Sukcesja w firmie – co to jest i jak ją zaplanować?

Każdego roku tysiące polskich przedsiębiorców stają przed jednym z najtrudniejszych wyzwań swojego życia zawodowego – koniecznością przekazania sterów firmy następnemu pokoleniu. Co decyduje o tym, czy wieloletni dorobek przedsiębiorcy zostanie zachowany, czy roztrwoni się w rodzinnych sporach i prawniczych batalii? Odpowiedź brzmi: przemyślana sukcesja w firmie.

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym jest sukcesja w firmie?
• Jakie prawa regulują sukcesję w firmie?
• Jak wygląda sukcesja w przypadku śmierci przedsiębiorcy?
• Jak zaplanować sukcesję w firmie?
• Jak przebiega sukcesja w firmie?
• Jak wyglądają kwestie podatkowe w przypadku sukcesji w firmie?
• Jak wyglądają kwestie pracownicze w przypadku sukcesji w firmie?
• Jakie korzyści wynikają z planowania sukcesji w firmie?

Najważniejsze informacje:

• Sukcesja w firmie to kompleksowy proces przekazania przedsiębiorstwa, obejmujący przeniesienie wiedzy, władzy i własności biznesu następcy, mający na celu zapewnienie ciągłości i rozwoju przedsiębiorstwa.
• Sukcesję regulują różne akty prawne w zależności od formy działalności: Kodeks cywilny, Kodeks spółek handlowych, ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej oraz ustawa o polskiej fundacji rodzinnej.
• Po śmierci przedsiębiorcy kluczowa jest ciągłość działania firmy poprzez zarządcę sukcesyjnego, kontynuację rozliczeń podatkowych i zabezpieczenie praw pracowników zgodnie z obowiązkami zmarłego przedsiębiorcy wynikające z przepisów prawa.
• Planowanie sukcesji wymaga wczesnego określenia wizji, wyboru sukcesora, przygotowania dokumentacji prawnej, wyceny firmy i stworzenia harmonogramu przekazania władzy w perspektywie co najmniej 3-5 lat.
• Proces sukcesji przebiega etapowo: analiza i planowanie, wybór sukcesora, wdrożenie zmian prawnych i organizacyjnych oraz monitorowanie i dostosowywanie planu do zmieniających się okoliczności.
• Kwestie podatkowe obejmują sukcesję podatkową, zwolnienia z podatku od spadków przy kontynuacji działalności gospodarczej, zachowanie ciągłości rozliczeń PIT i VAT przez przedsiębiorstwo w spadku.
• W aspekcie pracowniczym kluczowa jest ochrona miejsc pracy poprzez zarząd sukcesyjny, zarządzanie personelem rodzinnym i pozarodzinnym oraz komunikacja o zmianach w strukturze kierowniczej firmy.
• Planowanie sukcesji zapewnia ciągłość działania, chroni majątek przed rozdrobnieniem, minimalizuje konflikty rodzinne, przygotowuje następców i przynosi korzyści podatkowe oraz prawne dla przedsiębiorstwa.

Sukcesja w firmie – definicja

Sukcesja w firmie to zjawisko tak stare jak sama przedsiębiorczość, a jednocześnie tak złożone, że wymaga precyzyjnego zdefiniowania w kontekście współczesnego prawa gospodarczego. W najszerszym ujęciu proces ten polega na stopniowym przekazywaniu kontroli nad przedsiębiorstwem od obecnego właściciela do wybranego następcy, obejmującym nie tylko transfer prawny, ale również praktyczne przejęcie odpowiedzialności za zarządzanie i rozwój biznesu.

Sukcesja w firmie to kompleksowy proces przekazania przedsiębiorstwa następcy, obejmujący przeniesienie wiedzy, zdobytego know-how, władzy i własności biznesu w celu zapewnienia ciągłości i dalszego rozwoju prowadzonej działalności gospodarczej.

