Instrumenty pochodne – czym są? 

Instrumenty pochodne są bazowym elementem współczesnych rynków finansowych, oferującym inwestorom szeroki wachlarz możliwości zarządzania ryzykiem i spekulacjami. Te zaawansowane narzędzia finansowe pozwalają na tworzenie elastycznych strategii inwestycyjnych, dostosowanych do dynamicznie zmieniających się warunków rynkowych. 

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym są instrumenty pochodne?
• Jakie są rodzaje instrumentów pochodnych?
• Jakie są zastosowania instrumentów pochodnych?
• Jaka jest rola instrumentów pochodnych?

Instrumenty pochodne – definicja

Instrumenty pochodne to finansowe kontrakty, wykorzystywane w celu zabezpieczania przed ryzykiem (hedging), spekulacji na przyszłych zmianach cen oraz arbitrażu, czyli wykorzystywania różnic cenowych na różnych rynkach.

Instrumenty pochodne to finansowe kontrakty, których wartość opiera się na cenach innego instrumentu finansowego, zwanego instrumentem bazowym.

Definicja instrumentów pochodnych

Dzięki instrumentom pochodnym inwestorzy mogą skutecznie zarządzać ryzykiem i wykorzystywać możliwości rynkowe, które w innym przypadku mogłyby być niedostępne. Te narzędzia finansowe odgrywają nieodzowną rolę w optymalizacji portfeli inwestycyjnych i realizacji zaawansowanych strategii, przyczyniając się do wzrostu efektywności rynków finansowych.

Rodzaje instrumentów pochodnych

Instrumenty pochodne dzielą się na kilka głównych rodzajów, z których każdy posiada swoje specyficzne cechy: 

• Kontrakty terminowe (futures) – standaryzowane umowy handlowane na giełdach, które zobowiązują strony do kupna bądź sprzedaży określonego instrumentu bazowego w przyszłości po ustalonej cenie. Umożliwiają inwestorom zabezpieczanie się przed zmianami cen i spekulowanie na ich przyszłe ruchy. Dzięki swojej standaryzacji oferują dużą płynność oraz przejrzystość na rynku.
• Kontrakty terminowe niestandaryzowane (kontrakty forwards) – umowy zawierane bezpośrednio między stronami, które zobowiązują do kupna albo sprzedaży instrumentu bazowego w przyszłości po ustalonej cenie. Nie są standaryzowane i nie są handlowane na giełdach, co pozwala na większą elastyczność warunków kontraktu. Zwykle wykorzystywane do zabezpieczania się przed ryzykiem kursowym i cenowym.
• Opcje (options) – instrumenty finansowe dające posiadaczowi prawo, ale nie obowiązek, do kupna (call) czy sprzedaży (put) instrumentu bazowego po ustalonej cenie w określonym czasie. Umożliwiają inwestorom zarządzanie ryzykiem i spekulowanie na przyszłe ruchy cen. Opcje oferują dużą elastyczność, ponieważ maksymalna strata ograniczona jest do zapłaconej premii.
• Kontrakty swapowe (swaps) – umowy, w których dwie strony zgadzają się na wymianę przyszłych strumieni płatności według określonych warunków. Najczęściej spotykane są swapy: procentowe, walutowe i towarowe. Umowy swapowe umożliwiają zarządzanie ryzykiem stóp procentowych, kursów walutowych i cen surowców.
• Kontrakty FRA (Forward Rate Agreement) – umowy określające przyszłą stopę procentową dla hipotetycznej pożyczki lub depozytu na ustaloną kwotę i okres. Służą do zabezpieczania się przed ryzykiem zmiany stóp procentowych. FRA są wykorzystywane głównie przez instytucje finansowe do zarządzania kosztami finansowania.
• Transakcje opcyjne na stopę procentową (Interest Rate Options) – instrumenty dające posiadaczowi prawo, ale nie obowiązek, do uzyskania określonej stopy procentowej na przyszłe okresy. Umożliwiają zarządzanie ryzykiem związanym ze zmianami stóp procentowych. Opcje na stopy procentowe mogą być wykorzystywane zarówno do zabezpieczania, jak i spekulacji na przyszłe zmiany stóp procentowych.

Zastosowania instrumentów pochodnych  

Instrumenty pochodne znajdują szerokie zastosowanie w zarządzaniu ryzykiem, spekulacji i arbitrażu. Firmy wykorzystują te narzędzia do zabezpieczania się przed niekorzystnymi zmianami cen surowców, walut, stóp procentowych i innych instrumentów finansowych.

Przykładowo, linie lotnicze mogą używać kontraktów futures na ropę naftową, aby zabezpieczyć się przed wzrostem cen paliwa, co pozwala na stabilizację kosztów operacyjnych. Opcje pozwalają z kolei przedsiębiorstwom na zakup prawa do kupna bądź sprzedaży aktywów po ustalonej cenie, co daje elastyczność w zarządzaniu ryzykiem cenowym. Swapy procentowe, a także walutowe umożliwiają natomiast firmom wymianę strumieni płatności, co pomaga w optymalizacji kosztów finansowania oraz zarządzaniu ryzykiem walutowym.

Rola instrumentów pochodnych 

Rola instrumentów pochodnych jest niezwykle istotna, ponieważ przyczyniają się one do zwiększenia efektywności rynków finansowych, a także poprawy płynności. Dzięki nim inwestorzy mogą precyzyjnie zarządzać ryzykiem i dostosowywać swoje strategie inwestycyjne do dynamicznie zmieniających się warunków rynkowych.

Instrumenty pochodne umożliwiają także lepsze wykorzystanie kapitału, ponieważ pozwalają na dźwignię finansową, co oznacza, że inwestorzy mogą kontrolować większe pozycje przy stosunkowo niewielkim nakładzie kapitału.

Ponadto, instrumenty te odgrywają znamienną rolę w ustalaniu cen, umożliwiając rynkom bardziej precyzyjne odzwierciedlanie wartości aktywów bazowych. W efekcie przyczyniają się do stabilizacji rynków, jak również poprawy ich funkcjonowania, co jest korzystne zarówno dla inwestorów, jak i dla całej gospodarki.

Bibliografia:

• Dębski W., Rynek finansowy i jego mechanizmy. Podstawy teorii i praktyki, Wydawnictwo Naukowe PWN 2014. 
• Fałat-Kilijańska I., Karwowski J., Poskart R., Instrumenty pochodne na międzynarodowych rynkach finansowych (wybrane zagadnienia). Teoria i przykłady, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 2014.  
• Rynki finansowe. Organizacja, instytucje, uczestnicy, red. nauk. Banaszak-Soroka, Wydawnictwo C.H. Beck 2019. 
• Tomczak A., Podstawy rynku kapitałowego. Instytucje, instrumenty, metody inwestycyjne, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej 2020. 
• Żebruń A., Instrumenty pochodne zabezpieczające w rachunkowości, Wydawnictwo Difin 2010.