Analiza makroekonomiczna – co to jest i jak ją przeprowadzić?

Bez analizy makroekonomicznej niemożliwe byłoby zrozumienie gospodarek narodowych i globalnych. Jak ją przeprowadzić i jak przegląd trendów i zmian w całej gospodarce wpływa na polityków, inwestorów i innych decydentów?

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym jest analiza makroekonomiczna i jaka jest jej historia?
• Jak przebiega analiza makroekonomiczna?
• Jakie są składniki analizy makroekonomicznej?
• Jakie są rodzaje analizy makroekonomicznej?
• Jaka jest rola analizy makroekonomicznej?

Analiza makroekonomiczna – definicja i historia

Analiza makroekonomiczna to metoda badawcza stosowana w ekonomii do oceny ogólnych trendów gospodarczych i ich wpływu na gospodarkę. W przeciwieństwie do analizy skupionej na szczegółach mikroekonomii, koncentruje się ona całościowych wskaźnikach – wzroście PKB, inflacji, bezrobociu, bilansie handlowym czy polityce pieniężnej, aby zrozumieć stan i dynamikę gospodarki na poziomie krajowym lub globalnym^[1][2][3].

Historia analizy makroekonomicznej jest ściśle związana z rozwojem ekonomii, szczególnie od momentu, gdy gospodarkę zaczęto postrzegać jako system wymagający holistycznego badania. Przełom w tej dziedzinie nastąpił w latach 30. XX wieku, choć jej korzenie sięgają jeszcze wcześniej, ale nie da się ukryć, że wcześniejsze podejścia skupiały się na teoriach mikroekonomicznych, analizujących indywidualne rynki i decyzje pojedynczych jednostek. Koncepcje makroekonomiczne (PKB czy popyt ogólny) nie stanowiły głównego przedmiotu badań^[4].

Analiza makroekonomiczna to badanie ogólnych trendów gospodarczych, takich jak PKB, inflacja czy bezrobocie, w celu zrozumienia stanu i dynamiki gospodarki.

Definicja analizy makroekonomicznej

Przełomowym momentem dla makroekonomii był Wielki Kryzys z lat 30. i publikacja dzieła Johna Maynarda Keynesa „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza” w 1936 roku. Keynes argumentował, że w okresach recesji rząd powinien interweniować w gospodarkę, stymulując popyt ogólny poprzez politykę fiskalną i monetarną, aby przeciwdziałać bezrobociu i spadkom produkcji. Jego teorie zrewolucjonizowały sposób podejścia ekonomistów i polityków do problemów gospodarczych^[5].

Po II wojnie światowej makroekonomia nabierała na znaczeniu, a rządy coraz aktywniej używały polityki fiskalnej i monetarnej do regulowania wzrostu gospodarczego. Rozwinęły się tez narzędzia statystyczne i matematyczne, co przełożyło się na dokładniejsze modele. Jednakże w latach 70. miał miejsce kryzys naftowy, który poskutkował stagflacją – wysoką inflację połączoną z bezrobociem – co pokazało ograniczenia keynesowskiej makroekonomii i przyczyniło się do rozwoju nowych szkół myślenia, takich jak monetarystyczna szkoła Miltona Friedmana, która podkreślała rolę polityki pieniężnej i ograniczenia interwencjonizmu rządowego^[6].

W kolejnych dekadach makroekonomia rozwijała nowe teorie np. teorię cyklu koniunkturalnego, która analizuje, jak rzeczywiste zmiany w gospodarce wpływają na produkcję i zatrudnienie. Współcześnie analiza makroekonomiczna wykorzystuje też zaawansowane modele matematyczne i symulacje komputerowe do prognozowania przyszłych trendów i pomiaru skutków polityk gospodarczych.

Przebieg analizy makroekonomicznej

Analiza makroekonomiczna, bez względu rodzaj, zaczyna się od określenia celu badania, czyli zdefiniowania pytania badawczego lub problemu, który analiza ma rozwiązać. Następnie ekonomiści gromadzą informacje z różnych źródeł – statystyk rządowych, danych banków centralnych, raportów międzynarodowych organizacji finansowych oraz danych rynkowych. Informacje mogą dotyczyć wyłącznie jednego wskaźnika, ale częściej stosuje się ich kombinację, więc zbiera się jednocześnie dane o PKB, stopie bezrobocia, inflacji czy stopach procentowych.