Definicja sukcesji w firmie

Współczesne rozumienie sukcesji wykracza daleko poza prosty transfer własności. W przypadku ustanowienia polskiej fundacji rodzinnej, proces ten może objąć wielopokoleniowe planowanie przekazania majątku, gdzie fundacja staje się właścicielem przedsiębiorstwa, a członkowie rodziny – beneficjentami jej działań. Sukcesja obejmuje również przekazanie niematerialnych aktywów firmy: relacji z klientami, dostawcami, wiedzy o rynku oraz kultury organizacyjnej wypracowanej przez lata.

Ważnym elementem każdej sukcesji jest zapewnienie nieprzerwanej kontynuacji działalności przedsiębiorstwa. W przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej może to wymagać ustanowienia zarządcy sukcesyjnego, który przejmie funkcję zarządcy sukcesyjnego i będzie działać w imieniu spadkobierców. W sytuacji braku wcześniejszego przygotowania może nastąpić zakazie prowadzenia działalności gospodarczej lub wygaśnięcie kluczowych zezwoleń, co zagraża ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Jakie prawa regulują sukcesję w firmie?

Fundamentem regulacji sukcesyjnych jest Kodeks cywilny, który określa zasady dziedziczenia testamentowego i ustawowego, reguluje instytucję zachowku oraz definiuje podstawowe zasady sukcesji podatkowej. W przypadku spółek handlowych ważną rolę odgrywa Kodeks spółek handlowych, szczegółowo określający zasady dziedziczenia udziałów w poszczególnych typach spółek osobowych oraz możliwości ograniczenia wstąpienia spadkobierców do grona wspólników.

Przełomowym aktem prawnym jest ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej z 2018 roku, która wprowadziła możliwość powołania zarządcy sukcesyjnego już za życia przedsiębiorcy. Rozwiązanie to pozwala na zachowanie ciągłości wykonywania kontraktów, utrzymanie w mocy umów o pracę oraz kontynuację wszystkich zezwoleń i koncesji po śmierci właściciela działalności. Zarządca sukcesyjny działa na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa, wykonując wszystkie niezbędne czynności prawnych w zakresie zarządu majątkiem.

Najnowszym narzędziem w arsenale planowania sukcesji jest ustawa o fundacji rodzinnej, która weszła w życie w 2023 roku. Powstanie polskiej fundacji rodzinnej wymaga wniesienia funduszu założycielskiego o wartości minimum 100 tysięcy złotych i odbywa się w formie aktu notarialnego. Wpis do rejestru fundacji rodzinnych otwiera nowe możliwości wielopokoleniowego planowania majątku, a działalność fundacji rodzinnej może obejmować zarządzanie udziałami w spółkach rodzinnych.

Polskie prawo sukcesyjne to jak dobrze wyposażony warsztat – ma wszystkie narzędzia potrzebne do sprawnej naprawy, ale trzeba wiedzieć, które kiedy użyć. Kluczem jest wczesne planowanie i dostosowanie instrumentów prawnych do specyfiki konkretnego przedsiębiorstwa.

Damian Sawicki, radca prawny Cyrek Digital

Jak wygląda sukcesja w przypadku śmierci przedsiębiorcy?

Statystyki są bezlitosne: tylko 30% firm rodzinnych przetrwa do drugiego pokolenia, a zaledwie 12% dotrwa do trzeciego^{[1] [2]}. Śmierć przedsiębiorcy bez odpowiedniego przygotowania może zamienić dobrze prosperującą firmę w prawniczy labirynt, z którego wyjście zajmuje lata i kosztuje fortunę.

Natychmiastowe konsekwencje prawne w chwili śmierci przedsiębiorcy

W dniu śmierci przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą automatycznie wygasają jego umowy o pracę, leasingi, kredyty oraz większość decyzji administracyjnych. Firma traci prawo do używania dotychczasowego numeru NIP, co oznacza konieczność przerwania wszystkich rozliczeń podatkowych. W przypadku braku wcześniejszych ustaleń następuje chaos organizacyjny, który może doprowadzić do utraty kluczowych kontraktów i klientów, a w skrajnych przypadkach nawet do śmierci właściciela firmy w sensie prawnym.

