamknięty katalog form prawnych, w jakich wolno prowadzić działalność instytucji wspólnego inwestowania. Działalność taka może być prowadzona w formie specjalistycznych funduszy inwestycyjnych otwartych (SFIO), funduszy inwestycyjnych zamkniętych (FIZ), a także alternatywnych spółek inwestycyjnych (ASI)^[4].

Każda działalność polegająca na pozyskiwaniu kapitału od wielu inwestorów podlega rejestracji w Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) i jej nadzorowi. Działalność ta musi być prowadzona w jednej z dopuszczalnych form prawnych, a zarządzający funduszami muszą spełniać określone wymogi, w tym posiadanie depozytariusza, stosowanie zasad wyceny wartości aktywów, a także spełnianie obowiązków notyfikacyjnych wobec KNF. Istnieją także szczegółowe wymogi dotyczące poziomu kapitału początkowego oraz doświadczenia członków zarządu. Ustawa przewiduje sankcje karne za prowadzenie działalności zarządzania funduszami bez zezwolenia KNF lub wpisu do właściwego rejestru, włączając grzywny do 5 mln zł lub karę pozbawienia wolności do 5 lat^[5].

W Polsce fundusze private equity podlegają także przepisom unijnym. Te precyzują, że zarządzający funduszami w UE muszą uzyskać zezwolenie od właściwego organu swojego państwa członkowskiego. Wymagany jest minimalny poziom kapitału w formie aktywów płynnych lub krótkoterminowych. Fundusze zobowiązane są wyznaczyć niezależnego depozytariusza, np. bank lub firmę inwestycyjną, który odpowiada za nadzór nad działalnością funduszu i ochronę aktywów. Zobowiązane są też do solidnego zarządzania ryzykiem, co obejmuje regularne ujawnianie informacji o głównych rynkach i instrumentach, a także o ekspozycjach i koncentracjach ryzyka. Muszą również zapewniać jasny opis swojej polityki inwestycyjnej oraz udostępniać roczne sprawozdania na wniosek inwestorów^[6].

Warto też podkreślić, że Unia Europejska wprowadziła ograniczenia na spekulacje instrumentami finansowymi, w tym na pozycje w towarowych instrumentach pochodnych. Firmy inwestycyjne muszą działać zgodnie z najlepszym interesem klientów, chronić ich aktywa i zapewniać, że oferowane produkty odpowiadają potrzebom klientów^[7].

Działanie funduszy private equity

Fundusz private equity rozpoczyna działalność od pozyskania kapitału od zróżnicowanych źródeł. Inwestorami mogą być fundusze emerytalne szukające dywersyfikacji inwestycji, zamożni aniołowie biznesu poszukujący alternatywnych możliwości inwestycyjnych, a także instytucje finansowe, takie jak banki czy fundusze inwestycyjne. Zbieranie funduszy odbywa się poprzez negocjacje i prezentacje, podczas których fundusz musi przekonać potencjalnych inwestorów do zaangażowania środków.

Po zebraniu kapitału fundusz poszukuje firm do inwestycji, najczęściej spółek niepublicznych, które mają potencjał wzrostu, ale mogą potrzebować wsparcia kapitałowego, technologicznego czy strategicznego. Po identyfikacji potencjalnego celu inwestycyjnego następuje proces due diligence, czyli szczegółowej analizy finansowej, prawnej, podatkowej i rynkowej, aby ocenić ryzyka i potencjał wzrostu firmy.

Jeśli analiza wypadnie pomyślnie, fundusz kupuje udziały w firmie. Najczęściej fundusze private equity inwestują w pakiety większościowe, co daje im wpływ na decyzje strategiczne i zarządzanie spółką poprzez np. wprowadzenie nowych członków zarządu lub menedżerów. Fundusz angażuje się w restrukturyzację operacyjną i finansową, optymalizację procesów, wprowadzenie innowacji technologicznych, ekspansję rynkową czy fuzje i przejęcia, żeby zwiększyć rentowność i wartość firmy.