Po zakończeniu zbioru danych można przejść do analizy. Do tego celu wykorzystuje się różnorodne metody i narzędzia, spośród których najczęściej stosowane są m.in.:

• Modelowanie ekonometryczne pozwala analizować zależności między zmiennymi makroekonomicznymi. Używają one danych historycznych do estymacji równań, które mogą przewidywać przyszłe zachowania gospodarcze.
• Współczesna makroekonomia korzysta z symulacji komputerowych do modelowania skomplikowanych interakcji w gospodarce. Symulacje mogą obejmować modele równowagi ogólnej, modele cyklu koniunkturalnego, a także różne scenariusze polityczne i ich potencjalne skutki.
• Wielkie bazy danych gospodarczych, zarówno krajowych jak i międzynarodowych, umożliwiają badanie trendów, porównań międzynarodowych i głębszą analizę sektorową.
• Makroekonomiczne modele równowagi ogólnej (DSGE) to zaawansowane modele teoretyczne symulujące działanie całej gospodarki z uwzględnieniem interakcji między poszczególnymi agentami gospodarczymi. Są szczególnie przydatne w analizie polityki pieniężnej i fiskalnej.
• Programy, takie jak EViews czy Stata, służą do analiz szeregów czasowych, w tym prognozowania i modelowania zmienności danych makroekonomicznych w czasie.
• Systemy informacji geograficznej (GIS) pozwalają na przestrzenną analizę danych ekonomicznych, co ułatwia zrozumienie wpływu lokalizacji i geografii na wyniki ekonomiczne.
• Analiza statystyczna polega na wykorzystaniu technik statystycznych do opisu i analizy danych, w tym średnich, median czy odchyleń standardowych.
• Modelowanie scenariuszy to metoda, w której ekonomiści projektują różne przyszłe scenariusze na podstawie zmian w polityce gospodarczej, technologii czy warunkach zewnętrznych.
• Analiza składowych głównych to metoda statystyczna stosowana do redukcji wymiarowości dużych zestawów danych, która jednocześnie pozwala zachować jak najwięcej informacji.

Ostatnim etapem jest interpretacja wyników i formułowanie wniosków – uzyskane wyniki analizy przekształca się w praktyczne informacje, które mogą posłużyć decydentom do kształtowania prawa i podejmowania decyzji. Wnioski mogą być również cennymi wskazówkami dla firm, inwestorów i instytucji publicznych.

Składniki analizy makroekonomicznej

Analiza makroekonomiczna obejmuje szereg elementów i czynników, które determinują jej ostateczny kształt:

Produkt krajowy brutto (PKB)

Produkt krajowy brutto jest podstawowym wskaźnikiem do pomiaru ogólnego rozmiaru gospodarki i jej wydajności. Oblicza się go jako wartość wszystkich dóbr i usług wyprodukowanych w danym kraju w danym okresie. Wykorzystuje się go do analizy tempa wzrostu gospodarczego, a także do porównań między siłą gospodarek poszczególnych państw.

Stopa bezrobocia

Stopa bezrobocia to procent aktywnej zawodowo ludności, która pozostaje bez pracy, lecz poszukuje zatrudnienia. Wskazuje to zdrowie rynku pracy oraz wpływa na konsumpcję i stabilność społeczną.

Inflacja

Inflacja to wskaźnik wzrostu ogólnego poziomu cen dóbr i usług w gospodarce, co z czasem prowadzi do spadku siły nabywczej pieniądza. Stosują ją m.in. banki centralne do modyfikacji prowadzonej polityki pieniężnej, na przykład poprzez zmiany stóp procentowych.

Bilans handlowy

Bilans handlowy reprezentuje różnicę między wartością eksportu a importu dóbr i usług kraju. Pokazuje połączenia gospodarki danego kraju z globalną gospodarką. Stosuje się go również do pomiaru konkurencyjności państwa.

Dług publiczny

Dług publiczny to suma, jaką rząd zobowiązał się spłacić na podstawie wcześniej zaciągniętych pożyczek. Pozwala on zrozumieć zdolność kraju do finansowania swojej działalności oraz może być jednym z potencjalnych ryzyk dla stabilności makroekonomicznej.