Procedura ustanowienia zarządcy sukcesyjnego

Jeśli przedsiębiorca powołał zarządcę sukcesyjnego za życia, osoba ta automatycznie przejmuje kierowanie firmą od dnia śmierci przedsiębiorcy. W przypadku ustanowienia zarządu sukcesyjnego firma może działać pod dotychczasową nazwą z dopiskiem “w spadku”, co zapewnia ciągłość wszystkich relacji biznesowych. W sytuacji braku wcześniejszego powołania zarządcy, uprawnienie do jego wskazania zarządcy sukcesyjnego mają spadkobiercy w terminie 60 dni od śmierci, pod warunkiem zgody osób posiadających łącznie ponad 85% udziałów w przedsiębiorstwie spadkowym.

Aspekty podatkowe i finansowe w okresie przejściowym

Po śmierci przedsiębiorcy następuje automatyczna sukcesja podatkowa – spadkobiercy przejmują zarówno prawa majątkowe (jak zwrot nadpłaty), jak i obowiązki (zaległości podatkowe). W przypadku ustanowienia zarządu sukcesyjnego przedsiębiorstwo w spadku może kontynuować rozliczenia PIT i VAT na dotychczasowych zasadach, zachowując prawo do stosowania wybranej przez zmarłego formy opodatkowania do końca roku podatkowego. Niebagatelne znaczenie ma tutaj zapewnienie płynności finansowej firmy w okresie załatwiania spraw spadkowych.

Ochrona praw pracowników i ciągłość operacyjna

Ustanowienie zarządu sukcesyjnego automatycznie zabezpiecza miejsca pracy – wszystkie umowy o pracę pozostają w mocy, a zarządca przejmuje pełnię obowiązków zarządcy sukcesyjnego jako pracodawcy. W przypadku braku zarządcy konieczne jest zawieranie w terminie 30 dni od śmierci właściciela indywidualnych porozumień z pracownikami o kontynuacji zatrudnienia w okresie załatwiania spraw spadkowych, co może znacznie skomplikować sytuację prawną firmy.

Jak zaplanować sukcesję w firmie?

Skuteczne planowanie sukcesji to sztuka łączenia wizji strategicznej z praktycznymi rozwiązaniami prawnymi, wymagająca spojrzenia w przyszłość na co najmniej dekadę i uwzględnienia życia przedsiębiorcy oraz jego rodziny.

Diagnoza sytuacji i określenie celów długoterminowych

Właściciel musi odpowiedzieć sobie na pytanie, czy jego priorytetem jest zachowanie rodzinnego charakteru firmy, maksymalizacja jej wartości, czy może zapewnienie bezpieczeństwa finansowego rodzinie. Kluczowe jest również przeprowadzenie rzetelnej wyceny przedsiębiorstwa przez niezależnego rzeczoznawcę, co pozwala na realistyczne planowanie podziału majątku i ewentualnych spłat pozostałych wspólników w przypadku śmierci jednego z nich.

Identyfikacja i systematyczne przygotowanie sukcesora

Wybór potencjalnego następcy powinien opierać się na obiektywnej ocenie kompetencji, a nie tylko więzach rodzinnych. W firmach rodzinnych zaleca się, aby przyszły lider zdobył doświadczenie zawodowe poza firmą rodzinną przez okres co najmniej 2-3 lat. Proces przygotowania powinien obejmować stopniowe przejmowanie odpowiedzialności, udział w podjęcie decyzji strategicznych oraz budowanie autorytetu wśród kadry zarządzającej i najważniejszych pracowników. Istotne jest również zapewnienie sukcesorowi odpowiedniego wsparcia w postaci mentoringu lub coachingu.

Optymalizacja struktury prawnej i organizacyjnej

Większość polskich firm rodzinnych funkcjonuje w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, co znacznie utrudnia proces sukcesji. W ramach przygotowań warto rozważyć przekształcenie działalności w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, co pozwala na elastyczny podział udziałów między spadkobierców oraz ułatwia wprowadzenie profesjonalnego zarządzania. Alternatywą może być rozwiązanie spółki ulega zawieszeniu w przypadku śmierci wspólnika, co wymaga odpowiednich zapisów w umowie spółki.

