​Kapitał własny: wzór. Jak go obliczyć?

Kapitał własny to konkretna liczba, która mówi wszystko o kondycji finansowej przedsiębiorstwa. Ale jak dokładnie obliczyć kapitał własny przedsiębiorstwa? Czy wystarczy prosty wzór, czy może kryje się za tym więcej niuansów?

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Jak obliczyć kapitał własny?
• Po co liczyć kapitał własny?

​Jak obliczyć kapitał własny?

W 2024 roku polskie przedsiębiorstwa osiągnęły wynik finansowy netto na poziomie 223,5 mld zł^{[1] [2]}, co bezpośrednio wpłynęło na wielkość kapitałów własnych w gospodarce. Pokazuje to, jak ważne jest obliczanie kapitału własnego. Można go obliczyć dwoma sposobami:

​Metoda pierwsza: wzór bilansowy

Kapitał własny oblicza się jako różnicę między aktywami ogółem a zobowiązaniami ogółem przedsiębiorstwa. Wzór ten wynika wprost z równania bilansowego i jest najprostszą metodą uzyskania wyniku. Kapitał własny równa się aktywa ogółem minus zobowiązania ogółem. Wynik tej operacji jest tożsamy z pojęciem aktywów netto, czyli wartością, która faktycznie należy do właścicieli po odliczeniu wszystkich długów.

Aby obliczyć kapitał własny tą metodą, należy znaleźć w bilansie wartość aktywów ogółem, czyli sumy wszystkich zasobów majątku firmy ujętych w księgach rachunkowych, oraz wartość zobowiązań ogółem, często określanych jako zobowiązania i rezerwy na zobowiązania. Następnie od wartości aktywów odejmuje się wartość zobowiązań. Jeśli wynik jest ujemny, oznacza to ujemny kapitał własny, w którym zobowiązania przewyższają aktywa – sytuację wymagającą natychmiastowych działań naprawczych zgodnie z Kodeksem spółek handlowych.

Wyobraźmy sobie, że spółka produkcyjna prowadząca działalność przedsiębiorstwa w sektorze przemysłowym posiada w swoim bilansie aktywa ogółem o wartości 850000 zł. Na tę sumę składają się:

• środki trwałe (maszyny, budynki, środki transportu) wartości 600000 zł,
• aktywa obrotowe (zapasy, należności, gotówka) wartości 250000 zł,
• zobowiązania ogółem tej jednostki gospodarczej wynoszą 320000 zł, na które składają się kredyty bankowe, zobowiązania wobec dostawców oraz inne pasywa.

Obliczenie kapitału własnego:

850000 zł - 320000 zł = 530000 zł.

Kapitał własny przedsiębiorstwa wynosi zatem 530000 zł. Ta wartość kapitałów własnych pokazuje, ile środków faktycznie należy do właścicieli spółki po spłaceniu wszystkich roszczeń spółki wobec wierzycieli. W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z kapitałem zakładowym 5000 zł, pozostała część kapitału własnego pochodziłaby z kapitału zapasowego, zysków zatrzymanych oraz innych składników kapitału.

​Metoda druga: sumowanie składników

Kapitał własny będący częścią pasywów bilansu można również obliczyć poprzez zsumowanie wszystkich jego poszczególnych elementów składowych wykazanych w bilansie kapitału własnego składają. Ta metoda daje bardziej szczegółowy obraz struktury kapitału i pozwala zrozumieć, skąd pochodzi finansowanie przedsiębiorstwa.

W skład kapitału własnego (funduszu własnego) wchodzą: kapitał fundusz podstawowy (zakładowy), kapitał fundusz zapasowy, kapitał fundusz z aktualizacji wyceny, pozostałe kapitały rezerwowe, zysk lub strata z lat ubiegłych (niepodzielony zysk lub niepokryta strata), zysk lub strata netto bieżący rok obrotowy, oraz odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego jako wielkość ujemna.

Należy także uwzględnić pozycje korygujące wykazywane w bilansie ze znakiem ujemnym: należne wpłaty na kapitał podstawowy (niewniesione wkłady) oraz udziały lub akcje własne nabyte na własny rachunek przez spółkę, które zmniejszają kapitał własny.

Wyobraźmy sobie spółkę handlową działającą w formie organizacyjno-prawnej spółki akcyjnej przedstawia następujące składniki w jej strukturze kapitałowej:

• kapitał podstawowy 100000 zł (minimum dla spółki akcyjnej),
• kapitał zapasowy 450000 zł (tworzony obligatoryjnie z minimum 8 procent zysku netto w ciągu roku),
• kapitał z aktualizacji wyceny środków trwałych 80000 zł (skutek przeszacowania środków),
• kapitały rezerwowe 120000 zł (na pokrycie ewentualnych strat),
• zysk z lat ubiegłych 150000 zł (osiągniętego zysku zatrzymanego z poprzednich lat),
• zysk netto roku bieżącego 200000 zł (po pomniejszeniu wyniku finansowego o podatek dochodowy).