Polityka monetarna i fiskalna

Polityki te są narzędziami, za pomocą których rząd i bank centralny wpływają na gospodarkę. Polityka monetarna obejmuje regulacje dotyczące podaży pieniądza i stóp procentowych, natomiast fiskalna dotyczy decyzji rządu w zakresie wydatków publicznych i opodatkowania.

Indeksy zaufania konsumentów i przedsiębiorców

Indeksy zaufania konsumentów i przedsiębiorców odzwierciedlają oczekiwania klientów i firm w odniesieniu do przyszłej kondycji gospodarczej. Wysoki poziom zaufania sprzyja wydatkom konsumenckim i inwestycjom biznesowym, co napędza wzrost gospodarczy.

Stopy procentowe

Ustalane przez bank centralny stopy procentowe wpływają na wszystkie aspekty działalności gospodarczej, od pożyczek hipotecznych, po inwestycje. Gdy są niskie, to zazwyczaj stymulują gospodarkę, a gdy osiągają wysokie wartości, służą ochłodzeniu nadmiernego ożywienia gospodarczego i kontroli inflacji.

Wskaźniki wydajności pracy

Wydajność pracy mierzy, ile towarów i usług jest w stanie wyprodukować jeden pracownik w danym czasie. Im wyższa, tym lepsze są wykorzystanie i zarządzanie zasobami ludzkimi, co jest ważnym czynnikiem wzrostu gospodarczego. Analizując ją można ocenić, jak szybko przebiega postęp technologiczny i jak rośnie w czasie skuteczność zarówno samych pracowników, jak i szkoleń.

Dochód narodowy na mieszkańca i dochód rozporządzalny

Dochód narodowy na mieszkańca (stosowany zamiennie z PKB per capita) mierzy przeciętny poziom dochodu na osobę w kraju. Pokazuje on poziom dobrobytu ekonomicznego obywateli i ich zdolności do konsumpcji oraz oszczędzania. Wyższy dochód na mieszkańca zwykle koreluje z lepszą jakością życia i wyższym poziomem rozwoju gospodarczego.

W tym kontekście ważny jest też dochód rozporządzalny, ponieważ dochód narodowy na mieszkańca odnosi się do średniego dochodu osiąganego przez obywateli kraju, a dochód rozporządzalny to kwota, którą faktycznie można wydać po opłaceniu podatków. Wzrost dochodu narodowego na mieszkańca często prowadzi do zwiększenia dochodu rozporządzalnego.

Popyt ogólny i podaż ogólna

Popyt ogólny odnosi się do całkowitego zapotrzebowania na dobra i usługi w gospodarce w danym okresie, a podaż ogólna do ilości dóbr i usług, które gospodarka może wyprodukować przy pełnym wykorzystaniu dostępnych zasobów. Badanie równowagi między nimi pozwala zrozumieć presją inflacyjną oraz bezrobocie.

Równowaga budżetowa

Równowaga budżetowa mierzy różnicę między dochodami a wydatkami rządu. Deficyt budżetowy występuje, gdy wydatki przekraczają dochody, co może prowadzić do wzrostu długu publicznego. Nadwyżka budżetowa zaś wskazuje, że rząd ma dodatkowe środki, które może zainwestować lub wykorzystać na obniżenie zadłużenia. Równowaga budżetowa pomaga ocenić stopień zrównoważenia polityki fiskalnej kraju.

Stabilność finansowa

Stabilność finansowa to zdolność systemu finansowego kraju do absorbowania szoków i utrzymania płynności. W jej ramach bada się następujące wskaźniki:

• Poziom kapitalizacji banków określa, jak dobrze instytucje finansowe są przygotowane na ewentualne kryzysy, dzięki czemu można ocenić ich odporność na wstrząsy finansowe.
• Jakość aktywów finansowych pokazuje, jak solidne są inwestycje banków i jakie mogą być skutki niewłaściwego zarządzania ryzykiem.

Kluczem do utrzymania wysokich wartości powyższych mierników są regulacje finansowe – zapewniają one ramy prawne oraz stabilność i transparentność systemu bankowego, co chroni całą gospodarkę przed potencjalnymi kryzysami.

