Whistleblowing – co to jest i kim są sygnaliści?

Whistleblowing to termin, który w ostatnich latach zyskuje coraz większą rozpoznawalność – częściowo dzięki nagłaśnianym sytuacjom, takim jak rewelacje Edwarda Snowdena na temat rządowych programów inwigilacyjnych, czy historia startupu Theranos założonego przez Elizabeth Holmes^[1]. Ale czym dokładnie jest informowanie o nieprawidłowościach i kim są ludzie, którzy to robią?

Czym jest whistleblowing?

W najprostszym ujęciu whistleblowing, czyli sygnalizowanie nieprawidłowości, to działanie pracownika, lub kogoś związanego w innym sposób z daną organizacją, mówiące o nielegalnym lub nieetycznym zachowaniu w tej organizacji. Zgłoszenia mogą dotyczyć przypadków oszustwa, korupcji, naruszenia bezpieczeństwa, dyskryminacji lub innych form niewłaściwego postępowania. Sygnaliści to osoby, które decydują się na podjęcie działań i zabranie głosu w tych kwestiach, często narażając się na duże osobiste ryzyko.

W tym poście przyjrzymy się środowisku informowania o nieprawidłowościach, znaczeniu sygnalistów, zagrożeniom, na jakie są narażeni, oraz względom etycznym związanym z informowaniem o nieprawidłowościach. Przyjrzymy się również różnym typom sygnalistów, w tym wewnętrznym, zewnętrznym, anonimowym i odwetowym, oraz zagrożeniom, na jakie są narażeni, gdy się zgłoszą.

Sygnaliści są niezbędni w dzisiejszym świecie, gdyż przyczyniają się do przejrzystości, odpowiedzialności i sprawiedliwości społecznej. Ponadto przeanalizujemy względy etyczne związane z informowaniem o nieprawidłowościach, w tym kiedy jest to właściwe i jakie mogą być tego konsekwencje.

Typy sygnalistów

Ze względu na motywacje i okoliczności, możemy podzielić sygnalistów na kilka różnych typów. Niektórzy demaskatorzy ​​są pracownikami organizacji, przeciwko której występują – na potrzeby niniejszego podziału nazywamy ich sygnalistami wewnętrznymi. Pozostali sygnaliści są zewnętrzni, co oznacza, że ​​nie są bezpośrednio powiązani z organizacją, ale posiadają informacje o jej niewłaściwym postępowaniu. Niektórzy demaskatorzy decydują się pozostać anonimowi, podczas gdy inni są gotowi postawić na szali swoje imię i reputację. Wreszcie, niektórzy demaskatorzy działają odwetowo, co oznacza, że dokonują zgłoszenia w odpowiedzi na domniemane złe traktowanie lub wykroczenie ze strony pracodawcy.

Sygnaliści wewnętrzni

Sygnaliści wewnętrzni to pracownicy, którzy wypowiadają się na temat nielegalnych lub nieetycznych zachowań we własnej organizacji. Mogą to zrobić, zgłaszając problem przełożonemu lub innej osobie z organizacji. Sygnaliści wewnętrzni mogą również zdecydować się na zgłoszenie problemu podmiotowi zewnętrznemu, takiemu jak agencja rządowa lub media.

Jedną z zalet wewnętrznego informowania o nieprawidłowościach jest to, że może ono umożliwić organizacjom szybkie i skuteczne reagowanie na problemy, zanim staną się one znane opinii publicznej. Jednak informatorzy wewnętrzni mogą również spotkać się z działaniami odwetowymi ze strony swojego pracodawcy, takimi jak zwolnienie, degradacja lub nękanie. W niektórych przypadkach sygnaliści wewnętrzni mogą być również zniechęceni do zabierania głosu ze względu na obawy przed zemstą lub brakiem wsparcia ze strony współpracowników lub przełożonych.

Sygnaliści zewnętrzni

Sygnaliści zewnętrzni to osoby, które nie pracują dla organizacji, przeciwko której się wypowiadają, natomiast posiadają informacje o nieprawidłowościach z nią związanych. Mogą zdecydować się na zgłoszenie problemu zarówno wewnętrznymi kanałami organizacji, bądź też agencji rządowej, mediom lub organizacji wspierającej sygnalistów. Przykładem takiego zewnętrznego sygnalisty może być, wspomniany wcześniej, Edward Snowden.

