​ESG – co to jest i co musisz wiedzieć?

ESG, koncepcja skupiona się na kwestiach środowiskowych, społecznych i zarządczych, staje się kluczowym punktem odniesienia dla współczesnych przedsiębiorstw. W erze rosnącej świadomości społecznej jest nie tylko trendem, ale też koniecznością w strategii biznesowej.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym jest ESG?
• Jaka jest historia ESG?
• Jakie prawa regulują kwestie z zakresu ESG?
• Jakie są wskaźniki ESG?
• Jak wdrożyć ESG?
• Jak przygotować raport ESG?
• Jakie narzędzia i metody wspierają koncepcję ESG?
• Jakie są korzyści z ESG?

ESG – definicja

ESG jest rozwinięciem koncepcji CSR. Jest to skrót utworzony od pierwszych liter angielskich słów environmental, social responsibility i corporate governance, czyli środowisko, społeczna odpowiedzialność i ład korporacyjny.

Należy to traktować jako zestaw czynników pozwalających monitorować wszystkie efekty działalności firmy. Są to również kryteria (w tym niefinansowe) oceny wiarygodności organizacji. Już w 2020 roku inicjatywy z tego zakresu podejmowało 88% instytucji publicznych w Europie i na świecie^[1].

ESG odnosi się do trzech kluczowych obszarów mierzenia zrównoważoności i wpływu społecznego przedsiębiorstw: środowiska (Environmental), społeczności (Social) oraz zarządzania (Governance).

Definicja ESG

Kryteria te są używane przez inwestorów do oceny odpowiedzialności i przyszłego ryzyka firm.

Koncepcja ESG zawiera w sobie trzy obszary, których nie powinno traktować się oddzielnie. Środowisko wpływa na lokalną społeczność, która również kształtuje je swoimi działaniami. Oba czynniki oddziałują z kolej na ład korporacyjny, a szerzej: możliwość działań biznesowych. One z kolei są powiązane zarówno ze środowiskiem, jak i społecznością.

​Historia ESG

Koncepcja ESG (Environmental, Social, and Governance) rozwinęła się przez dekady w odpowiedzi na globalne wyzwania, takie jak zmiany klimatyczne, nierówności społeczne i potrzeba bardziej odpowiedzialnego zarządzania korporacyjnego. W latach 60. i 70. XX wieku, gdy poruszano kwestie społeczne, takie jak prawa obywatelskie, narodziła się idea odpowiedzialnych inwestycji. Inwestorzy zaczęli wycofywać kapitał z firm produkujących broń i amunicję, a w 1971 roku powstał Pax World Fund, jeden z pierwszych funduszy inwestujących z uwzględnieniem kwestii etycznych^[2].

W latach 80. aktywizm inwestycyjny skoncentrował się na apartheidzie w Południowej Afryce. Inwestorzy na całym świecie w proteście przeciwko działaniom rządu RPA zaczęli wycofywać kapitał z firm działających w tym kraju. Pokazała to, że inwestycje mogą być potężnym narzędziem zmian społecznych^[3].

W latach 90. uwaga skierowana była na zrównoważony rozwój i zmiany klimatyczne. Raport „Nasza wspólna przyszłość” z 1987 roku wprowadził pojęcie zrównoważonego rozwoju, a wprowadzenie protokołu z Kioto w 1997 roku zwróciło uwagę inwestorów na zmiany klimatu i konieczność inwestowania w technologie przyjazne dla środowiska^[4].

Lata 2000 przyniosły skandale korporacyjne, takie jak upadłość Enron i oszustwa WorldCom, podkreślając potrzebę lepszego zarządzania i przejrzystości w firmach. W tym czasie ONZ stworzyło Principles for Responsible Investment (PRI, dosłownie zasady odpowiedzialnego inwestowania), promujące odpowiedzialne inwestowanie. W latach 2000 koncepcję zaczęto formalizować, wzrosła też liczba narzędzi, wskaźników i indeksów związanych z ESG^[5].

