Rating kredytowy – co to jest?

Rating kredytowy jest niezastąpionym narzędziem dla inwestorów i instytucji finansowych. W jaki sposób ocenia ryzyka kredytowe i jakie są jego zastosowania?

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym jest rating kredytowy?
• Jakie są elementy ratingu kredytowego?
• Jakie są skale ocen ratingów kredytowych?
• Jak przebiega proces nadawania ratingu kredytowego?
• Jakie są zastosowania ratingu kredytowego?
• Jaka jest rola ratingów kredytowych?

Rating kredytowy – definicja

Rating kredytowy to ocena zdolności kredytowej osoby, firmy lub innego podmiotu, dokonana przez agencje ratingowe. Określa ona ryzyko związane z udzieleniem kredytu danemu podmiotowi i jest wykorzystywana przez inwestorów, banki oraz inne instytucje finansowe do oceny wiarygodności kredytowej. Rating zazwyczaj wyraża się w formie literowych ocen, takich jak AAA, AA, A, BBB, itd., gdzie AAA oznacza najwyższą zdolność kredytową, a D oznacza niewypłacalność^{[1] [2] [3] [4]}.

Rating kredytowy to ocena ryzyka kredytowego emitenta lub konkretnego instrumentu dłużnego, nadawana przez wyspecjalizowane agencje ratingowe.

Definicja ratingu kredytowego

Ratingów kredytowych zaczęto udzielać w XIX wieku w Stanach Zjednoczonych – jedną z pierwszych instytucji zajmujących się tym była firma Dun & Bradstreet, założona w 1841 roku – ale prawdziwy rozwój nastąpił na początku XX wieku wraz z powstaniem pierwszych agencji ratingowych, takich jak Moody’s oraz Standard & Poor’s (początkowo jako Standard Statistics Company)^{[5] [6]}.

W miarę rozwoju rynków finansowych rosło znaczenie ratingów kredytowych. Podmioty emitujące obligacje (rządy, korporacje czy inne instytucje) zaczęły polegać na ocenach wystawianych przez agencje ratingowe, aby przyciągnąć inwestorów, a ci z kolei polegali na ratingach, aby podejmować decyzje inwestycyjne^[7].

Ratingi kredytowe współcześnie stabilizują rynki finansowe, a także wpływają na koszt kapitału oraz dostępność finansowania. Agencje ratingowe zyskały międzynarodowy zasięg, a ich oceny stały się standardem na całym świecie. Pomimo swojego znaczenia ratingi kredytowe i agencje ratingowe nie są wolne od kontrowersji – krytykowano je za niewłaściwe oceny, zwłaszcza w kontekście kryzysu finansowego w 2008 roku, kiedy to niektóre produkty finansowe otrzymały wysokie oceny mimo ich wysokiego ryzyka^{[8] [9]}.

Elementy ratingu kredytowego

Rating kredytowy składa się z kilku części:

• Analiza finansowa podmiotu obejmuje przegląd sprawozdań finansowych – bilansu, rachunku zysków i strat oraz przepływów pieniężnych. Sprawdza się też wskaźniki, takie jak wskaźnik zadłużenia, rentowność, płynność oraz pokrycie odsetek.
• Ocena ryzyka rynkowego obejmuje analizę czynników zewnętrznych, które mogą wpłynąć na zdolność podmiotu do spłaty zobowiązań. W tym kontekście analizuje się warunki ekonomiczne, sytuację w branży, w której działa podmiot, oraz ogólne trendy rynkowe. Znaczenie mają też sytuacja makroekonomiczna, inflacja czy stopy procentowe.
• Ocena zarządzania i strategii polega na analizie kompetencji zarządu oraz jakość strategii zarządzania. Agencje ratingowe analizują doświadczenie, umiejętności oraz dotychczasowe osiągnięcia kadry zarządzającej, a także oceniają długoterminową strategię firmy, zdolność do adaptacji oraz metody planowania finansowego.
• Ocena struktury kapitałowej obejmuje m.in. analizę proporcji długu do kapitału własnego, rodzaj i terminy zapadalności zobowiązań oraz politykę dywidendową.
• Ocena płynności odnosi się do zdolności podmiotu do szybkiego przekształcania aktywów w gotówkę w celu spłaty bieżących zobowiązań. Agencje ratingowe analizują m.in. wskaźnik płynności bieżącej i płynności szybkiej, aby ocenić zdolność do radzenia sobie z krótkoterminowymi zobowiązaniami.
• Ocena ryzyka kredytowego to m.in. ocena historii kredytowej, dotychczasowych spłat zobowiązań oraz wskaźników niewypłacalności.
• Ocena ryzyka operacyjnego obejmuje ocenę ryzyk związanych z codziennymi operacjami podmiotu, takimi jak efektywność operacyjna, zarządzanie ryzykiem czy procedury wewnętrzne.
• Ocena ryzyka regulacyjnego obejmuje analizę wpływu przepisów prawnych i regulacyjnych na działalność podmiotu.

Skale ocen ratingów kredytowych

Ratingi kredytowe obejmują różnorodne kategorie ocen – choć różne agencje mogą stosować różne systemy, standardami branżowymi są systemy ocen agencji Moody’s, Standard & Poor’s oraz Fitch Ratings. Kategorie ratingowe można podzielić na dwa główne obszary: inwestycyjny oraz spekulacyjny^[10].