Stopa oszczędności

Stopa oszczędności to stosunek oszczędności gospodarstw domowych i firm do ich dostępnego dochodu. Pokazuje ona zdolność gospodarki do inwestowania i finansowania rozwoju bez konieczności polegania na zewnętrznym kapitale. Wysoka stopa oszczędności może wspierać wzrost gospodarczy przez inwestycje, ale może też wskazywać na słabość popytu konsumpcyjnego.

Prognozy ekonomiczne

Prognozy ekonomiczne pomagają w przewidywaniu przyszłych trendów gospodarczych. Dzięki danym historycznym oraz analizie bieżących wskaźników ekonomiści tworzą modele przewidujące przyszłe wyniki gospodarcze, takie jak wzrost PKB czy zmiany na rynku pracy, co jest ważne w kontekście planowania gospodarczego i decyzji politycznych.

Warunki zewnętrzne

Warunki zewnętrzne, takie jak międzynarodowe ceny surowców, stopy procentowe głównych banków centralnych (np. Rezerwy Federalnej w USA, Europejskiego Banku Centralnego), kursy walut oraz globalne kryzysy gospodarcze, wpływają (często znacznie) na gospodarkę krajową. Analiza pozwala ocenić wpływ globalnych trendów na lokalne warunki ekonomiczne.

Dynamika rynku nieruchomości

Rynek nieruchomości często odgrywa kluczową rolę w gospodarce, ponieważ wpływa nie tylko na budownictwo, lecz także na zdolność kredytową i oprocentowanie kredytów hipotecznych oraz na konsumpcję i inwestycje prywatne. Zmiany cen nieruchomości wpływają na wartość aktywów gospodarstw domowych i ich zdolność do wydatków, co czyni ten sektor ważnym elementem analizy makroekonomicznej.

Dynamika demograficzna

Zmiany demograficzne – starzenie się społeczeństwa, wzrost liczby ludności czy migracje – długoterminowo wpływają na rynek pracy, konsumpcję, systemy emerytalne i potrzeby mieszkaniowe. Dzięki analizie tych trendów można przewidywać przyszłe wyzwania i możliwości gospodarcze.

Zrównoważony rozwój

Zmiany klimatu, degradacja środowiska naturalnego oraz wyczerpująca się ilość surowców sprawiają, że kwestie związane ze zrównoważonym rozwojem często włącza się analiz makroekonomicznych. Dzięki temu można ocenić, jak gospodarka radzi sobie z równoważeniem wzrostu ekonomicznego z ochroną zasobów naturalnych i zapewnieniem społecznej sprawiedliwości. W kontekście firm jest to ważne dla realizacji celów ESG.

Rodzaje analizy makroekonomicznej

Analizę makroekonomiczną można dzielić ze względu na cele, stosowane metodologie oraz kontekst użycia. Niejednokrotnie różne podejścia łączy się, żeby wychwycić zależności, które mogą pozostać ukryte w przypadku stosowania tylko jednego rodzaju analizy. Do najczęściej stosowanych typów analizy makroekonomicznej należą m.in.:

