Obligacje – czym są i kiedy w nie inwestować?

Obligacje mogą być bezpiecznym przystanek dla kapitału w burzliwym świecie inwestycji. Co sprawia, że oferują stałe dochody i mniejsze ryzyko w porównaniu do bardziej ryzykownych instrumentów inwestycyjnych?

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym są obligacje i jaka jest ich historia?
• Jakie są cechy charakterystyczne obligacji?
• Jakie są rodzaje obligacji?
• Jak inwestować w obligacje?
• Jaka jest rola obligacji?

Obligacje – definicja i historia

Obligacje to jeden z podstawowych instrumentów finansowych, wykorzystywany do pozyskiwania kapitału zarówno przez podmioty publiczne, jak i prywatne. Są to papiery wartościowe o określonym oprocentowaniu, wypuszczane na rynek przez emitenta na rzecz inwestorów. Zakup obligacji to nic innego jak pożyczka udzielona przez inwestora emitentowi, który zobowiązuje się do zwrotu zainwestowanej kwoty w ustalonym czasie wraz z odsetkami^[1].

Emitentami obligacji mogą być rządy (obligacje skarbowe), samorządy lokalne, przedsiębiorstwa (obligacje korporacyjne) czy międzynarodowe instytucje finansowe. Obligacje skarbowe zazwyczaj postrzega się jako bezpieczne inwestycje, a obligacje korporacyjne niosą ze sobą wyższe ryzyko, ale rekompensowane potencjalnie wyższymi zyskami^[2].

Obligacje to papiery dłużne emitowane przez rządy lub korporacje w celu pozyskania kapitału, zapewniające inwestorom regularne odsetki oraz zwrot nominalnej wartości po określonym czasie.

Definicja obligacji

Historia obligacji sięga starożytności – podobne do nich instrumenty wykorzystywano do finansowania państwowych i prywatnych przedsięwzięć już w starożytnym Rzymie – ale to renesansowe włoskie miasta-państwa, takie jak Wenecja czy Florencja, były pionierami w emisji papierów wartościowych, podobnych do obligacji, w celu finansowania handlu i ekspansji terytorialnej^[3].

Prawdziwym prekursorem rynku obligacji stała się Holandia w XVII wieku, a dokładniej miasto Amsterdam, które było siedzibą pierwszej giełdy papierów wartościowych i jednym z pierwszych miejsc, gdzie handel obligacjami i innymi papierami zaczął się rozwijać w bardziej zorganizowany sposób^[4].

W XVIII i XIX wieku obligacje zaczęły odgrywać ważną rolę w finansowaniu wojen i innych dużych projektów państwowych. Wielka Brytania zaczęła wykorzystywać obligacje skarbowe, aby finansować swoje kolonialne i militarne przedsięwzięcia, a rozwój kolei w Stanach Zjednoczonych i Europie w XIX sprawił, że także korporacje zaczęły emitować obligacje korporacyjne na potrzeby dużych projektów infrastrukturalnych^[5].

W XX wieku obligacje stały się ważnym narzędziem finansowania publicznego i prywatnego. W okresie międzywojennym i po II wojnie światowej państwa wykorzystywały obligacje do odbudowy i rozbudowy infrastruktury. Na przykład, obligacje były wykorzystywane do finansowania New Deal w Stanach Zjednoczonych, a po wojnie do odbudowy Europy w ramach planu Marshalla. Współczesne rynki obligacji są zróżnicowane i obejmują obligacje rządowe, korporacyjne, międzynarodowe, a nawet innowacje, takie jak np. zielone obligacje finansujące projekty ekologiczne^[6].