Od 2010 roku obserwuje się upowszechnienie tej idei, a coraz więcej firm zaczęło wdrażać strategie ESG. Wzrosło zainteresowanie zrównoważonym finansowaniem, takim jak zielone obligacje. Wprowadzenie przez ONZ Celów Zrównoważonego Rozwoju (SDG) w 2015 roku nie tylko zwiększyło zainteresowanie tą koncepcją, ale również dało dodatkowy inwestorom dodatkowe narzędzia. Współczesne podejście do ESG koncentruje się na aktywnym przyczynianiu się do pozytywnych zmian w społeczeństwie i środowisku^[6].

ESG a prawo

Obowiązek raportowania kwestii z zakresu zrównoważonego rozwoju i ESG w Unii Europejskiej jest regulowany głównie przez dyrektywę w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (ang. Corporate Sustainability Reporting Directive, CSRD)^[7]. Zastępuje ona wcześniejszą dyrektywę NFRD (Non-Financial Reporting Directive) i wprowadza rozszerzone wymagania dotyczące sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, a także przedstawia zasady raportowania niefinansowego i standard informacji niefinansowych.

W tym miejscu warto wspomnieć o Europejskich Standardach Sprawozdawczości Zrównoważonego Rozwoju (ESRS, European Sustainability Reporting Standards). Jest to zestaw obowiązkowych wytycznych opracowanych przez EFRAG (European Financial Reporting Advisory Group) na zlecenie Komisji Europejskiej.

Standardy te precyzują zakres i sposób ujawniania informacji dotyczących kwestii środowiskowych, społecznych oraz ładu korporacyjnego przez przedsiębiorstwa objęte dyrektywą CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive). Celem jest ujednolicenie i zwiększenie przejrzystości raportowania zrównoważonego rozwoju, co ma umożliwić inwestorom i interesariuszom ocenę wpływu działalności firm na otoczenie oraz podejmowanie świadomych decyzji inwestycyjnych.

CSRD rozszerza krąg podmiotów, które mają obowiązek sporządzenia raportu ESG. Obejmuje ona^[8]:

• Duże przedsiębiorstwa spełniające co najmniej dwa z trzech kryteriów: spółki zatrudniające powyżej 250 pracowników, społki z sumą bilansową przekraczająca 25 mln euro lub spółki, których roczne przychody wynoszą 50 mln euro netto (w Polsce ich suma bilansowa musi przekraczać 85 mln złotych, zaś roczne przychody muszą wynieść przynajmniej 170 mln złotych).
• Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) notowane na giełdzie będą musiały publikować raporty zrównoważonego rozwoju od stycznia 2026 roku, z możliwością odroczenia do 2028 roku.

Dyrektywa przewiduje stopniowe wprowadzanie obowiązku raportowania. Od 1 stycznia 2025 roku obowiązek raportowania ESG za rok obrotowy 2024 wejdzie dla jednostek, które już wcześniej raportowały informacje niefinansowe na podstawie dyrektywy NFRD, czyli dużych jednostek zainteresowania publicznego zatrudniających powyżej 500 pracowników^[9].

Od 1 stycznia 2026 roku raportowanie za rok obrotowy 2025 będą musiały wdrożyć pozostałe duże jednostek. Od 1 stycznia 2027 roku: Obowiązek raportowania za rok obrotowy 2026 dla małych i średnich spółek giełdowych notowanych na unijnych rynkach, z możliwością odroczenia do 2028 roku^[10].

Raportowanie ESG odnosi się do procesu komunikowania informacji o działaniach i wynikach organizacji w obszarach środowiskowych, społecznych i zarządzania. Raport ESG wpływa na różne aspekty biznesu. Wiele instytucji korzysta z danych ESG przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Jakość i przejrzystość raportowania może wpływać na reputację firmy oraz na jej relacje z interesariuszami, takimi jak inwestorzy, klienci czy prawodawcy. Raporty muszą być sporządzane w formacie elektronicznym umożliwiającym analizę danych oraz poddawane atestacji przez biegłych rewidentów w celu zapewnienia ich wiarygodności.

