Rachunek zysków i strat wariant kalkulacyjny – co to jest i jakie ma zastosowania?

Dyrektor finansowy dużej fabryki mebli ma przed sobą ważkie pytanie: ile naprawdę kosztuje wyprodukowanie jednej sofy? A ile wydajemy na sprzedaż i marketing? I ile pochłania administracja? Wariant kalkulacyjny rachunku zysków i strat odpowiada na te pytania z chirurgiczną precyzją. To narzędzie dla tych, którzy chcą wiedzieć nie tylko “ile wydaliśmy”, ale także “na co konkretnie i w jakim celu”.

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym jest wariant kalkulacyjny rachunku zysków i strat?
• Jakie są zastosowania wariantu kalkulacyjnego rachunku zysków i strat?

Rachunek zysków i strat wariant kalkulacyjny – definicja

Pomyślmy o fabryce, która produkuje elektronikę. Część kosztów to materiały i praca przy produkcji konkretnych urządzeń. Inna część to wydatki na reklamę i transport do klientów. Jeszcze inna to wynagrodzenia zarządu i księgowości. Wariant kalkulacyjny rozdziela te koszty według ich funkcji, pokazując precyzyjnie, gdzie firma wydaje pieniądze.

Wariant kalkulacyjny (funkcjonalny) rachunku zysków i strat to metoda prezentacji wyniku finansowego, która klasyfikuje koszty według miejsca ich powstawania i funkcji, jaką pełnią w przedsiębiorstwie.

Definicja wariantu kalkulacyjnego rachunku zysków i strat

Główną cechą tego wariantu jest grupowanie kosztów podstawowej działalności operacyjnej według funkcji. Koszty dzielą się na:

• koszt wytworzenia sprzedanych produktów (bezpośrednio związane z produkcją),
• koszty sprzedaży (dystrybucja, marketing, transport),
• koszty ogólnego zarządu (administracja, zarząd, księgowość),
• wartość sprzedanych towarów i materiałów.

Wynik ze sprzedaży ustala się dwuetapowo. Pierwszy etap:

Zysk brutto ze sprzedaży = Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów - Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów. 

Drugi etap:

Zysk ze sprzedaży = Zysk brutto - Koszty sprzedaży - Koszty ogólnego zarządu. 

To dwustopniowe podejście pozwala precyzyjnie ocenić rentowność na każdym poziomie.

Ewidencja kosztów odbywa się w układzie funkcjonalnym (zespół 5 kont) lub równolegle w układzie rodzajowym i funkcjonalnym (zespoły 4 i 5). Jeśli jednostka sporządza rachunek w wariancie kalkulacyjnym, jest zobowiązana ujawnić w informacji dodatkowej dane o kosztach rodzajowych (amortyzacja, zużycie materiałów i energii, wynagrodzenia, usługi obce).

Jakie są zastosowania wariantu kalkulacyjnego rachunku zysków i strat?

Przede wszystkim, ten wariant rachunku zysków i strat jest zalecany dla jednostek produkcyjnych i usługowych, w których konieczne jest ustalenie kosztu wytworzenia produktu bądź usługi. Jest wymagany dla emitentów sporządzających prospekt emisyjny prowadzących działalność wytwórczą, budowlaną, handlową lub usługową. To również wariant najczęściej spotykany w spółkach giełdowych i dużych przedsiębiorstwach.

Główną zaletą jest możliwość oceny rentowności poszczególnych procesów i produktów. Wariant dostarcza informacji o koszcie wytworzenia sprzedanych produktów, kosztach sprzedaży oraz kosztach ogólnego zarządu. Dzięki temu zarząd może precyzyjnie ustalić, ile kosztuje wyprodukowanie i sprzedaż określonych dóbr. Jest to idealny wariant dla controllingu finansowego i optymalizacji procesów.

W 2024 roku, kiedy wynik finansowy netto przedsiębiorstw był niższy o 24,0% niż rok wcześniej^[1], szczegółowa analiza struktury kosztów według funkcji była kluczowa dla zwiększenia efektywności operacyjnej. Wariant kalkulacyjny pozwala zidentyfikować, które obszary generują straty – czy problem leży w koszcie wytworzenia, czy może w nadmiernych kosztach sprzedaży lub zarządu.

Możliwość sporządzania rachunku w wariancie kalkulacyjnym zależy od ewidencji kosztów. Wybierają go jednostki, które prowadzą ewidencję: wyłącznie w układzie funkcjonalno-kalkulacyjnym (zespół 5) lub jednocześnie w układzie rodzajowym i funkcjonalno-kalkulacyjnym (zespoły 4 i 5). Dla przedsiębiorstw produkcyjnych prowadzących pełny rachunek kosztów ten wariant jest naturalnym wyborem.

Wariant kalkulacyjny jest bardziej pracochłonny niż porównawczy, ale dostarcza znacznie więcej informacji zarządczych. Pozwala na dokładną analizę marży brutto (na poziomie zysku brutto ze sprzedaży) i marży operacyjnej (po odjęciu kosztów funkcjonowania). Dla jednostek powiązanych w grupach kapitałowych ten poziom szczegółowości jest często niezbędny do wewnętrznych rozliczeń i podejmowania strategicznych decyzji biznesowych.

Wariant kalkulacyjny to fundament nowoczesnego controllingu finansowego. Umożliwia precyzyjne ustalenie rentowności produktów i zidentyfikowanie obszarów wymagających optymalizacji kosztów. Dla przedsiębiorstw produkcyjnych, gdzie koszty wytworzenia stanowią dominującą część wydatków, ten wariant dostarcza niezbędnych informacji do podejmowania operacji finansowych i decyzji strategicznych. Jest to najlepsze narzędzie dla menedżerów odpowiedzialnych za zwiększenie efektywności operacyjnej.

Max Cyrek, CEO Cyrek Digital