Metoda SCAMPER – co to jest i jak ją wykorzystać?

Metoda SCAMPER to jedno z najskuteczniejszych narzędzi wspierających proces twórczy. Jak proste pytania, które zadaje się w każdym z jej elementów, sprawiły, że stała się uniwersalnym sposobem generowania pomysłów i rozwiązywania problemów?

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym jest metoda SCAMPER i jaka jest jej historia?
• Jakie są elementy metody SCAMPER?
• Jakie są zastosowania metody SCAMPER?
• Jaka jest rola metody SCAMPER?

Metoda SCAMPER – definicja i historia

Metoda SCAMPER jest techniką kreatywnego myślenia stosowaną do generowania nowych pomysłów, rozwiązywania problemów oraz rozwoju innowacji^{[1] [2] [3]}. Jej nazwa pochodzi od akronimu, który odnosi się do siedmiu działań wchodzących w jej skład:

• Substitute (zastąp),
• Combine (połącz),
• Adapt (dostosuj),
• Modify (zmodyfikuj),
• Put to another use (znajdź inne zastosowanie),
• Eliminate (wyeliminuj),
• Reverse (odwróć).

Każda z wymienionych wyżej strategii stymuluje twórcze myślenie poprzez zadawanie konkretnych pytań dotyczących danego problemu, produktu lub procesu. Podstawowym założeniem metody SCAMPER jest fakt, że innowacje często polegają na modyfikowaniu już istniejących idei, a nie na tworzeniu czegoś zupełnie nowego od podstaw. Metoda ta pozwala eksplorować możliwości, które mogą prowadzić do nowych rozwiązań poprzez celowe manipulowanie kluczowymi cechami produktu lub usługi^{[4] [5] [6]}.

Metoda SCAMPER to technika kreatywnego myślenia oparta na zadawaniu pytań związanych z zastępowaniem, łączeniem, dostosowywaniem, modyfikowaniem, znajdowaniem nowych zastosowań, eliminowaniem i odwracaniem elementów produktu, usługi lub procesu.

Definicja metody SCAMPER

Metoda SCAMPER ma swoje korzenie w klasycznych teoriach kreatywnego myślenia, a jej rozwój jest związany z poszukiwaniem skutecznych narzędzi wspierających procesy innowacyjne. Za jej twórcę uznaje się amerykańskiego psychologa i teoretyka kreatywności Alexa Osborna, który w połowie XX wieku jako pierwszy opracował szeroko stosowaną technikę burzy mózgów. Osborn zidentyfikował potrzebę uporządkowanego podejścia do myślenia innowacyjnego, co stało się inspiracją do powstania późniejszych technik, takich jak SCAMPER^{[7] [8]}.

Kamieniem milowym w historii tej metody były lata 70. XX wieku, kiedy Bob Eberle, amerykański pedagog i specjalista w zakresie edukacji kreatywnej, rozwinął i sformalizował tę metodę, tworząc akronim SCAMPER. Eberle bazował na wcześniejszych teoriach Osborna i dzięki nim opracował zestaw siedmiu działań, które miały ułatwić generowanie nowych pomysłów poprzez modyfikowanie istniejących rozwiązań. Jego głównym celem było stworzenie prostego narzędzia, które mogłoby być stosowane zarówno przez profesjonalistów, jak i osoby bez formalnego przygotowania^{[9] [10]}. Dzięki swojej prostocie oraz skuteczności, metoda SCAMPER szybko stała się jedną z najczęściej wykorzystywanych technik kreatywnego myślenia, będąc stosowaną w celu stymulowania innowacji i rozwiązywania problemów w różnych kontekstach.

Elementy metody SCAMPER

Metoda SCAMPER składa się z siedmiu elementów:

Substitute (zastąp)

Zastąpienie jednego lub więcej elementów produktu, procesu, usługi lub ich składowych innymi, aby uzyskać nowy efekt, może poprawić funkcjonalność lub wprowadzić innowacje. Może obejmować to różnorodne elementy, takie jak:

• materiały,
• surowce,
• komponenty,
• funkcje,
• role pełnione przez osoby,
• metody działania,
• strategie biznesowe,
• technologie,
• używane narzędzia.