Kompleksowe przygotowanie dokumentacji prawnej

Ważkim elementem planowania jest sporządzenie precyzyjnego testamentu, uwzględniającego specyfikę przedsiębiorstwa oraz potencjalne roszczenia o zachowek. W przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej konieczne jest wskazanie zarządcy sukcesyjnego i dokonanie wpis zarządcy sukcesyjnego do CEIDG. Dla większych przedsiębiorstw istotne może być przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej, która zapewni wielopokoleniową ochronę majątku i pozwoli na oddzielenie sfery biznesowej od rodzinnej.

Jak przebiega sukcesja w firmie?

Przebieg sukcesji w znacznej mierze zależy od formy prawnej prowadzonej działalności gospodarczej, ponieważ każdy typ spółki podlega odmiennym regulacjom prawnym określonym w Kodeksie spółek handlowych oraz innych aktach normatywnych.

Sukcesja w jednoosobowej działalności gospodarczej

Jednoosobowa działalność gospodarcza stanowi najbardziej problematyczną formę z punktu widzenia sukcesji, będąc ściśle związaną z osobą przedsiębiorcy. Śmierć właściciela JDG prowadzi do wygaśnięcia działalności wraz z wszystkimi umowami o pracę i decyzjami administracyjnymi. Rozwiązaniem jest zarząd sukcesyjny, regulowany ustawą z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej.

Przedsiębiorca może ustanowić zarządcę sukcesyjnego za życia poprzez pisemne oświadczenie i zgłoszenie do CEIDG, co zapewnia płynność działania firmy od dnia śmierci przedsiębiorcy. Alternatywnie, można zastrzec, że wskazany prokurent automatycznie stanie się zarządcą sukcesyjnym. Jeśli zarządca nie został powołany za życia, uprawnione osoby (małżonek przedsiębiorcy, spadkobiercy) mogą go ustanowić w terminie 60 dni od śmierci w formie aktu notarialnego, wymagając zgody osób posiadających ponad 85% udziałów w przedsiębiorstwie spadkowym.

Zarząd sukcesyjny trwa maksymalnie dwa lata z możliwością przedłużenia przez sąd do pięciu lat, pozwalając na kontynuację rozliczeń podatkowych pod tym samym NIP-em oraz utrzymanie w mocy wszystkich koncesji i zezwoleń. Eksperty zalecają także rozważenie przekształcenia JDG w spółkę handlową jako element długoterminowej strategii sukcesyjnej.

Sukcesja w spółce cywilnej

W spółce cywilnej, regulowanej art. 860-875 Kodeksu cywilnego, śmierci wspólnika może prowadzić do rozwiązania spółki, szczególnie jeśli była dwuosobowa. Aby zapobiec likwidacji, umowa spółki może przewidywać automatyczne wstąpienie spadkobierców do spółki lub kontynuację działalności przez pozostałych wspólników po spłacie udziału zmarłego.

Zgodnie z art. 13 ustawy o zarządzie sukcesyjnym można ustanowić zarządcę sukcesyjnego dla udziału zmarłego wspólnika, co umożliwia spadkobiercom późniejsze wstąpienie do spółki za zgodą pozostałych wspólników. W sytuacji gdy śmierci wspólnika spółka cywilna ulegałaby rozwiązaniu, zarząd sukcesyjny stanowi skuteczne zabezpieczenie ciągłości działalności do czasu podjęcia ostatecznych decyzji przez spadkobierców i pozostałych wspólników.

Sukcesja w spółkach osobowych

W spółkach osobowych (jawnej, partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej) regulowanych Kodeksem spółek handlowych, kluczowe znaczenie mają postanowienia umowy spółki określające scenariusze sukcesyjne.