Poza Unią Europejską regulacje dotyczące ujawniania informacji ESG wprowadziły też inne organizacje, takie jak Global Reporting Initiative (GRI) czy Sustainability Accounting Standards Board (SASB), które ustalają standardy dla raportowania ESG (wytycznych w 2020 używała 1/5 małych i średnich organizacji na świecie^[11]). Firmy mogą być też zobowiązane do raportowania w ramach umów z inwestorami czy kredytodawcami. Także rosnące oczekiwania społeczności, konsumentów i inwestorów sprawiają, że wiele firm decyduje się na raportowanie ESG, nawet jeśli nie są do tego prawnie zobowiązane.

Polska zaimplementowała dyrektywy CSRD poprzez nowelizację ustawy o rachunkowości oraz innych powiązanych aktów prawnych. Nowe przepisy zostały opublikowane w Dzienniku Ustaw 17 grudnia 2024 roku i wejdą w życie 1 stycznia 2025 roku.

Wskaźniki ESG

Wskaźniki ESG odnoszą się do szeroko pojętej społecznej odpowiedzialności biznesu, ale rozszerzają je o czynniki środowiskowe, społeczne i zarządcze. Stosuje się je uniwersalnie, ale ich znaczenie i zastosowanie różnią się w zależności od branży. W zakresie ESG stosuje się następujące czynniki

Environmental (Środowiskowe)

Kwestie środowiskowe (litera E w skrócie) odróżniają koncepcję ESG od CSR. Należy je rozumieć nie tylko jako ogólną ochronę środowiska, w którym działa marka, ale również zarządzanie środowiskiem, w którym operuje dana firma.

Wskaźniki środowiskowe oceniają wpływ działalności firmy na środowisko naturalne, skupiając się na takich aspektach jak emitowanie gazów cieplarnianych, zużycie zasobów i zarządzanie odpadami. Przykładowo w energetyce firmy ocenia się pod kątem emisji CO₂ i innych gazów cieplarnianych (GHG), a także pod kątem emisji bezpośrednich (Scope 1), pośrednich (Scope 2) oraz całego łańcucha dostaw (Scope 3). Branże te korzystają z narzędzi, takich jak protokoły GHG, aby mierzyć emisje, szczególnie ze źródeł nieodnawialnych.

Z kolei w sektorze rolniczym i w produkcji żywność w zakresie ESG ocenia się takie elementy jak pomiar emisji wynikających z upraw i hodowli, w tym emisji metanu w hodowli bydła czy zarządzanie glebą i pestycydami: Wskaźniki takie jak ilość nawozów syntetycznych użytych na hektar. Firmy w tych branżach używają wskaźników ESG, aby spełniać wymogi regulacyjne, takie jak EU Taxonomy, oraz aby uzyskać dostęp do finansowania zrównoważonego (np. zielone obligacje).

Social (Społeczne)

Z kolei odpowiedzialność społeczna (S w skrócie) jest rozwinięciem koncepcji CSR. W tym wypadku zwraca się uwagę na jakość relacji i współdziałanie z pracownikami, klientami oraz lokalną społecznością miejsca, w którym działa Twoja firma. W skład odpowiedzialności społecznej wchodzi również działalność charytatywna marki.

Wskaźniki społeczne dotyczą wpływu firmy na pracowników (np. respektowania praw pracowniczych), społeczności lokalne oraz szerzej rozumianą społeczną odpowiedzialność. Przykładowo w branży IT raporty mogą mierzyć inkluzywność zatrudnienia, np. przez wskaźnik udziału kobiet i mniejszości w zespołach technicznych oraz w zarządzie.

Z kolei w raportach przygotowywanych przez instytucje finansowe (np. instytucje ubezpieczeniowe) ocenie mogą podlegać portfele kredytowe pod kątem finansowania projektów o wysokim ryzyku społecznym (np. eksmisje lokatorów, finansowanie branż o kontrowersyjnym wpływie na społeczeństwo). Wskaźniki obejmują liczbę klientów objętych szkoleniami z zakresu zarządzania finansami.

Governance (Ład korporacyjny)

Ostatnim elementem jest ład korporacyjny (ang. corporate governance). W zakresie ESG bierze się pod uwagę czynniki, takie jak struktura zarządu firmy, wynagrodzenia kadry zarządzającej, praktyki zarządzania, respektowanie praw akcjonariuszy, poszanowanie partnerów biznesowych, przejrzystość podatkowa czy przeciwdziałanie korupcji.