Cechy charakterystyczne obligacji

Obligacje posiadają kilka cech charakterystycznych:

• Nominał (wartość nominalna) to kwota, którą emitent obligacji zobowiązuje się wypłacić inwestorowi przy zapadalności obligacji. Stanowi podstawę obliczenia odsetek wypłacanych inwestorom.
• Oprocentowanie (kupon) to stała stawka procentowa od nominalnej wartości obligacji, którą emitent zobowiązuje się wypłacać inwestorowi zazwyczaj w regularnych odstępach czasu (np. rocznie, półrocznie). Wysokość ustala się przy emisji i nie zmienia się przez cały okres trwania obligacji, chyba że są to obligacje o zmiennym oprocentowaniu.
• Data zapadalności to data, w której obligacja „dojrzewa” i emitent zobowiązany jest zwrócić inwestorowi nominał obligacji. Może sięgać od kilku miesięcy do kilkudziesięciu lat od daty emisji.
• Rating kredytowy to ocena wiarygodności emitenta obligacji wyrażona przez specjalistyczne agencje ratingowe, takie jak Moody’s, Standard & Poor’s czy Fitch. Ma znaczenie dla oceny ryzyka inwestycyjnego.
• Obligacje zazwyczaj uznaje się za stosunkowo płynne aktywa, więc można je łatwo kupić lub sprzedać na rynku wtórnym.
• Wartość obligacji na rynku wtórnym może wzrastać lub spadać w zależności od zmian stóp procentowych. Gdy stopy rosną, wartość istniejących obligacji o niższym oprocentowaniu zwykle spada, a gdy stopy spadają, rośnie.
• Ryzyko kredytowe (ryzyko niewypłacalności) dotyczy prawdopodobieństwa, że emitent obligacji nie będzie w stanie wypłacić odsetek lub zwrócić nominalnej wartości na koniec okresu trwania obligacji. Wyższe ryzyko jest zazwyczaj rekompensowane wyższym oprocentowaniem.
• Odsetki z obligacji są zazwyczaj opodatkowane, co wpływa na rzeczywisty zysk z inwestycji w obligacje. Istnieją jednak obligacje zwolnione z podatku, np. pewne obligacje komunalne w USA.

Rodzaje obligacji

Ministerstwo Finansów Rzeczpospolitej Polskiej wyróżnia następujące rodzaje obligacji^[7]:

• roczne oszczędnościowe obligacje skarbowe o oprocentowaniu zmiennym (ROR),
• dwuletnie oszczędnościowe obligacje skarbowe o oprocentowaniu zmiennym (DOR),
• trzyletnie oszczędnościowe obligacje skarbowe o oprocentowaniu stałym (TOS),
• czteroletnie indeksowane oszczędnościowe obligacje skarbowe (COI),
• dziesięcioletnie emerytalne oszczędnościowe obligacje skarbowe (EDO).

Oprócz powyższego podziału, obligacje można też podzielić m.in. na:

• Obligacje skarbowe emituje skarb państwa w celu finansowania deficytu budżetowego i innych wydatków publicznych. Uważa się je za najbezpieczniejsze ze względu na gwarancję państwa.
• Obligacje komunalne emitują jednostki samorządu terytorialnego lub ich agendy. Pozyskane środki przeznacza się na projekty publiczne, takie jak szkoły, szpitale czy infrastruktura.
• Obligacje korporacyjne wydają przedsiębiorstwa w celu pozyskania kapitału. Charakteryzują się wyższym ryzykiem, ale także wyższym zyskiem.
• Obligacje o zmiennym oprocentowaniu (floating rate bonds) wyróżniają się oprocentowaniem aktualizowany w regularnych odstępach czasu, zazwyczaj na podstawie stawek rynkowych (LIBOR czy EURIBOR). Są mniej wrażliwe na zmiany stóp procentowych.
• Obligacje zerokuponowe (zero-coupon bonds) nie wypłacają odsetek (kuponów) w trakcie trwania obligacji. Zamiast tego sprzedaje się je po cenie niższej niż ich wartość nominalna i wykupuje po pełnej wartości nominalnej – inwestor zarabia na różnicy między ceną zakupu a wartością nominalną.
• Obligacje indeksowane inflacją to obligacje, których oprocentowanie i/lub wartość nominalna dostosowuje się w zależności od zmian wskaźnika inflacji, co ma chronić inwestorów przed utratą siły nabywczej pieniądza w wyniku inflacji.
• Obligacje wieczyste nie mają ustalonej daty wykupu. Emitent wypłaca odsetki bez końca, a zasadniczo nigdy nie musi spłacać wartości nominalnej (chyba że zdecyduje się je wykupić).
• Obligacje podporządkowane – w przypadku upadłości emitenta posiadacze obligacji podporządkowanych mają niższy priorytet w kolejce wierzycieli do odzyskania środków.
• Obligacje zabezpieczone (secured bonds) posiadają warstwę ochrony w postaci określonych aktywów emitenta, więc w przypadku jego upadłości posiadacze obligacji mają prawo do określonych aktywów lub ich wartości.