Dodatkowo należy odjąć: należne wpłaty na kapitał 10000zł (niewniesione wkłady akcjonariuszy ujemnie), akcje własne 15000 zł (nabyte w celu zaspokojenia roszczeń ujemnie).

Obliczenie:

100000 zł + 450000 zł + 80000 zł + 120000 zł + 150000 zł + 200000 zł - 10000 zł - 15000 zł = 1075000 zł.

Kapitał własny spółki wynosi zatem 1075000 zł. Ta suma pokazuje pełną wielkość kapitałów własnych zgromadzonych zarówno z wkładów właścicieli (kapitał powierzony), jak i z zysków zatrzymanych (kapitał samofinansowania). W przedsiębiorstwach państwowych struktura byłaby podobna, choć nazewnictwo mogłoby się różnić (fundusz przedsiębiorstwa zamiast kapitału zapasowego). W spółce komandytowo-akcyjnej czy w prostej spółce akcyjnej zasady są analogiczne, choć minimalne wartości kapitału zakładowego różnią się – odpowiednio 50000 zł i 1 zł.

​Po co liczyć kapitał własny?

Obliczanie kapitału własnego pełni kluczowe funkcje zarządcze, kontrolne i decyzyjne w każdej jednostce gospodarczej. Po pierwsze, kapitał właściciela stanowi fundament oceny stabilności finansowej i wiarygodności przedsiębiorstwa. Jego wartość wskazuje na realną wartość firmy po uregulowaniu wszystkich długów i decyduje o niezależności finansowej. W 2024 roku, gdy realna dynamika wyniku finansowego przedsiębiorstw wyniosła minus 26,6%^{[3] [4]}, monitoring kapitału własnego stał się jeszcze bardziej krytyczny. Wysoki kapitał własny zwiększa wiarygodność kredytową w oczach banków i inwestorów, co ułatwia dostęp do finansowania zewnętrznego na lepszych warunkach. Służy jako zabezpieczenie dla wierzycieli, ponieważ wskazuje, ile środków pozostaje w firmie po spłaceniu wszystkich zobowiązań w warunkach niepewności gospodarki rynkowej.

Po drugie, kapitał własny jest podstawą decyzji inwestycyjnych i rozwoju. Stanowi podstawowe i stabilne źródło finansowania majątku, zwłaszcza aktywów trwałych, oraz działalności operacyjnej. Zgodnie ze złotą zasadą bilansową, kapitał własny powinien finansować aktywa trwałe przedsiębiorstwa. Pozwala finansować rozwój firmy i realizację celów rozwojowych bez konieczności zaciągania dodatkowych zobowiązań. Jego wielkość kapitałów własnych powinna być kształtowana na poziomie umożliwiającym działalność inwestycyjną, co jest szczególnie istotne w spółkach akcyjnych i jednostkach planujących ekspansję.

Po trzecie, kapitał fundusz własny jest kluczowy do obliczenia wskaźnika rentowności kapitału własnego (ROE). Mediana ROE dla spółek z indeksów WIG20, mWIG40 i sWIG80 wynosi 9,85%^[5], co stanowi benchmark dla oceny efektywności. Wskaźnik ROE mierzy efektywność, z jaką przedsiębiorstwo wykorzystuje kapitał właścicieli do generowania zysków. Oblicza się go dzieląc zysk netto przez średni kapitał własny w danym roku obrotowym. Wysoki wskaźnik ROE świadczy o efektywnym zarządzaniu kapitałem własnym i jest kluczowy dla inwestorów oceniających potencjał zwrotu z inwestycji.

Po czwarte, obliczanie kapitału własnego jest niezbędne do wypełnienia obowiązków prawnych i identyfikacji ryzyka. Jest konieczne do sporządzania sprawozdania finansowego, zwłaszcza bilansu, w którym kapitał własny (pasywa) musi równoważyć aktywa. Monitorowanie pozwala wcześniej wykryć ewentualne nieprawidłowości i jest kluczowe w kontekście zasady kontynuacji działalności. Ustalenie, że strata przewyższa sumę kapitałów zapasowego i rezerwowych oraz połowy kapitału zakładowego w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością lub jednej trzeciej w spółkach akcyjnych generuje prawny obowiązek zwołania zgromadzenia wspólników w celu podjęcia uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki zgodnie z przepisami prawa i statutu spółki. Ujemny kapitał własny, gdy zobowiązania przewyższają aktywa, jest sygnałem alarmowym i może stanowić przesłankę do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości po 24 miesiącach ciągu roku obrotowego utrzymywania się takiego stanu^[6].

Kapitał własny to barometr zdrowia finansowego firmy. Regularnie go obliczam dla moich klientów – ci, którzy monitorują go co kwartał, rzadziej trafiają w kłopoty. To jak kontrola ciśnienia u lekarza – lepiej wykryć problem wcześnie, niż leczyć zawał.

Max Cyrek, CEO Cyrek Digital