Przykładowo, w sektorze farmaceutycznym podsumowanie ESG powinno zawierać wskaźniki dotyczące zgodności z przepisami, transparentności wyników badań oraz zapewnienia dobrowolnego uczestnictwa pacjentów, w celu zwiększenia przejrzystości działania firmy.

Firmy raportują te wskaźniki w ramach zgodności z regulacjami prawnymi, np. Dyrektywą CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive) w Unii Europejskiej, oraz aby przyciągnąć inwestorów instytucjonalnych dbających o standardy zarządzania.

​Wdrożenie ESG

Pierwszym krokiem w we wdrożeniu ESG jest zdefiniowanie wizji i celów, które będą odzwierciedlać wartości firmy oraz jej długoterminową strategię. Cele powinny być mierzalne, realistyczne oraz zintegrowane z ogólną strategią biznesową i jasno komunikowane w całej organizacji – firma działająca w sektorze energetycznym może skoncentrować się na redukcji emisji gazów cieplarnianych, podczas gdy przedsiębiorstwo z branży detalicznej może priorytetowo traktować odpowiedzialność w łańcuchu dostaw.

Kolejnym etapem jest powołanie wyspecjalizowanego zespołu lub jednostki odpowiedzialnej za wdrożenie. Powinien on składać się z przedstawicieli różnych działów, aby zapewnić szeroką perspektywę i koordynację działań. Jednocześnie konieczne jest zaangażowanie najwyższego kierownictwa, które nada procesowi odpowiednią rangę i nada priorytet wdrażaniu ESG na wszystkich poziomach organizacji.

Po utworzeniu zespołu kolejnym krokiem jest przeprowadzenie szczegółowej analizy obecnej sytuacji firmy w kontekście ESG. Powinna ona obejmować zarówno przegląd wewnętrznych procesów i działań, jak i ocenę wpływu zewnętrznego. Ważne jest określenie obszarów ryzyka i szans, takich jak zmiany regulacyjne, oczekiwania klientów czy trendy rynkowe. Analiza powinna także uwzględniać wyniki materiality assessment.

Po przeprowadzeniu analizy firma powinna opracować szczegółowy plan działania, który określi konkretne inicjatywy, harmonogramy oraz potrzebne zasoby. W planie tym należy uwzględnić również wybór odpowiednich KPI do monitorowania postępów w kluczowych obszarach. Na przykład w zakresie środowiskowym firma może mierzyć emisje CO₂, podczas gdy w obszarze społecznym istotne będą wskaźniki dotyczące bezpieczeństwa pracowników.

Ważnym elementem jest także edukacja i szkolenie pracowników na wszystkich poziomach organizacji. Pracownicy powinni być świadomi znaczenia ESG, swoich ról w procesie wdrażania oraz korzyści, jakie wynikają z działań w obszarze zrównoważonego rozwoju. Szkolenia mogą obejmować m.in. skuteczne zarządzanie zasobami, zasady etyki biznesowej czy wdrażanie polityk różnorodności.

Integracja działań ESG w codziennych operacjach firmy wymaga także weryfikacji i dostosowania istniejących procesów biznesowych. Może to obejmować zmianę polityki zakupowej w celu preferowania dostawców przestrzegających zasad zrównoważonego rozwoju, optymalizację procesów produkcyjnych pod kątem zużywanej energii czy wdrożenie procedur zgodnych z zasadami ładu korporacyjnego.

W procesie wdrażania ESG firma musi również aktywnie komunikować swoje działania i osiągnięcia zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Transparentna i otwarta komunikacja z interesariuszami buduje zaufanie oraz wzmacnia reputację firmy. Ważnym narzędziem w tym zakresie jest publikowanie regularnych raportów ESG, które dokumentują postępy, wyzwania oraz efekty podejmowanych działań.

Przygotowanie raportu ESG

Przygotowanie raportu ESG powinno być procesem metodycznym, opartym na rygorystycznym podejściu do gromadzenia danych, ich analizowania oraz przedstawiania w sposób zgodny z najlepszymi praktykami raportowania zrównoważonego rozwoju. Wymaga to zaangażowania różnych działów organizacji, odpowiedniego zaplanowania działań oraz zapewnienia transparentności i wiarygodności informacji.