W spółce jawnej śmierć wspólnika stanowi podstawę do rozwiązania spółki zgodnie z art. 58 §1 KSH, chyba że umowa przewiduje inaczej. Umowa może zastrzegać wstąpienie spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika lub kontynuację działalności przez pozostałych wspólników. Możliwe jest również wprowadzenie sukcesora jako nowego wspólnika poprzez zmianę umowy spółki lub przekazanie ogółu praw i obowiązków w drodze darowizny za zgodą wszystkich wspólników (art. 10 KSH).

W spółce partnerskiej obowiązuje dodatkowe ograniczenie – następca prawny musi posiadać kwalifikacje do wykonywania wolnego zawodu będącego przedmiotem działalności spółki (art. 87 KSH). W przypadku gdy spadkobierca nie spełnia tego wymogu, umowa spółki może przewidywać jego spłatę przez pozostałych wspólników.

W spółkach komandytowych i komandytowo-akcyjnych proces sukcesji jest bardziej elastyczny, pozwalając na przekazanie udziałów w drodze dziedziczenia lub darowizny, z możliwością wprowadzenia nowego wspólnika poprzez zmianę umowy spółki za zgodą wszystkich komplementariuszy.

Sukcesja w spółkach kapitałowych

Spółki kapitałowe charakteryzują się największą elastycznością sukcesyjną, ponieważ śmierć wspólnika nie wpływa na byt prawny spółki. W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością udziały podlegają dziedziczeniu na zasadach ogólnych, chyba że umowa spółki ogranicza lub wyłącza prawo wstąpienia spadkobierców zgodnie z art. 180 §2 KSH.

Umowa spółki może przewidywać różne mechanizmy sukcesyjne: automatyczne wykupienie udziałów przez spółkę lub pozostałych wspólników, prawo pierwszeństwa w nabywaniu udziałów, czy też obowiązkową sprzedaż udziałów po określonej cenie. Alternatywnym sposobem wprowadzenia sukcesora jest objęcie przez niego nowo utworzonych udziałów w ramach podwyższenia kapitału zakładowego (art. 258 KSH).

W spółkach akcyjnych proces jest analogiczny, z tą różnicą, że dotyczy akcji zamiast udziałów. Statut może przewidywać ograniczenia zbywalności akcji lub prawa głosu dla spadkobierców, co pozwala na zachowanie kontroli nad spółką przez pozostałych akcjonariuszy.

Sukcesja z wykorzystaniem polskiej fundacji rodzinnej

Od 22 maja 2023 roku dostępna jest fundacja rodzinna jako nowoczesne narzędzie wielopokoleniowej sukcesji, regulowane dedykowaną ustawą. Fundacja pozwala na oddzielenie spraw biznesowych od rodzinnych poprzez wniesienie majątku przedsiębiorstwa (udziałów, akcji) do fundacji, która następnie zarządza nim profesjonalnie na rzecz wskazanych beneficjentów.

Powstanie polskiej fundacji rodzinnej wymaga złożenia oświadczenia w formie aktu notarialnego, sporządzenia statutu oraz wniesienia funduszu założycielskiego o wartości minimum 100 tysięcy złotych. Po dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru staje się ona pełnoprawnym podmiotem zarządzającym przekazanym majątkiem.

Kluczową zaletą tego rozwiązania jest możliwość zapewnienia profesjonalnego zarządzania przedsiębiorstwem przez organy fundacji rodzinnej (zarząd, radę nadzorczą), przy jednoczesnym zabezpieczeniu finansowym rodziny poprzez regularne wypłaty świadczeń beneficjentom. Model ten chroni przed rozdrobnieniem majątku i umożliwia kontynuację wizji założyciela przez kolejne pokolenia, nawet gdy fundacji rodzinnej mienie zostanie znacząco rozszerzone o nowe aktywa.

Jak wyglądają kwestie podatkowe w przypadku sukcesji w firmie?

Podstawowym mechanizmem podatkowym działającym przy sukcesji jest automatyczne przejście przez spadkobierców zarówno praw, jak i obowiązków podatkowych zmarłego przedsiębiorcy. Sukcesja podatkowa oznacza, że następcy prawni wstępują w prawa do zwrotu nadpłaconych podatków, ale jednocześnie przejmują odpowiedzialność za ewentualne zaległości podatkowe wraz z odsetkami. W praktyce oznacza to, że urząd skarbowy może kierować swoje żądania bezpośrednio do spadkobierców, którzy stają się podatnikami z mocy prawa.