Inwestowanie w obligacje

Gdy inwestor decyduje się na zakup obligacji, musi rozważyć kilka czynników, takich jak ocena ryzyka, potencjalny zysk, a także okres, na jaki chce zainwestować środki. Obligacje są częstym sposobem dywersyfikacji portfela inwestycyjnego, ponieważ zwykle są mniej ryzykowne niż akcje.

Dobry moment może zależeć od kilku czynników. Jednym z najważniejszych jest sytuacja stóp procentowych – kiedy spadają, wartość istniejących obligacji o wyższym oprocentowaniu rośnie, co czyni je atrakcyjniejszymi na rynku wtórnym. Gdy rosną, nowo emitowane obligacje oferują wyższe stopy zwrotu, ale starsze obligacje o niższym oprocentowaniu mogą stracić na wartości.

Innym czynnikiem jest ogólna kondycja gospodarcza. W czasach niepewności gospodarczej lub kryzysów, obligacje, zwłaszcza skarbowe, postrzega się jako bezpieczną przystań ze względu na ich stabilność i gwarantowany zwrot kapitału. Z kolei w czasach stabilności gospodarczej inwestorzy mogą poszukiwać inwestycji bardziej ryzykownych i oferujących wyższe zyski.

Przed dokonaniem inwestycji zaleca się przeprowadzenie dokładnej analizy makroekonomicznej oraz ustalenie strategii inwestycyjnej, uwzględniającej aktualne warunki. Pomocne w tym będą zarówno solidna wiedza o instrumentach finansowych, jak i wykorzystanie narzędzi analitycznych.

Nie wolno też zapominać o dywersyfikacji portfela inwestycyjnego. Inwestowanie tylko w jedną klasę aktywów lub wybieranie obligacji od pojedynczego emitenta, a rozłożenie inwestycji na różne typy obligacji oraz sektory i regiony może zwiększyć ogólną stabilność inwestycji. W tym kontekście warto zwracać uwagę na ratingi kredytowe emitentów, ale jednocześnie pamiętać, że nie są one wolne od błędów i powinny być tylko jednym z elementów zarządzania ryzykiem.

Ostrożność jest zawsze wskazana, szczególnie wobec obligacji oferujących niezwykle wysokie zyski, które mogą wiązać się z wysokim ryzykiem. Warto również uważać na zmiany w otoczeniu makroekonomicznym.

Rola obligacji

Jednym z największych wad obligacji jest ich wrażliwość na zmiany stóp procentowych – gdy stopy rosną, ceny obligacji spadają. Nie wolno też zapominać o inflacji – jeżeli rośnie ona szybciej niż zyski z obligacji, realna wartość zwrotu z inwestycji może być niższa, niż oczekiwano. Obligacje zazwyczaj oferują niższe stopy zwrotu niż inne, bardziej ryzykowne inwestycje.

Obligacje mają również ryzyko kredytowe – istnieje możliwość, że emitent nie będzie w stanie wywiązać się z płatności odsetek lub zwrócić kapitału na koniec okresu obligacji. Choć obligacje rządowe zazwyczaj są uważane za bardzo bezpieczne, korporacyjne mogą być bardziej ryzykowne, a ich wartość i zapadalność mogą zależeć od kondycji finansowej firmy i warunków rynkowych.

Nie zmienia to faktu, że obligacje wyróżniają się przede wszystkim regularnym i przewidywalnym przepływem dochodów. Inwestorzy otrzymują odsetki, zwykle w ustalonych odstępach czasu, co jest postrzegane jako bezpieczniejsza forma inwestycji niż akcje. Sprawia to, że obligacje często wykorzystuje się do dywersyfikacji portfela inwestycyjnego. Inwestowanie zarówno w akcje, jak i obligacje może pomóc zrównoważyć ryzyko i potencjalne zyski.