W ramach kategorii inwestycyjnych najwyższą oceną jest AAA – oznacza najwyższą jakość kredytową i najniższe ryzyko niewypłacalności. Podmioty z tą oceną uważa się za wyjątkowo wiarygodne i stabilne finansowo. Kolejnym poziomem jest AA, który również wskazuje na wysoką jakość kredytową, ale z nieco większym ryzykiem w porównaniu do AAA. Następnie mamy rating A, który nadal oznacza dobrą jakość kredytową, jednak z umiarkowanym poziomem ryzyka. Ostatnią kategorią w obszarze inwestycyjnym jest BBB, co oznacza średnią jakość kredytową i umiarkowane ryzyko.

W obszarze spekulacyjnym ratingi zaczynają się od BB, który oznacza pewien poziom spekulacji i wyższe ryzyko niewypłacalności. Ryzyko rośnie wraz z kolejnymi ocenami – podmioty z ratingiem B mogą napotykać trudności w spłacie zobowiązań w niesprzyjających warunkach ekonomicznych, a podmioty z ocenami CCC, CC i C cechują się wysokim ryzykiem niewypłacalności. Najniższym ratingiem jest D – podmiot z tą oceną nie jest w stanie spłacać swoich zobowiązań.

Agencje ratingowe mogą dodawać dodatkowe oznaczenia do swoich ocen, takie jak plusy i minusy (np. A+, BBB-), aby wskazać, czy dany podmiot znajduje się na górnym lub dolnym końcu danej kategorii ratingowej.

Proces nadawania ratingu kredytowego

Proces nadawania ratingu kredytowego rozpoczyna się od zebrania przez agencję ratingową szczegółowych informacje o podmiocie, co obejmuje m.in. analizę sprawozdań finansowych, historii kredytowej, planów biznesowych oraz innych istotnych dokumentów. Następnie zespół analityków przeprowadza szczegółową analizę wskaźników finansowych, czynników zewnętrznych oraz innych elementów, które mogą wpłynąć na zdolność podmiotu do obsługi zadłużenia.

Po zakończeniu wstępnych analiz zespół agencji ratingowej spotyka się z kierownictwem ocenianego podmiotu w celu uzyskania informacji niedostępnych w dokumentach finansowych – spotkanie jest też okazją do poznania strategii zarządzania i perspektyw rozwoju danej firmy. Na tej podstawie analitycy przygotowują kolejne analizy, które stają się podstawą raportu z rekomendacją ratingową. Przedstawia się go komitetowi ratingowemu odpowiedzialnemu za ostateczną decyzję.

Decyzja komitetu ratingowego jest komunikowana ocenianemu podmiotowi, który może odwołać się lub przedstawić dodatkowe informacje, jeśli nie zgadza się z oceną. Po zakończeniu tego procesu rating jest publikowany i dostępny dla inwestorów oraz innych zainteresowanych stron. Następnie agencja ratingowa regularnie monitoruje oceniany podmiot i analizuje jego wyniki – w razie potrzeby może dokonać rewizji ratingu, aby odzwierciedlić aktualną sytuację.

Zastosowanie ratingu kredytowego

Ratingi kredytowe wykorzystuje się przede wszystkim do oceny ryzyka związanego z zakupem obligacji i innych instrumentów dłużnych. Z kolei instytucje finansowe, takie jak banki, polegają na nich przy podejmowaniu decyzji o udzielaniu kredytów, a firmy mogą ich użyć do negocjowania korzystniejszych warunków finansowania, ponieważ wysoki rating może obniżyć koszty pozyskania kapitału.

Rządy i instytucje publiczne korzystają z ratingów kredytowych przy emisji obligacji skarbowych, ponieważ oceny agencji ratingowych wpływają na atrakcyjność obligacji na rynkach międzynarodowych oraz na koszty obsługi długu publicznego. Ratingów używają też regulatorzy rynków finansowych do oceny stabilności instytucji finansowych.

Ratingi kredytowe są także ważne w zarządzaniu portfelami inwestycyjnymi – menedżerowie funduszy inwestycyjnych i emerytalnych używają ratingów do selekcji aktywów, żeby równoważyć potencjalne zyski z ryzykiem kredytowym.

Rola ratingów kredytowych

Ratingi kredytowe dostarczają inwestorom skondensowanej informacji na temat ryzyka kredytowego związanego z danym podmiotem, dzięki czemu mogą porównywać różne inwestycje pod względem ryzyka, co może przełożyć się na bardziej świadome decyzje inwestycyjne. Zapewniają one też przejrzystość rynków finansowych.

Kolejną zaletą ratingów jest ich wpływ na koszty pozyskiwania kapitału – podmioty o wysokich ratingach kredytowych zazwyczaj mogą uzyskać finansowanie na korzystniejszych warunkach, co pozwala im obniżyć koszty obsługi długu.

Mimo swoich zalet ratingi kredytowe mają również wady i ograniczenia – są m.in. krytykowane ze względu na wysokie ryzyko konfliktu interesów. Agencje ratingowe są opłacane przez podmioty, które oceniają, co może prowadzić do sytuacji, w której przyznają wyższe oceny, aby zachować dobre relacje z klientami. Przykłady tego typu problemów były widoczne podczas kryzysu finansowego w 2008 roku.

Inną wadą ratingów kredytowych jest ich ograniczona elastyczność. Proces oceny może być czasochłonny, więc ratingi mogą nie zawsze odzwierciedlać bieżącą sytuację finansową ocenianego podmiotu. Czasami mogą też nadmiernie upraszczać skomplikowaną rzeczywistość finansową, ponieważ nie zawsze uwzględniają wszystkie niuanse i okoliczności dotyczące danego emitenta.