Proces rozpoczyna się od dokładnej analizy wymagań regulacyjnych i rynkowych, które dotyczą raportowania ESG. Organizacje muszą wziąć pod uwagę zarówno krajowe, jak i międzynarodowe przepisy, takie jak Dyrektywa CSRD w Unii Europejskiej, standardy GRI (Global Reporting Initiative), SASB (Sustainability Accounting Standards Board) czy TCFD (Task Force on Climate-Related Financial Disclosures). Określenie odpowiednich ram raportowania pozwala nadać strukturę dokumentowi oraz zapewnia jego zgodność z oczekiwaniami interesariuszy.

Kolejnym krokiem jest identyfikacja kluczowych obszarów istotnych z punktu widzenia działalności przedsiębiorstwa, w czym może pomóc analiza istotności (materiality assessment). Polega ona na zidentyfikowaniu aspektów środowiskowych, społecznych i ładu korporacyjnego, które w największym stopniu wpływają na działalność organizacji oraz interesariuszy.

Następnie organizacja musi zgromadzić dane ilościowe i jakościowe dotyczące swojej działalności w wybranych obszarach. Dane obejmują np. emisje gazów cieplarnianych, zużycie energii, zarządzanie odpadami, różnorodność w miejscu pracy czy wyniki programów społecznych. Proces zbierania danych wymaga ścisłej współpracy pomiędzy różnymi działami organizacji, w tym finansami, HR, operacjami, działem prawnym oraz IT.

W trakcie opracowywania raportu istotne jest zapewnienie transparentności i dokładności informacji. Wszystkie dane muszą być przedstawione w sposób spójny, weryfikowalny oraz odpowiadający wytycznym wybranych standardów raportowania. Ważnym elementem jest włączenie informacji o celach i strategiach ESG przedsiębiorstwa, w tym długoterminowych zobowiązaniach, takich jak redukcja emisji CO₂ czy zwiększenie różnorodności w zarządzie.

W procesie przygotowywania raportu istotne jest także zaangażowanie niezależnych podmiotów zewnętrznych. Weryfikacja danych przez audytorów lub certyfikowane firmy zapewnia wiarygodność dokumentu i minimalizuje ryzyko greenwashingu. Weryfikacja wzmacnia również zaufanie inwestorów i innych interesariuszy do prezentowanych informacji.

Pozostaje jeszcze zredagować raport w sposób przystępny i klarowny, z uwzględnieniem wymogów przejrzystości komunikacji. Powinien zawierać zarówno treści szczegółowe, takie jak tabele z wynikami wskaźników, jak i elementy wizualne, które ułatwiają odbiór danych. Wskazane jest, aby zawierał sekcję podsumowującą kluczowe osiągnięcia oraz obszary do dalszej poprawy.

Narzędzia i metody wspierające koncepcję ESG

Alternatywy dla ESG odnoszą się do różnych innych ram czy strategii, które organizacje mogą przyjąć w celu osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, odpowiedzialności społecznej lub lepszego zarządzania. Choć ESG jest obecnie jednym z najbardziej rozpowszechnionych podejść, istnieje kilka innych koncepcji i narzędzi, które firmy mogą rozważyć:

