Mapy strategiczne – czym są i jak je stworzyć?

Mapy strategiczne oferują unikalne spojrzenie na cele i strategie organizacji, prezentując je w klarownej i wizualnej formie. Są one nieocenionym narzędziem dla menedżerów i zespołów strategicznych, umożliwiającym zrozumienie zależności między różnymi celami oraz skuteczne śledzenie postępów w ich realizacji.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym jest mapa strategiczna?
• Co wchodzi w skład mapy strategicznej?
• Jakie są zależności między mapą strategiczną a analizą konkurencji?
• Jak stworzyć mapę strategiczną?
• Jak analizować mapy strategiczne?
• Jaką rolę odgrywają mapy strategiczne?

Mapa strategiczna – definicja

Mapa strategiczna to narzędzie, wykorzystywane w zarządzaniu strategicznym. Służy ono do wizualizacji kluczowych celów organizacji i zależności między nimi, a jej podstawą jest metoda Balanced Scorecard (Zrównoważona Karta Wyników), który dzieli działalność firmy na cztery perspektywy: finansową, klienta, procesy wewnętrzne oraz naukę i rozwój^[1].

Mapa strategiczna to narzędzie wizualizacji, które przedstawia kluczowe cele biznesowe i ich wzajemne zależności, wspierając tym samym realizację strategii organizacji.

Definicja mapy strategicznej

Dzięki mapie strategicznej liderzy i menedżerowie mogą zobaczyć, jak cele operacyjne i strategiczne łączą się z misją, wizją oraz kluczowymi strategiami firmy (w tym ze strategią operacyjną). Graficzne przedstawienie powiązań między różnymi celami ułatwia komunikację strategii biznesowej w całej organizacji oraz pomaga zidentyfikować najważniejsze KPI i inicjatywy, które powinny być realizowane, aby osiągnąć zamierzone cele biznesowe.

Elementy mapy strategicznej

Mapa strategiczna, opierając się na modelu Zrównoważonej Karty Wyników (Balanced Scorecard), składa się z czterech powiązanych ze sobą perspektyw:

• Perspektywa finansowa uwzględnia główne cele finansowe organizacji (np. wzrost przychodów, kontrolę kosztów, zwiększenie rentowności czy poprawę zwrotu z inwestycji).
• Perspektywa klienta koncentruje się na identyfikacji i zaspokajaniu potrzeb klientów oraz budowaniu przewagi konkurencyjnej. Cele mogą dotyczyć satysfakcji klienta, lojalności, zdobycia nowych klientów czy udziału w rynku.
• Perspektywa procesów wewnętrznych określa, które procesy wewnętrzne są najważniejsze dla zadowolenia klientów i realizacji celów finansowych. Może to być doskonalenie jakości, efektywność operacyjna, innowacyjność czy czas realizacji.
• Perspektywa nauki i rozwoju skupia się na budowaniu kapitału intelektualnego organizacji przez rozwój kompetencji pracowników, kulturę organizacyjną, systemy informatyczne i zdolności do innowacji.

W każdej z wymienionych perspektyw stosuje się dostosowane do jej specyfiki wskaźniki, które pozwalają mierzyć postępy w realizacji celów. Mapa strategiczna, integrując i pokazując wzajemne zależności między nimi, umożliwia organizacjom stworzenie spójnego obrazu swojej strategii oraz pomaga w koordynacji działań i alokacji zasobów.

Mapa strategiczna a analiza konkurencji

Zależność między mapą strategiczną a analizą konkurencji manifestuje się na kilku płaszczyznach. Analiza konkurencji dostarcza informacji, niezbędnych do skonstruowania efektywnej mapy strategicznej. Zrozumienie, w jaki sposób konkurenci pozycjonują się na rynku, jakie strategie przyjmują, oraz identyfikacja ich mocnych i słabych stron, pozwala na lepsze określenie własnych strategicznych priorytetów oraz celów w perspektywie finansowej, klienta, procesów wewnętrznych oraz nauki i rozwoju.

Działa to też w drugą stronę – mapa strategiczna może pomóc w identyfikacji obszarów, w których firma może uzyskać przewagę konkurencyjną, poprzez wyraźne zdefiniowanie, jak unikalne kompetencje i zasoby firmy mogą zostać wykorzystane do spełnienia lub przewyższenia oczekiwań klientów oraz osiągnięcia lepszych wyników finansowych niż konkurenci.

Mapa strategiczna skupia się na wewnętrznych procesach i możliwościach firmy, ale pozwala też zrozumieć, w jaki sposób zewnętrzne wyzwania rynkowe mogą wpłynąć na realizację strategii. Umożliwia to podejmowanie działań w celu minimalizowania zagrożeń oraz maksymalizowania szans wynikających z dynamiki rynkowej.

Tworzenie mapy strategicznej

Tworzenie map strategicznych wymaga zarówno zrozumienia celów biznesowych organizacji, jak i zdolności do ich wizualizacji. Pierwszym krokiem w procesie jest dokładna analiza potrzeb organizacji oraz zrozumienie jej misji i wizji. Pozwala ona zidentyfikować kluczowe obszary działalności, które są niezbędne do osiągnięcia długoterminowego sukcesu.