Celem jest eksploracja możliwości zmiany, która może prowadzić do usprawnienia działania lub zaspokojenia nowych potrzeb użytkowników. Przykłady pytań, które można zadać na tym etapie, to:

• Co mogę zastąpić?
• Czy można zastosować inny, bardziej efektywny, materiał?
• Czy inna technologia lub podejście lepiej spełniłoby tę funkcję?

Combine (połącz)

W tym przypadku chodzi o połączenie elementów, funkcji, procesów lub koncepcji w celu uzyskania nowych kombinacji. Dzięki temu można znaleźć synergię między składnikami, co może prowadzić do powstania rozwiązań lepiej spełniających potrzeby użytkowników lub usprawniających działanie systemu. Łączenie elementów może obejmować produkty, usługi, technologie czy metody zarządzania. Dzięki tej technice można odkryć nowe zastosowania, funkcje lub procesy. Przykładowe pytania, jakie warto zadać, to:

• Co można połączyć, aby stworzyć coś nowego?
• Czy różne funkcje mogą działać razem, aby poprawić efektywność lub wartość rozwiązania?

Adapt (dostosuj)

Działanie to polega na dostosowywaniu istniejących rozwiązań, produktów lub procesów do nowych warunków, zmieniających się potrzeb lub specyficznych problemów. Może to obejmować np. modyfikację sposobu wykorzystania produktu, zmianę jego funkcjonalności, a także dostosowanie do nowego środowiska lub grupy odbiorców. Często oznacza przeniesienie sprawdzonych rozwiązań z jednej dziedziny do innej.

Dostosowanie może też polegać na wprowadzeniu drobnych modyfikacji w istniejącym produkcie, aby lepiej odpowiadał bieżącym wyzwaniom. Przykładowe pytania pomocne na tym etapie to:

• Jakie elementy można dostosować do nowej sytuacji?
• Czy istnieje coś, co można zaadaptować z innych branż, produktów lub procesów, aby lepiej sprostać nowym wymaganiom i wyzwaniom?

Modify (zmodyfikuj)

Celem tego elementu jest wprowadzanie zmian w aspektach produktu, usługi lub procesu, takich jak rozmiar, kształt, wygląd czy funkcje. Modyfikacja może obejmować zarówno zwiększenie, jak i zmniejszenie skali, zmianę proporcji czy estetyki, a nawet całkowitą transformację niektórych elementów. Służy to poprawie efektywności, funkcjonalności lub atrakcyjności produktu, a także pozwala lepiej dopasować go do potrzeb rynku lub użytkowników.

Modyfikacje pozwalają znaleźć nowe sposoby optymalizacji oraz adaptacji produktu do zmian warunków lub technologii. Przykładowe pytania, które można zadać w tej części to:

• Jakie cechy można zmienić, aby poprawić produkt?
• Czy istnieje możliwość zwiększenia lub zmniejszenia elementów, by uczynić rozwiązanie bardziej efektywnym lub lepiej dostosowanym do potrzeb?

Put to another use (znajdź inne zastosowanie)

Ten etap koncentruje się na odkrywaniu nowych, często nieoczywistych sposobów wykorzystania istniejącego produktu, procesu lub rozwiązania. Analizuje się, czy dany przedmiot lub koncepcja mogą znaleźć zastosowanie w innych kontekstach niż pierwotnie zakładane, np. nowych branżach, rynkach lub grupach docelowych wcześniej niebranych pod uwagę. Przykładowe pytania pomocne w tej fazie to:

• Czy produkt może być wykorzystany w zupełnie innym kontekście, branży lub sytuacji?
• Czy istnieją inne grupy docelowe, które mogą skorzystać z tego rozwiązania?