Jedną z potencjalnych korzyści płynących z zewnętrznego informowania o nieprawidłowościach jest to, że może ono zapewnić sygnalistom wyższy poziom ochrony, ponieważ nie są oni bezpośrednio zatrudnieni przez organizację, wobec której dokonują zgłoszenia. Zewnętrzni sygnaliści mogą jednak również napotkać trudności w zakresie gromadzenia dowodów i udowadniania swoich racji, ponieważ mogą nie mieć dostępu do tych samych informacji, co informatorzy wewnętrzni.

Anonimowi informatorzy

Anonimowi informatorzy to osoby, które podczas zgłaszania niewłaściwego postępowania decydują się pozostać anonimowi. Mogą to zrobić, korzystając z dedykowanego portalu dla sygnalistów, poufnego adresu e-mail lub linii telefonicznej.

Jedną z potencjalnych korzyści płynących z anonimowego informowania o nieprawidłowościach jest to, że może ono zapewnić sygnalistom wyższy poziom ochrony, ponieważ nie są one bezpośrednio identyfikowane.

Sygnaliści odwetowi

Sygnaliści odwetowi to osoby, które dokonują zgłoszenia w odpowiedzi na domniemane złe traktowanie lub wykroczenie ze strony swojego pracodawcy. Zgłoszenia takie mogą dotyczyć sytuacji w odwecie po tym, jak sygnalista został zdegradowany, zwolniony lub poddany nękaniu lub dyskryminacji.

Sygnaliści podejmujący działania odwetowe mogą napotkać dodatkowe wyzwania, ponieważ mogą być postrzegani jako osoby, które mają ukryte motywy do zawiadomienia o nieprawidłowościach. Należy jednak pamiętać, że odwet na sygnalistach jest nielegalny i może mieć poważne konsekwencje dla pracodawców.

Rola sygnalistów

Sygnaliści odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu przejrzystości, odpowiedzialności i sprawiedliwości społecznej. Mówiąc otwarcie o nielegalnych lub nieetycznych zachowaniach, sygnaliści mogą pomóc w zapobieganiu szkodom wyrządzanym jednostkom, społecznościom i środowisku. Mogą również pomóc w pociągnięciu organizacji do odpowiedzialności za swoje działania i promowaniu zaufania publicznego.

Sygnaliści stają jednak przed poważnymi zagrożeniami i wyzwaniami. Mogą spotkać się z działaniami odwetowymi ze strony pracodawcy, które mogą przybierać różne formy, w tym zwolnienie, degradację, czy nękanie. Mogą również spotkać się z utratą reputacji, trudnościami w znalezieniu zatrudnienia, a nawet postępowaniem prawnym.Aby przeciwdziałać tym zagrożeniom, wiele krajów uchwaliło przepisy dotyczące ochrony sygnalistów, które zapewniają prawne zabezpieczenia i zachęty dla osób zgłaszających niewłaściwe postępowanie. Przepisy te mogą pomóc zachęcić sygnalistów do zgłaszania się i zapewnić, że nie zostaną za to ukarani. Motywacją do wprowadzenia takich regulacji w krajach Unii Europejskiej była dyrektywa o ochronie sygnalistów.

Celem dyrektywy jest zobowiązanie przedsiębiorstw oraz podmiotów w sektorze publicznym do wdrożenia procedur, które zapewnią pracownikom możliwość poufnego zgłaszania naruszeń prawa.

Jednak przepisy dotyczące ochrony sygnalistów nie są niezawodne, a wielu sygnalistów wciąż napotyka poważne wyzwania, gdy dokonują zgłoszenia. Na przykład niektóre przepisy mają zastosowanie tylko do określonych rodzajów wykroczeń lub określonych rodzajów organizacji, podczas gdy inne nie zapewniają odpowiedniej ochrony anonimowym informatorom.