Korzyścią podatkową wynikającą z planowania sukcesji jest możliwość skorzystania ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn przy przejęciu przedsiębiorstwa. Zwolnienie to przysługuje spadkobiercom pod warunkiem kontynuowania działalności gospodarczej przez okres co najmniej dwóch lat od dnia śmierci przedsiębiorcy lub otrzymania darowizny. Co istotne, zwolnienie nie jest ograniczone tylko do najbliższej rodziny – może z niego skorzystać każda osoba, która spełni warunek kontynuacji biznesu.

W przypadku ustanowienia zarządu sukcesyjnego, przedsiębiorstwo w spadku staje się samodzielnym podatnikiem PIT, VAT oraz akcyzy. Może ono kontynuować rozliczenia na dotychczasowych zasadach, korzystając z tego samego numeru NIP oraz wcześniej wydanych interpretacji podatkowych. Zarząd sukcesyjny pozwala również na zachowanie wybranej przez zmarłego formy opodatkowania (podatek liniowy, ryczałt) do końca roku podatkowego, co zapewnia płynność rozliczeń w okresie dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego.

Szczególną uwagę należy zwrócić na kwestię wyceny przedsiębiorstwa dla celów podatkowych. Urząd skarbowy może zakwestionować wartość zadeklarowaną w umowie darowizny lub zgłoszeniu spadkowym, dlatego posiadanie profesjonalnego operatu szacunkowego staje się niezbędne. W przypadku ustalenia przez organ podatkowy wyższej wartości, różnica podlega opodatkowaniu według stawek podatku od spadków i darowizn, co może znacznie obciążyć budżet spadkobierców.

Ustanowienie fundacji rodzinnej wprowadza dodatkowe możliwości optymalizacji podatkowej, pozwalając na wycofanie się z aktywnego zarządzania przy zachowaniu dochodów z działalności. Wniesienia funduszu założycielskiego do fundacji może być rozłożone w czasie, co pozwala na planowanie obciążeń podatkowych. Fundacja rodzinna mienie może zarządzać w sposób profesjonalny, a działalność fundacji rodzinnej podlega często korzystniejszym zasadom opodatkowania niż standardowe przepisy dotyczące osób fizycznych.

Jak wyglądają kwestie pracownicze w przypadku sukcesji w firmie?

Śmierć przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą automatycznie powoduje wygaśnięcie wszystkich umów o pracę, co stawia zatrudnionych w dramatycznej sytuacji prawnej i finansowej. Jedynym skutecznym zabezpieczeniem jest wcześniejsze ustanowienie zarządcy sukcesyjnego, który z chwilą śmierci właściciela automatycznie staje się pracodawcą i może kontynuować wszystkie stosunki pracy bez przerwy. W przypadku braku takiego zabezpieczenia, spadkobiercy muszą w ciągu 30 dni zawrzeć z pracownikami indywidualne porozumienia o kontynuacji zatrudnienia.

W firmach rodzinnych szczególnie skomplikowane jest zarządzanie relacjami między pracownikami będącymi członkami rodziny oraz tymi spoza kręgu rodzinnego. Badania pokazują, że znaczny odsetek przedsiębiorców przyznaje się do większego zaufania do krewnych niż do innych pracowników[3]. Ta dysproporcja często prowadzi do powstania niewidzialnej bariery rozwoju kariery dla pracowników spoza rodziny, którzy napotykają na “szklany sufit” ograniczający ich możliwości awansu na kluczowe stanowiska kierownicze.

