Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy: wzór. Jak je obliczyć?

Firma sprzedaje coraz więcej, przychody rosną, a mimo to właściciel nie może spać spokojnie. Dlaczego? Bo na koncie świeci pustkami. To klasyczny przykład niedoszacowania zapotrzebowania na kapitał obrotowy – błędu, który kosztuje polskie przedsiębiorstwa miliardy złotych rocznie. Im dłużej czekasz na płatności, im więcej zapasów trzymasz w magazynie, im szybciej musisz płacić dostawcom – tym większe zapotrzebowanie. A gdy go nie pokryjesz? Nawet najbardziej rentowny biznes może stanąć w miejscu.

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym jest zapotrzebowanie na kapitał obrotowy?
• Jak obliczyć zapotrzebowanie na kapitał obrotowy?
• Jaka jest rola zapotrzebowania na kapitał obrotowy?

Najważniejsze informacje:

• Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto (ZKON) to kwota zasobów finansowych konieczna do pokrycia kosztów cyklu produkcyjnego i luki czasowej między płatnościami na rzecz dostawców a wpływami od klientów.
• Oblicza się je głównie metodą wskaźnikową (dzienne koszty operacyjne pomnożone przez cykl konwersji gotówki) lub metodą kwotową (aktywa bieżące minus inwestycje krótkoterminowe minus zobowiązania nieoprocentowane).
• Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy rośnie wraz z wydłużeniem terminów płatności przez klientów, skróceniem terminów wobec dostawców oraz wzrostem wartości sprzedaży, co bezpośrednio wpływa na potrzeby finansowania działalności firmy.

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy – definicja

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto (ZKON), w literaturze anglojęzycznej określane jako Working Capital Requirement (WCR), stanowi jedną z najbardziej praktycznych kategorii w zarządzaniu finansami przedsiębiorstw. To miara finansowa określająca realną kwotę zasobów finansowych, która jest niezbędna do pokrycia kosztów cyklu produkcyjnego, zbliżających się wydatków operacyjnych oraz terminowej spłaty zadłużenia w ramach normalnego funkcjonowania firmy.

Według danych z 2024 roku, realna dynamika przychodów przedsiębiorstw wyniosła minus 6,33%^[1], co pokazuje skalę wyzwań związanych z finansowaniem bieżącej działalności. Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy to nie abstrakcyjna wielkość – to konkretna kwota, którą musisz zainwestować w cykl operacyjny, zanim pieniądze wrócą do Ciebie od klientów.

ZKON odzwierciedla rzeczywiste potrzeby finansowe przedsiębiorstwa wynikające bezpośrednio z jego bieżącej działalności operacyjnej. Można je również postrzegać jako kwotę potrzebną do sfinansowania luki czasowej między momentem, gdy firma musi zapłacić dostawcom za materiały czy towary, a momentem, gdy otrzyma płatność od swoich klientów za sprzedane produkty lub usługi. Ta luka czasowa jest szczególnie widoczna w przedsiębiorstwach produkcyjnych, gdzie cykl od zakupu surowców, przez produkcję, sprzedaż, aż do otrzymania zapłaty może trwać wiele tygodni czy miesięcy.

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto to kwota środków finansowych niezbędna do pokrycia różnicy między aktywami operacyjnymi a zobowiązaniami handlowymi, odzwierciedlająca rzeczywiste potrzeby finansowania wynikające z cyklu operacyjnego przedsiębiorstwa.

Definicja zapotrzebowania na kapitał obrotowy

W ujęciu funkcjonalnym zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto reprezentuje tę część bieżących aktywów operacyjnych, która nie została pokryta przez zobowiązania handlowe i wymaga finansowania z innych źródeł. Wysokość zapotrzebowania jest ściśle powiązana z długością cyklu konwersji gotówki – im dłuższy jest ten cykl, tym większe jest zapotrzebowanie na kapitał obrotowy.

Jak obliczyć zapotrzebowanie na kapitał obrotowy?

Obliczenie zapotrzebowania na kapitał obrotowy wymaga wyboru odpowiedniej metody dostosowanej do specyfiki branży i dostępnych danych. Najpopularniejsze są trzy podejścia.

Metoda wskaźnikowa oparta na cyklu konwersji gotówki (CKG)

Metoda wskaźnikowa oparta na cyklu konwersji gotówki (CKG) jest najpowszechniej stosowaną metodą dynamiczną. Wymaga najpierw obliczenia cyklu konwersji gotówki według wzoru:

Cykl konwersji gotówki = Cykl zapasów + Cykl należności - Cykl zobowiązań krótkoterminowych

Cykl zapasów określa, jak długo zapasy przeciętnie pozostają w magazynie przed sprzedażą. Cykl należności wskazuje średni czas, jaki upływa od sprzedaży do otrzymania zapłaty od klientów. Cykl zobowiązań krótkoterminowych pokazuje, ile dni firma ma na uregulowanie swoich długów wobec dostawców. Gdy firma trzyma zapasy przez 45 dni, czeka na płatność od klientów 60 dni, a płaci dostawcom po 30 dniach, jej cykl konwersji gotówki wynosi 45 + 60 – 30 = 75 dni.