• CSR (Corporate Social Responsibility, społeczna odpowiedzialność biznesu) – to jedno z najstarszych podejść do odpowiedzialności biznesowej. Koncentruje się na tym, jak firmy poprzez działania, takie jak działalność charytatywna, etyka biznesowa czy prace społecznościowe mogą przynieść korzyść społeczeństwu. Kwestie związane z CSR reguluje norma ISO 26000.
• TBL (Triple Bottom Line, dosłownie potrójna linia wyników) – zakłada, że firmy powinny brać pod uwagę nie tylko zyski finansowe, ale także wpływ na społeczeństwo i środowisko. Trzy „linie wyników” to ludzie, planeta i zysk.
• SRI (Socially Responsible Investing, inwestowanie odpowiedzialne społecznie) – to podejście do inwestowania, które bierze pod uwagę zarówno zwroty finansowe, jak i odpowiedzialność społeczną przedsiębiorstw.
• Impact Investing – czyli inwestycje, które mają na celu wywarcie pozytywnego, mierzalnego wpływu społecznego lub środowiskowego oprócz uzyskania zwrotu finansowego.
• Natural Capital Accounting – to metoda uwzględniania wartości środowiskowych zasobów (np. woda, powietrze, gleba) w procesie podejmowania decyzji biznesowych.
• Gospodarka o obiegu zamkniętym – podejście w ekonomii skupiające się na tworzeniu systemów, w których zasoby są ponownie wykorzystywane i recyklingowane bez generowania odpadów.
• B Corporation (B Corp) – to oznaczenie globalnego ruchu przedsiębiorstw dążących do łączenia zysku z pozytywnym wpływem na społeczeństwo i środowisko. Firma z certyfikatem B Corp przeszła rygorystyczną ocenę prowadzoną przez organizację B Lab w zakresie środowiska, traktowania pracowników i zarządzania. Certyfikat promuje zrównoważone i etyczne praktyki biznesowe, umożliwiając konsumentom identyfikację i wsparcie firm działających odpowiedzialnie wobec społeczności.
• Zasady Ruggie – to zestaw wytycznych dotyczących biznesu i praw człowieka, opracowanych przez Johna Ruggie, specjalnego przedstawiciela ONZ ds. praw człowieka i przedsiębiorstw. Mają na celu ustanowienie globalnych standardów dla zapobiegania i adresowania negatywnego wpływu działalności korporacyjnej na prawa człowieka. Za pomocą słów protect, respect and remedy (chronić, szanować i naprawiać) podkreślają trzy kluczowe filary: obowiązek państwa do ochrony praw człowieka, odpowiedzialność korporacji za ich poszanowanie oraz konieczność zapewnienia ofiarom dostępu do skutecznego środka naprawczego.
• SDG (Sustainable Development Goals, cele zrównoważonego rozwoju) – to zestaw celów ustalonych przez ONZ w 2015 roku, których realizacja ma uczynić świat bardziej zrównoważonym do 2030 roku. Wielu przedsiębiorców integruje je ze strategiami biznesowymi.

Każde z tych podejść oferuje unikalne perspektywy i narzędzia, które firmy mogą wykorzystać w zależności od ich specyfiki, celów i oczekiwań interesariuszy. Warto też zaznaczyć, że wiele z tych koncepcji jest komplementarnych i może być stosowane jednocześnie z ESG czy innymi ramami. Wybór odpowiedniego podejścia zależy od specyfiki firmy, jej celów oraz oczekiwań interesariuszy.

Korzyści z ESG

Firmy aktywnie praktykujące zasady ESG często poprawiają w ten sposób swoją reputację wśród konsumentów, inwestorów i partnerów biznesowych. Współcześnie oczekują oni coraz częściej, że firmy będą działały odpowiedzialnie, nie tylko pod względem finansowym, ale także społecznym i środowiskowym. Widać to na przykładzie relacji z klientami – według badań PWC w 2021 roku 76% klientów deklarowało, że nie będzie kupować produktów firm, które źle traktują pracowników lub zanieczyszczają środowisko^[12].

Inwestowanie w praktyki związane z ESG może także przynieść korzyści w zakresie zarządzania ryzykiem. Przedsiębiorstwa, które analizują i podejmują działania w odpowiedzi na potencjalne ryzyka, mogą być lepiej przygotowane na kryzysy i nieoczekiwane wydarzenia. Dodatkowo wdrożenie zasad ESG może prowadzić do oszczędności kosztów, zwłaszcza w dłuższej perspektywie – przykładowo, działania na rzecz efektywności energetycznej czy zmniejszenia zużycia wody mogą prowadzić do niższych rachunków za energię i wodę.

Warto również podkreślić korzyści związane z przyciąganiem i zatrzymywaniem talentów. Wiele badań pokazuje, że pracownicy, zwłaszcza młodsi, preferują pracę dla firm odpowiedzialnych i zaangażowanych w sprawy społeczne i środowiskowe. Może to przekładać się na niższą rotację i lepszą kulturę organizacyjną.