Przez kilka lat fundusz współpracuje z zarządem firmy i implementuje zmiany. Służy to nie tylko poprawie bieżącej wydajności, lecz także budowaniu wartości przedsiębiorstwa. Gdy osiągnie ona zadowalający dla funduszu poziom, następuje etap wyjścia – w nim realizują się zyski z dokonanych inwestycji. Najczęściej wybiera się jeden z trzech sposobów wyjścia:

• Jedną z opcji jest sprzedaż udziałów w spółce innemu inwestorowi, często innemu funduszowi private equity lub funduszowi venture capital. Często stosuje się, to gdy firma jest atrakcyjna inwestycyjnie, ale jeszcze niegotowa, żeby wejść na giełdę publiczną.
• Fundusz może również przeprowadzić IPO, czyli pierwszą ofertę publiczną. Pozwala to sprzedać udziały szerszemu gronu inwestorów i często zwiększa wycenę firmy. Trzeba jednak pamiętać, że proces IPO jest skomplikowany i wymaga spełnienia wielu wymogów regulacyjnych.
• Inną opcją jest sprzedaż firmy dużemu przedsiębiorstwu w ramach strategii fuzji i przejęć. Może to być korzystne, gdy nabywająca firma widzi korzyści w połączeniu z kupowaną firmą.

Po zakończeniu procesu wyjścia fundusz private equity przystępuje do rozliczenia inwestycji. Zyski ze sprzedaży dystrybuuje się wśród inwestorów, a sam fundusz zazwyczaj zatrzymuje część zysków jako opłatę za zarządzanie i wynagrodzenie za osiągnięcie określonych wyników (tzw. carried interest).

Ograniczenia funduszy private equity

Pierwszym z ograniczeń private equity jest wysokie ryzyko inwestycyjne, ponieważ inwestycje w firmy niepubliczne, często w fazie wzrostu lub restrukturyzacji, a także mniejsza przejrzystość i płynność rynków niż w przypadku giełd publicznych, zwiększają niepewność inwestycyjną. Wpływa też na to długoterminowy charakter inwestycji – fundusze private equity angażują kapitał na okres kilku do kilkunastu lat, więc inwestorzy muszą być gotowi na długie oczekiwanie na zwrot z inwestycji.

Fundusze private equity wymagają także intensywnego zaangażowania w zarządzanie i restrukturyzację firm portfelowych, co nie tylko wymaga dużego nakładu pracy, lecz także niesie ryzyko, że interwencje nie przyniosą oczekiwanych rezultatów. Fundusze private equity muszą też liczyć się z krytyką, dotyczącą metod restrukturyzacji, zarządzania, a nawet skutków dla pracowników przejmowanych firm.

Jednocześnie warto pamiętać, że zwiększające się wymogi prawne i regulacyjne mogą stanowić wyzwanie, zwłaszcza w kontekście globalnych operacji i różnorodności jurysdykcji, w których działają fundusze. Fundusze private equity są też zależne od cykli gospodarczych, zmian w regulacjach rynkowych czy fluktuacji stóp procentowych – mogą one wpływać na efektywność i wyniki inwestycji private equity.

Zalety funduszy private equity

O rozmiarach rynku private equity świadczy fakt, że tylko w 2022 roku na całym świecie firmy z tego obszaru dokonały inwestycji o łącznej wartości 2,2 biliona dolarów^[8]. Firmy, które otrzymują finansowanie private equity, dostają dostęp do kapitału. Ponieważ wiele z nich może mieć trudności z uzyskaniem finansowania przez tradycyjne kanały bankowe lub rynki publiczne, private equity zapewnia im środki do rozwoju, ekspansji rynkowej czy innowacji. Zyskują także cenne wsparcie w postaci doświadczenia i wiedzy menedżerskiej.

Inwestycje private equity mogą także sprzyjać dywersyfikacji portfela inwestycyjnego. Dla inwestorów private equity stanowi alternatywę dla tradycyjnych akcji i obligacji, oferując różnorodność i potencjalną ochronę przed wahaniami na innych rynkach. Fundusze tego typu odgrywają też istotną rolę w gospodarce – ich wsparcie jest często ważne dla rozwoju nowych technologii, tworzenia miejsc pracy czy wzrostu przedsiębiorczości.