Eliminate (wyeliminuj)

W tej części skupia się na eliminowaniu zbędnych elementów, funkcji lub procesów, które mogą okazać się niepotrzebne lub wręcz hamować osiągnięcie lepszego rezultatu. Polega to na identyfikacji i usuwaniu nadmiarowych komponentów komplikujących produkt, usługę lub proces. Nie tylko uproszcza rozwiązanie, ale często prowadzi także do zwiększenia efektywności, redukcji kosztów i optymalizacji działania. Pytania, jakie warto sobie zadać na tym etapie, to:

• Co można wyeliminować, aby uprościć rozwiązanie?
• Czy istnieją zbędne elementy, które można usunąć bez wpływu na funkcjonalność lub wartość?

Reverse (odwróć)

Odwrócenie polega na zmianie kolejności, układu lub perspektywy związanej z procesem, produktem lub rozwiązaniem. Wymaga to analizy problemu z odwrotnego punktu widzenia, ale często może prowadzić do nowych, kreatywnych pomysłów i rozwiązań. Odwracanie może obejmować zmianę kolejności etapów czy kierunku działania, a także przekształcanie funkcji produktu. Dzięki odwróceniu można zidentyfikować elementy, które wcześniej były niedostrzegalne lub niedoceniane. Przykładowe pytania, które pomagają w tej technice, to:

• Czy można odwrócić kolejność działań, aby uzyskać lepsze rezultaty?
• Co się stanie, jeśli zmienimy kierunek działania lub funkcję produktu?

Zastosowania metody SCAMPER

Uniwersalność metody SCAMPER sprawia, że stosuje się ją w wielu obszarach. W marketingu jest używana do opracowywania strategii promocyjnych oraz kampanii reklamowych. Umożliwia także analizę produktów lub usług z różnych perspektyw, co często prowadzi do odkrycia nowych sposobów komunikacji z klientem.

W projektowaniu produktów SCAMPER pomaga zespołom w modyfikowaniu i ulepszaniu istniejących rozwiązań, a także w odkrywaniu nowych funkcji lub zastosowań, które mogą wyróżnić produkt na tle konkurencji. Podobne zastosowanie ma w zarządzaniu procesami, gdzie jest stosowana do analizy procesów biznesowych i identyfikacji obszarów, które mogą być uproszczone, zmodyfikowane lub zastąpione skuteczniejszymi rozwiązaniami.

W edukacji SCAMPER wspiera nauczycieli i badaczy w poszukiwaniu nowych metod nauczania, rozwijaniu innowacyjnych programów dydaktycznych oraz modyfikowaniu materiałów edukacyjnych tak, aby lepiej odpowiadały na potrzeby uczniów i studentów. Z kolei w badaniach naukowych może być wykorzystana w eksploracji nowych hipotez, rozwiązywaniu problemów badawczych oraz testowaniu nowych teorii.

Rola metody SCAMPER

Metoda SCAMPER pozwala w sposób systematyczny podchodzić do problemów, co ułatwia identyfikację obszarów wymagających zmiany lub poprawy. Pełni ważną funkcję przede wszystkim w stymulowaniu innowacji, ponieważ pozwala przekształcać istniejące produkty, usługi i procesy poprzez użycia zastępowania, łączenia, adaptacji, modyfikacji, poszukiwania nowych zastosowań, eliminowania oraz odwracania. Każda z tych technik pozwala spojrzeć na problem z różnych perspektyw, a to otwiera drzwi do niekonwencjonalnych rozwiązań.

W kontekście biznesowym metoda SCAMPER pomaga w optymalizacji procesów, zwiększaniu wydajności oraz tworzeniu produktów bardziej odpowiadających zmieniającym się potrzebom rynku. Jest także efektywnym narzędziem w zarządzaniu procesami, gdzie umożliwia identyfikowanie zbędnych lub nieoptymalnych elementów.