W procesie tworzenia mapy strategicznej należy skupić się nie tylko na celach finansowych, lecz także na potrzebach klientów, efektywności procesów wewnętrznych oraz potencjale rozwoju i nauki. Na samym początku ważne jest, aby jasno określić misję (dlaczego organizacja istnieje), wizję (co organizacja chce osiągnąć w dłuższej perspektywie) oraz wartości (przewodnie zasady, którymi kieruje się organizacja). Te elementy stanowią fundament dla dalszego tworzenia strategii.

Następnym krokiem jest analiza SWOT, która dostarcza informacji potrzebnych do określenia strategicznych kierunków działania. Po zrozumieniu wewnętrznej i zewnętrznej sytuacji organizacji należy określić cele strategiczne, które będą odzwierciedlać główne priorytety i kierunki rozwoju. Cele te powinny być SMART, czyli specyficzne, mierzalne, osiągalne, realistyczne i ograniczone w czasie. Następnie należy je sklasyfikować zgodnie z czterema perspektywami Balanced Scorecard. Dla każdego celu należy określić KPI i zdefiniować inicjatywy strategiczne, czyli konkretne projekty i działania, które mają na celu realizację każdego z celów.

W procesie tym ważne jest holistyczne podejście, które uwzględnia wszystkie aspekty działalności firmy i ich wzajemne powiązania. Mapa powinna odzwierciedlać zależności przyczynowo-skutkowe między różnymi celami i inicjatywami, ukazując, jak działania podejmowane w jednym obszarze wpływają na wyniki w innym.

W procesie tworzenia mapy strategicznej niezwykle ważne jest również zapewnienie jej przejrzystości i czytelności. Powinna być skonstruowana tak, aby była zrozumiała dla wszystkich członków organizacji, niezależnie od poziomu ich wiedzy specjalistycznej. Nie zmienia to faktu, że powinna ona jasno ukazywać cele, ich klasyfikację oraz zależności między nimi. Powinna być też elastyczna i zdolna do adaptacji, więc musi być regularnie przeglądana i aktualizowana w odpowiedzi na zmieniające się warunki.

Nie wolno też zapominać, że tworzenie mapy strategicznej wymaga zaangażowania i współpracy między różnymi jednostkami organizacyjnymi. Proces ten powinien być wspólnym wysiłkiem, który łączy wiedzę i doświadczenie liderów biznesowych, menedżerów oraz pracowników z różnych działów. Współpraca buduje zaangażowanie i poczucie współodpowiedzialności za realizację strategii.

Analiza map strategicznych

Analiza map strategicznych to proces oceny i interpretacji przedstawionych na mapie celów, związków przyczynowo-skutkowych oraz inicjatyw strategicznych. Pozwala on zrozumieć, jak planowane działania wpłyną na realizację strategii organizacji. W tym procesie należy zwrócić uwagę na następujące czynniki:

• Sprawdź czy cele strategiczne są spójne z misją, wizją i wartościami firmy.
• Analizuj zależności między różnymi celami na mapie, aby zrozumieć, jak realizacja celów w jednym obszarze wpłynie na inne.
• Ocena KPI związanych z każdym celem pozwala na zrozumienie tego, czy zaplanowane metryki są odpowiednie do mierzenia postępów oraz czy są realistyczne i osiągalne.
• Przejrzyj zaplanowane inicjatywy pod kątem ich potencjału do realizacji określonych celów. Oceniaj, czy posiadają odpowiednie zasoby i czy harmonogram ich realizacji jest realistyczny
• Upewnij się, że strategia jest zrównoważona między różnymi obszarami, takimi jak finanse, klienci, procesy wewnętrzne oraz rozwój i nauka.
• Analizuj, jak mapa strategiczna przewiduje zmiany w otoczeniu biznesowym oraz jakie mechanizmy adaptacji są zaplanowane na wypadek nieprzewidzianych wydarzeń.

Do oceny i pomiaru wymienionych wcześniej czynników można użyć:

• specjalistycznych narzędzi do tworzenia i analizy map strategicznych,
• analizy SWOT,
• narzędzi do zarządzania projektami,
• analizy scenariuszy,
• oprogramowania do Business Intelligence.

Rola map strategicznych

Mapy strategiczne służą jako narzędzie komunikacyjne, które umożliwia liderom i pracownikom organizacji wspólne zrozumienie kierunku, w którym podąża firma. Dzięki niej wszystkie osoby zaangażowane w procesy firmy mogą łatwiej pojąć, jak ich praca przyczynia się do realizacji celów biznesowych, co zwiększa zaangażowanie i motywację. Stosuje się je też do planowania, co pozwala zilustrować związki przyczynowo-skutkowe między celami oraz zidentyfikować obszary, wymagające uwagi i zasobów.

Kolejną ważną rolą map strategicznych jest wspieranie procesu podejmowania decyzji na różnych szczeblach zarządzania. Dostarczają one informacji niezbędnych do oceny postępów w realizacji strategii, identyfikacji obszarów wymagających interwencji oraz dostosowania planów w odpowiedzi na zmiany w otoczeniu biznesowym. Działają również jako narzędzie monitorowania i oceny, co pozwala szybko reagować na nowe wyzwania i możliwości.