W Polsce regulacje te wprowadza ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa. Ustawa o sygnalistach będzie dotyczyć każdego podmiotu prawnego, na rzecz którego wykonuje lub świadczy pracę co najmniej 50 osób.

Wyzwania związane z informowaniem o nieprawidłowościach

Zgłaszanie nieprawidłowości może być trudnym i złożonym procesem. Niektóre z kluczowych wyzwań, przed którymi mogą stanąć informatorzy, obejmują:

• Strach przed odwetem – być może najważniejszym wyzwaniem, przed którym stoją informatorzy, jest strach przed odwetem ze strony organizacji.
• Brak wsparcia – sygnaliści mogą również spotkać się z brakiem wsparcia ze strony współpracowników, przełożonych lub innych członków ich organizacji. Może to utrudnić im zebranie dowodów, czy udowodnienie swojej racji.
• Wyzwania prawne – sygnaliści mogą stanąć w obliczu wyzwań prawnych, takich jak procesy sądowe lub zarzuty karne, ze strony swojego pracodawcy lub innych stron.
• Koszt emocjonalny

Informowanie o nieprawidłowościach może również mieć oznaczać istotny koszt emocjonalny dla poszczególnych osób. W wyniku działań sygnalistów, mogą oni doświadczać stresu, niepokoju, depresji lub innych problemów ze zdrowiem psychicznym.

Wskazówki dla sygnalistów

Każdy kto rozważa zawiadomienie o nielegalnym lub nieetycznym zachowaniu, powinien równolegle podjąć kroki w celu ochrony siebie. Oto kilka wskazówek:

Zbierz dowody – przed dokonaniem zgłoszenia, spróbuj zebrać jak najwięcej dowodów na poparcie swoich twierdzeń. Mogą to być dokumenty, e-maile, nagrania lub inne rodzaje dowodów.

Zasięgnij porady prawnej – rozważ rozmowę z prawnikiem lub ekspertem prawnym, który doradzi Ci najlepszy sposób postępowania i pomoże chronić Twoje prawa.

Rozważ swoje opcje – zastanów się dokładnie nad sposobem dokonania zgłoszenia – czy zgłosić je wewnętrznie, czy zewnętrznie i czy zrobić to anonimowo, czy nie. Każda opcja ma swoje zalety i wady, dlatego ważne jest, aby dokładnie rozważyć opcje.

Bądź ostrożny – informowanie o nieprawidłowościach może być stresującym doświadczeniem, dlatego ważne jest, aby dbać o siebie zarówno fizycznie, jak i emocjonalnie. Może to obejmować wsparcie u przyjaciół, rodziny lub specjalisty zdrowia psychicznego.

Podsumowanie

Informowanie o nieprawidłowościach jest ważną i niezbędną częścią zapewniania przejrzystości, odpowiedzialności i sprawiedliwości społecznej. Sygnaliści odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu szkodom wyrządzanym jednostkom, społecznościom i środowisku oraz promowaniu zaufania publicznego. Sygnaliści podejmują jednak znaczne ryzyko decydując się na dokonanie zgłoszenia.

Aby przeciwdziałać tym zagrożeniom, wiele krajów uchwaliło przepisy dotyczące ochrony sygnalistów, które zapewniają prawne zabezpieczenia i zachęty dla osób zgłaszających niewłaściwe postępowania. Jednak przepisy dotyczące ochrony sygnalistów nie są niezawodne, a wielu sygnalistów wciąż napotyka poważne wyzwania. W związku z tym ważne jest, aby sygnaliści podjęli kroki w celu ochrony siebie.

Wprowadzenie kanału zgłaszania nieprawidłowości to jedno z najbardziej znaczących działań, jakie organizacja może podjąć w celu wzmocnienia swojej marki pracodawcy. Sygnalizuje bowiem pracownikom, że gdy pojawiają się zagrożenia dla ich bezpieczeństwa osobistego lub ich integralności, są oni uprawnieni do mówienia.

Co więcej, pracownicy mogą wyjść poza hierarchię kierowników liniowych i zgłosić swój problem starszemu członkowi personelu zajmującemu się obsługą tych zgłoszeń. To sygnał, że kierownictwo troszczy się o nich i o ich dobre samopoczucie.