Proces sukcesji wymaga szczególnej dbałości o zachowanie kluczowych, najbardziej wartościowych pracowników, którzy w okresie niepewności mogą być kuszeni ofertami od konkurencji. Komunikacja z zespołem musi być transparentna i prowadzona stopniowo, aby nie wywołać paniki ani masowych odejść. Sukcesor musi zdobyć autorytet wśród dotychczasowej kadry, co często wymaga czasu i udowodnienia swoich kompetencji w praktyce, szczególnie gdy małżonek przedsiębiorcy lub inni członkowie rodziny również uczestniczą w zarządzaniu firmą.

Szczególnym wyzwaniem jest sytuacja, gdy w przypadku powołania zarządcy sukcesyjnego konieczne staje się określenie jego uprawnień w stosunku do dotychczasowych struktur zarządzania. W sytuacji gdy członkowie rodziny są nadreprezentowani w strukturach zarządzających firmy, pozostałymi wspólnikom lub kluczowym menedżerom spoza rodziny może brakować wpływu na decyzje strategiczne. Podczas sukcesji konieczne może być przebudowanie struktury organizacyjnej i wprowadzenie bardziej profesjonalnych zasad zarządzania zasobami ludzkimi w zakresie zarządu majątkiem.

Kluczowe znaczenie ma również przygotowanie następców do zarządzania ludźmi oraz zrozumienie przez nich, że powołanie zarządcy sukcesyjnego oznacza przejęcie pełnej odpowiedzialności za los pracowników. W przypadku gdy innymi powołanie zarządcy sukcesyjnego zostanie poprzedzone konfliktem w firmie, nowy lider musi być gotowy na rozwiązanie trudnych sytuacji personalnych, w tym ewentualne zwolnienia czy reorganizację struktur.

Jakie korzyści wynikają z planowania sukcesji w firmie?

Firmy z dobrze przygotowanym planem sukcesji mają o 40% większe szanse na przetrwanie kryzysu związanego ze zmianą pokoleniową^[4]. Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego za życia przedsiębiorcy eliminuje ryzyko chaosu organizacyjnego po jego śmierci, zachowuje w mocy wszystkie umowy handlowe oraz pozwala na kontynuację rozliczeń podatkowych bez przerwy. W przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej dodatkowo można zapewnić wielopokoleniową stabilność właścicielską.

Odpowiednie planowanie pozwala uniknąć sytuacji, w której przedsiębiorstwo zostaje podzielone między spadkobierców w częściach ułamkowych, co często prowadzi do jego rozpadu lub przymusowej sprzedaży. Wykorzystanie instrumentów takich jak fundacja rodzinna może zabezpieczyć kapitał dla kolejnych pokoleń, zapewniając beneficjentom regularne świadczenia bez konieczności bezpośredniego angażowania się w zarządzanie firmą.

Jasno określone zasady podziału majątku, roli poszczególnych członków rodziny oraz mechanizmów podejmowania decyzji znacznie ograniczają pole do nieporozumień. Profesjonalne doradztwo sukcesyjne pozwala na identyfikację potencjalnych źródeł konfliktów już na etapie planowania i przygotowanie odpowiednich zabezpieczeń prawnych, w tym określenie zasadach obowiązujących zmarłego wspólnika w spółce.

Odpowiednie zaplanowanie sukcesji umożliwia skorzystanie ze zwolnień podatkowych, optymalnego rozłożenia obciążeń w czasie oraz uniknięcia podwójnego opodatkowania. W przypadku większych przedsiębiorstw korzyści mogą sięgać setek tysięcy złotych oszczędności podatkowych rocznie, szczególnie przy wykorzystaniu mechanizmów takich jak wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego po okresie przejściowym.

Często niedocenianą korzyścią jest możliwość wprowadzenia do firmy nowej energii i perspektywy poprzez świadomie przygotowanego następcę. Młodsze pokolenie często wnosi innowacyjne podejście do technologii, marketingu czy zarządzania, co może stać się impulsem do modernizacji i rozwoju przedsiębiorstwa. W przypadku spółek dwuosobowych lub większych, proces sukcesji może też być okazją do profesjonalizacji zarządzania i wprowadzenia nowoczesnych systemów kontroli, co w dłuższej perspektywie przekłada się na wyższe zyski i lepszą pozycję konkurencyjną.