Rachunek zysków i strat: przykłady. Jak powinien wyglądać?

Teoria to jedno, ale praktyka to zupełnie co innego. Kiedy księgowa małej firmy budowlanej po raz pierwszy staje przed zadaniem sporządzenia rachunku zysków i strat, czuje się jak student medycyny przed pierwszą operacją – wie w teorii, jak to zrobić, ale praktyczne wykonanie to inna para kaloszy.

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Jakie są ogólne zasady przygotowania rachunku zysków i strat?
• Jakie są przykłady rachunku zysków i strat?

Jakie są ogólne zasady przygotowania rachunku zysków i strat?

W 2024 roku przedsiębiorstwa w Polsce osiągnęły przychody ogółem na poziomie 6 032,4 mld zł^[1], a każda z tych firm musiała sporządzić rachunek zysków i strat według ściśle określonych zasad prawa bilansowego.

Zasada memoriałowa

Zasada memoriałowa (reguła memoriałowa) jest najważniejsza. Polega na ujmowaniu transakcji w księgach tego okresu, którego dotyczą, niezależnie od momentu faktycznej zapłaty. Przykład: firma sprzedała towar w grudniu 2024, ale klient zapłacił w styczniu 2025. Przychód ujmujemy w 2024 roku, bo wtedy nastąpiła sprzedaż.

Zasada współmierności przychodów i kosztów

Zasada współmierności przychodów i kosztów wymaga, aby przychodom danego okresu przeciwstawiać koszty związane z tymi przychodami. W wariancie porównawczym przejawem tej zasady jest pozycja “Zmiana stanu produktów”. Jeśli firma wytworzyła w grudniu produkty, ale sprzedała je w styczniu, koszty produkcji grudniowej będą “przesunięte” do stycznia poprzez korektę stanu zapasów.

Zasada ciągłości działania

Zasada ciągłości działania oznacza, że rachunek sporządza się przy założeniu kontynuacji działalności w dającej się przewidzieć przyszłości. Zasada ostrożności wymaga ostrożnej, ale realnej wyceny przychodów i wysokiego, ale wiarygodnego wyznaczenia kosztów – aby wynik finansowy nie został zawyżony. Do przychodów zalicza się wyłącznie niewątpliwe przychody operacyjne, a w kosztach ujmuje się wszystkie poniesione koszty.

Zasada zakazu kompensaty

Zasada zakazu kompensaty stanowi, że wartość przychodów i kosztów należy ustalać oddzielnie. W podstawowej działalności operacyjnej nie można kompensować przychodów z kosztami. Kompensowanie może mieć miejsce w pozostałej działalności operacyjnej i finansowej, jeśli lepiej odzwierciedla rezultat (np. wynik ze sprzedaży środków trwałych pokazujemy jako zysk lub strata, a nie osobno przychód i koszt).

Forma prezentacji

Rachunek sporządza się obligatoryjnie w układzie pionowym, metodą drabinkową. Ustawa dopuszcza dwa równorzędne warianty – porównawczy (koszty według rodzaju) i kalkulacyjny (koszty według funkcji). Wybór zależy od ewidencji kosztów podstawowej działalności operacyjnej.

Podział na segmenty

Rachunek musi przedstawiać wynik z podziałem na działalność operacyjną (podstawową i pozostałą), działalność finansową oraz ostateczny wynik brutto i netto (po uwzględnieniu podatku dochodowego i pozostałych obowiązkowych zmniejszeń zysku lub zwiększenia straty).

Jakie są przykłady rachunku zysków i strat?

Teoria nabiera życia, gdy zobaczymy konkretne liczby. Przedstawię trzy praktyczne przykłady pokazujące, jak wygląda rachunek w różnych sytuacjach.

Firma handlowa – wariant porównawczy

Spółka “Hurt-Detal” zajmuje się sprzedażą elektroniki. W 2024 roku osiągnęła następujące wyniki:

A. Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi: 5 000 tys. zł

• Przychody netto ze sprzedaży produktów: 3 500 tys. zł
• Przychody netto ze sprzedaży towarów: 1 500 tys. zł.

B. Koszty działalności operacyjnej: 4 200 tys. zł

• Amortyzacja: 150 tys. zł
• Zużycie materiałów i energii: 200 tys. zł
• Usługi obce: 800 tys. zł (transport, marketing)
• Wynagrodzenia: 1 200 tys. zł
• Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia: 250 tys. zł
• Podatki i opłaty: 50 tys. zł
• Pozostałe koszty rodzajowe: 50 tys. zł
• Wartość sprzedanych towarów i materiałów: 1 500 tys. zł.

C. Zysk ze sprzedaży (A-B): 800 tys. zł.

D. Pozostałe przychody operacyjne: 50 tys. zł (dotacja).

E. Pozostałe koszty operacyjne: 30 tys. zł (kary).

F. Zysk z działalności operacyjnej: 820 tys. zł.

G. Przychody finansowe: 20 tys. zł (odsetki od lokat).

H. Koszty finansowe: 40 tys. zł (odsetki od kredytu).

I. Zysk brutto: 800 tys. zł.

J. Podatek dochodowy: 152 tys. zł (19%).

K. Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku: 0.

L. Zysk netto: 648 tys. zł.

Przedsiębiorstwo produkcyjne – wariant kalkulacyjny

Fabryka “Meble-Pol” produkuje meble biurowe. W 2024 roku osiągnęła:

A. Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów: 12 000 tys. zł.

• Sprzedaż produktów: 11 500 tys. zł
• Sprzedaż materiałów: 500 tys. zł.

B. Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów: 8 000 tys. zł.

• Koszt wytworzenia sprzedanych produktów: 7 600 tys. zł
• Wartość sprzedanych materiałów: 400 tys. zł.

C. Zysk brutto ze sprzedaży (A-B): 4 000 tys. zł.

D. Koszty sprzedaży: 1 200 tys. zł (transport, dystrybucja).

E. Koszty ogólnego zarządu: 1 800 tys. zł (zarząd, księgowość, administracja).

F. Zysk ze sprzedaży (C-D-E): 1 000 tys. zł.

Dalej jak w przykładzie 1 (pozostałe przychody operacyjne, koszty finansowe itd.), prowadząc do końcowego wyniku netto.

Firma usługowa z działalnością finansową

Agencja marketingowa “Kreatywni” świadczy usługi reklamowe. W 2024 roku:

A. Przychody netto ze sprzedaży produktów: 2 000 tys. zł (usługi reklamowe).

B. Koszty działalności operacyjnej: 1 500 tys. zł.

• Wynagrodzenia: 800 tys. zł
• Ubezpieczenia społeczne: 160 tys. zł
• Usługi obce: 400 tys. zł
• Pozostałe: 140 tys. zł.

C. Zysk ze sprzedaży: 500 tys. zł.

G. Przychody finansowe: 200 tys. zł (zysk ze zbycia inwestycji – sprzedaż akcji z zyskiem).

H. Koszty finansowe: 10 tys. zł (prowizje bankowe).

I. Zysk brutto: 690 tys. zł.

Ten przykład pokazuje, jak przychody finansowe (np. zysk z tytułu rozchodu aktywów finansowych) mogą znacząco wpłynąć na końcowy wynik, nawet gdy podstawowa działalność operacyjna przynosi umiarkowane zyski.

W każdym z tych przykładów widać, jak różne elementy – od sprzedaży produktów i sprzedaży towarów, przez koszty rodzajowe i koszty funkcjonalne, po operacje finansowych – składają się na spójny obraz sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.

Max Cyrek, CEO Cyrek Digital