Następnie zapotrzebowanie na kapitał obrotowy oblicza się wzorem:

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy = Dzienne koszty operacyjne * Cykl konwersji gotówki

Gdzie dzienne koszty operacyjne to roczne koszty operacyjne podzielone przez 365. Jeśli roczne koszty operacyjne wynoszą 10 milionów złotych (czyli dziennie około 27 397 złotych), a cykl konwersji gotówki to 75 dni, zapotrzebowanie wyniesie 27 397 * 75 = około 2 055 000 złotych.

Metoda kwotowa

Metoda kwotowa opiera się na analizie składników bilansu i wyłącza elementy nieoperacyjne:

ZKON = Aktywa bieżące - Inwestycje krótkoterminowe - Zobowiązania bieżące nieoprocentowane

Ta metoda zakłada, że inwestycje krótkoterminowe (takie jak środki pieniężne ponad operacyjne minimum) służą nie tylko działalności operacyjnej, ale też pokryciu przyszłych wydatków nieoperacyjnych lub celom ostrożnościowym. Wobec tego nie wlicza się ich do zapotrzebowania operacyjnego.

Metoda budżetowania kapitału obrotowego

Metoda budżetowania kapitału obrotowego jest najbardziej precyzyjna, ale też najbardziej pracochłonna. Polega na szczegółowym zaplanowaniu przyszłych przepływów pieniężnych poprzez przygotowanie prognozy sprzedaży, planu produkcji i zakupów oraz harmonogramów spływu należności i regulowania zobowiązań. Ta metoda sprawdza się szczególnie przy planowaniu finansowym na kolejny rok obrotowy lub przy ocenie projektów inwestycyjnych^[2].

Jaka jest rola zapotrzebowania na kapitał obrotowy?

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy pełni kluczową rolę w strategicznym zarządzaniu finansami przedsiębiorstw. Jego pierwszorzędne znaczenie wynika z bezpośredniego wpływu na płynność finansową i zdolność firmy do finansowania bieżącej działalności operacyjnej bez zakłóceń.

Prawidłowa ocena i kontrola ZKON jest fundamentalna dla utrzymania płynności finansowej. Wysoki poziom zapotrzebowania oznacza, że firma ma mniej środków pieniężnych dostępnych na realizację innych celów strategicznych i perspektywicznych inwestycji. Przedsiębiorstwa o wysokim ZKON muszą angażować znaczące środki w finansowanie cyklu operacyjnego, co może ograniczać ich zdolność do rozwoju czy ekspansji rynkowej^[3].

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy determinuje wybór strategii finansowania aktywów bieżących. Relacja między kapitałem obrotowym netto (KON) a zapotrzebowaniem na kapitał obrotowy (ZKON) wskazuje, czy firma prowadzi strategię konserwatywną (KON znacznie przewyższa ZKON), umiarkowaną (KON w przybliżeniu równa się ZKON) czy agresywną strategię (KON poniżej ZKON, co wymaga finansowania luki kredytami krótkoterminowymi).

ZKON jest też narzędziem diagnostycznym. Wzrost zapotrzebowania może sygnalizować problemy operacyjne: wydłużanie się terminów płatności przez klientów świadczy o pogorszeniu jakości należności, skracanie terminów wobec dostawców może oznaczać słabszą pozycję negocjacyjną, a rosnące zapasy sugerują problemy ze sprzedażą lub nieefektywne zarządzanie magazynem. Monitoring zapotrzebowania pozwala więc wcześnie wykrywać zagrożenia dla płynności.

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy to wskaźnik, który każdy dyrektor finansowy powinien znać na pamięć. To ona pokazuje prawdziwą kwotę, jaką trzeba zainwestować w działalność operacyjną. Wielu przedsiębiorców popełnia błąd koncentrując się wyłącznie na zysku netto, zapominając, że rosnąca sprzedaż automatycznie zwiększa zapotrzebowanie na kapitał. Firma może mieć świetne marże, ale jeśli nie zabezpieczy odpowiedniego finansowania cyklu operacyjnego – zwłaszcza przy szybkim wzroście – szybko zabraknie jej gotówki. Dlatego każda strategia rozwoju musi uwzględniać prognozę ZKON i źródła jego pokrycia, czy to z kapitału własnego, kredytu czy optymalizacji warunków płatności.

Max Cyrek, CEO Cyrek Digital