• Analiza koniunkturalna koncentruje się na badaniu krótkoterminowych trendów i cykli gospodarczych, czyli recesji, ekspansji, szczytów i dołków. Dzięki niej można zrozumieć obecny cykl koniunkturalny, co wpływa m.in. na decyzje polityczne, metody zarządzania firmą i cykl inwestycyjny. Do działania wykorzystuje wskaźniki, takie jak PKB, stopa bezrobocia i indeksy produkcji.
• Analiza trendów długoterminowych skupia się na długofalowych trendach rozwoju gospodarczego i czynnikach strukturalnych – postępie technologicznym, zmianach demograficznych czy prowadzonych przez państwa politykach publicznych. Dzięki niej można zrozumieć podstawowe przemiany w gospodarce i ich długoterminowy wpływ na wzrost i jakość życia.
• Analiza polityki gospodarczej ocenia wpływ skutków m.in. polityki monetarnej i fiskalnej na gospodarkę. Pozwala sprawdzić, jak zmiany czynników, takich jak stawki podatkowe, wydatki rządowe czy stopy procentowe wpływają na różne aspekty działalności gospodarczej. Stosują ją m.in. rządy i banki centralne w planowaniu strategii działań.
• Analiza komparatywna (znana też jako analiza porównawcza lub benchmarking) wykorzystuje porównania z innymi krajami lub regionami do oceny efektywności polityk gospodarczych, sektorów przemysłowych lub ogólnej wydajności gospodarczej. Pozwala identyfikować najlepsze praktyki i strategie biznesowe oraz korporacyjne, co przydaje się organizacjom międzynarodowym, inwestorom globalnym i korporacjom działającym w wielu krajach.
• Analiza sektorowa bada specyficzne sektory gospodarki – bez względu na to, czy jej przedmiotem będzie produkcja, usługi czy budownictwo, pomaga zrozumieć, które sektory napędzają wzrost, które są w recesji i pomaga znaleźć sposoby interwencji, aby wspierać różne gałęzie przemysłu.
• Analiza ekonometryczna wykorzystuje modele statystyczne i matematyczne do badania związków przyczynowo-skutkowych w gospodarce, co pozwala przeprowadzić ilościową ocenę wpływu różnych czynników na wskaźniki ekonomiczne, co z kolei ułatwia prognozowanie przyszłych zmian oraz testowanie hipotez.
• Analiza wpływu koncentruje się na ocenie skutków konkretnych zdarzeń (np. reform, katastrof naturalnych czy innowacji technologicznych) na gospodarkę, co pomaga rządom, firmom oraz organizacjom pozarządowym tworzyć strategie adaptacyjne. Przykładem może być analiza wpływu wprowadzenia nowych regulacji środowiskowych na przemysł produkcyjny.
• Analiza stabilności finansowej skupia się czynnikach zagrażających stabilności systemu finansowego, co obejmuje ocenę ryzyka systemowego, zdolności instytucji finansowych do przetrwania kryzysów oraz skuteczność regulacji. Jest podstawą działań banków centralnych i organów nadzoru finansowego oraz pomaga zapobiegać kryzysom finansowym.
• Analiza cykliczna zajmuje się badaniem cykli gospodarczych, które obejmują okresy wzrostu i recesji. Dzięki niej można zrozumieć przyczyny i naturę fluktuacji ekonomicznych oraz projektować polityki łagodzące negatywne skutki recesji lub nadmiernego przegrzania gospodarki.
• Analiza zrównoważonego rozwoju bada równowagę między wzrostem gospodarczym a ochroną środowiska oraz społeczną sprawiedliwością. Skupia się na ocenie, jak polityka gospodarcza wpływa na zasoby naturalne, jakość życia i nierówności społeczne oraz proponuje rozwiązania, które mogą prowadzić do bardziej zrównoważonego rozwoju.
• Analiza globalnych łańcuchów wartości bada, jak produkcja i handel są zglobalizowane poprzez rozciągające się na różne kraje łańcuchy wartości. Badanie wzajemnych zależności w produkcji dóbr i usług między krajami pomaga ocenić wpływ globalnych szoków ekonomicznych i politycznych.

Rola analizy makroekonomicznej

Główną funkcją analizy makroekonomicznej jest dostarczanie informacji potrzebnych w procesach decyzyjnych rządu i innych instytucji publicznych, których celem jest stabilizacja gospodarcza. Pomaga ona w identyfikacji recesji, inflacji czy nadmiernego zadłużenia, dzięki czemu można wdrożyć odpowiednie środki zaradcze. Z kolei przedsiębiorcom i inwestorom dostarcza wiedzy o przyszłych warunkach gospodarczych, co wpływa np. na ich decyzje inwestycyjne.

Innym z głównych zastosowań analizy makroekonomicznej jest przewidywanie przyszłych trendów ekonomicznych. Przykładowo, przewidując okres wzrostu, rządy mogą dostosować swoje wydatki i politykę podatkową, aby stymulować gospodarkę. Pomaga ona też bankom centralnym ustawić stopy procentowe na poziomie dopasowanym do poziomu inflacji czy konsumpcji i inwestycji w kraju.

Analiza makroekonomiczna jest też podstawą studiów ekonomicznych i pomaga zrozumieć złożone mechanizmy rządzące gospodarkami. Studenci dzięki niej mogą lepiej przygotować się do przyszłej pracy w dziedzinie ekonomii, a naukowcy mogą zrozumieć skomplikowane procesy ekonomiczne, co może być wykorzystane praktycznie w rozwoju innowacji i teorii ekonomicznych.