Franczyza – co to jest i na czym polega?

Franczyza to sprawdzony sposób na prowadzenie biznesu, który łączy niezależność przedsiębiorcy z siłą rozpoznawalnej marki. Na czym polega i w jaki sposób dostęp do gotowego modelu działania może pomóc w osiągnięciu rynkowego sukcesu?

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym jest franczyza?
• Jakie przepisy prawa regulują działalność franczyz w Polsce?
• Jakie są rodzaje franczyzy?
• Co powinna zawierać umowa franczyzy?
• Jakie są przykłady franczyz?
• Jakie są wady franczyzy?
• Jakie są zalety franczyzy?

Franczyza – definicja

Franczyza to model nieustannej współpracy gospodarczej pomiędzy dwoma niezależnymi podmiotami – franczyzodawcą a franczyzobiorcą. Jest to sposób współpracy między niezależnymi przedsiębiorstwami, w której jedno udostępnia drugiemu prawa do korzystania z własnej marki, know-how oraz sprawdzonych rozwiązań biznesowych w zamian za określone wynagrodzenie. Właściciel marki lub konceptu zobowiązuje się dostarczyć na rzecz franczyzobiorcy wsparcie w zakresie zarządzania, szkoleń czy marketingu, zapewniając mu dostęp do swojego modelu biznesowego^{[1] [2]}.

Franczyza to model współpracy biznesowej, w którym franczyzodawca udostępnia franczyzobiorcy swoją markę, know-how i wsparcie w zamian za określone opłaty i przestrzeganie wytycznych operacyjnych.

Definicja franczyzy

Franczyzobiorca działa na własny rachunek, korzystając ze sprawdzonego systemu biznesowego, ugruntowanej pozycji franczyzodawcy i pod znaną marką, ale odpowiada z kolei za prowadzenie działalności gospodarczej zgodnie z wytycznymi franczyzodawcy, zachowując przy tym własną odrębność prawną i finansową.

Podstawą współpracy jest umowa franczyzowa – jej postanowienia określają prawa i obowiązki obu stron, w tym warunki korzystania z marki, opłaty licencyjne, wymagania operacyjne oraz standardy jakości.

Franczyza w Polsce a prawo

Aby prowadzić w Polsce własny biznes w ramach franczyzy, trzeba posiadać zarejestrowaną działalność gospodarczą. Franczyzobiorca działa jako niezależny przedsiębiorca, a prowadząc franczyzę działa tak samo, jakby prowadził własną działalność gospodarczą, z tą różnicą, że działa zgodnie z wytycznymi franczyzodawcy.

W polskim systemie prawnym nie ma odrębnych regulacji dotyczących umowy franczyzowej. Ich zawierania opiera się na zasadzie swobody umów, określonej w art. 353¹ Kodeksu cywilnego, który stanowi, że strony mogą kształtować stosunek prawny według własnego uznania, byleby jego treść lub cel nie były sprzeczne z właściwością (naturą) stosunku, ustawą ani zasadami współżycia społecznego^[3].

W praktyce umowa franczyzowa jest umową nienazwaną i posiada elementy różnych typów umów, takich jak umowa sprzedaży, dzierżawy czy licencji. W związku z tym przy jej konstruowaniu i interpretacji stosuje się odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego, a także ogólne zasady prawa zobowiązań.

Warto również zwrócić uwagę na przepisy dotyczące ochrony własności intelektualnej, takie jak Prawo własności przemysłowej, regulujące kwestie związane z korzystaniem ze znaków towarowych czy patentów, które często są przedmiotem umowy franczyzowej.

Należy jednak zauważyć, że trwają prace nad wprowadzeniem do polskiego prawa regulacji dotyczących umowy franczyzowej. Ministerstwo Sprawiedliwości opublikowało projekt ustawy o zmianie Kodeksu cywilnego oraz Prawa własności przemysłowej, żeby uregulować kwestię umów franczyzowych w Polsce. Głównym celem proponowanych zmian jest zapewnienie ochrony franczyzobiorcy jako słabszej strony umowy^[4].

Rodzaje franczyzy

Franczyzy można podzielić na kilka głównych kategorii:

Franczyza dystrybucyjna (produktowa)

Ten rodzaj polega na sprzedaży towarów pod marką franczyzodawcy. Franczyzobiorca działa jako punkt sprzedaży, korzystając z renomy oraz sprawdzonego systemu dystrybucji towarów. Obejmuje prawo do sprzedaży konkretnych produktów oraz korzystania ze znaku towarowego.

Franczyza usługowa

Ten model dotyczy świadczenia usług pod marką franczyzodawcy. Franczyzobiorca korzysta z opracowanych procedur świadczenia usług oraz z know-how franczyzodawcy.

Franczyza przemysłowa (produkcyjna)

Franczyzobiorca otrzymuje prawo do produkcji określonych towarów na podstawie licencji, przy zastosowaniu technologii i know-how franczyzodawcy. Ten rodzaj występuje głównie w przemyśle spożywczym i chemicznym.

Franczyza mieszana

Ten rodzaj franczyzy łączy cechy franczyzy dystrybucyjnej i usługowej. Franczyzobiorca sprzedaje zarówno produkty, jak i świadczy usługi pod wspólną marką. Model często spotykany w gastronomii czy handlu detalicznym.

Franczyza bezpośrednia

Franczyzodawca współpracuje bezpośrednio z franczyzobiorcą. Model ten jest najczęściej stosowany w przypadku niewielkich sieci franczyzowych lub gdy franczyzodawca działa na rynku lokalnym.

Franczyza wielokrotna (masterfranczyza)

Franczyzobiorca uzyskuje prawo do rozwijania sieci franczyzowej na określonym obszarze geograficznym, często w ramach innego kraju. Może samodzielnie pozyskiwać kolejnych franczyzobiorców na danym terenie.

Franczyza partnerska (agencja)

Polega na współpracy, w której franczyzobiorca działa w imieniu franczyzodawcy, np. prowadząc placówkę agencyjną. Często spotykana w sektorze finansowym, ubezpieczeniowym lub logistycznym.

Umowa franczyzy

Biznesy oparte na zasadach franczyzy działają dzięki umowie franczyzowej (znanej też po angielsku jako franchise agreement), która reguluje współpracę między franczyzodawcą a franczyzobiorcą i powinna być sporządzona tak, aby zabezpieczyć interesy obu stron.

Jedynym z elementów, który powinna zawierać umowa franczyzy powinny być strony umowy wraz z ich pełnymi danymi identyfikacyjnymi oraz wskazaniem przedmiotu umowy, którym jest udzielenie franczyzobiorcy prawa do korzystania ze know-how, systemu organizacyjnego i wsparcia operacyjnego franczyzodawcy.

Trzeba też precyzyjnie wskazać terytorium, na którym franczyzobiorca będzie miał obowiązek prowadzenia działalności, wraz z ewentualnymi ograniczeniami dotyczącymi konkurencji wewnątrz sieci. Podmiot udzielający franczyzy może też określić w umowie model prowadzenia działalności gospodarczej przez franczyzobiorcę. W dokumencie należy też zawrzeć szczegółowy opis usług świadczonych przez obie strony.

Umowa powinna zawierać też szczegółowe postanowienia dotyczące opłat franczyzowych, takich jak opłata wstępna za przystąpienie do sieci oraz bieżące opłaty licencyjne lub procent od obrotu. Powinna też określać zakres wsparcia, jakie franczyzodawca zobowiązuje się zapewnić franczyzobiorcy, obejmujące m.in. podręcznik operacyjny (spis najważniejszych zasad działania franczyzy), szkolenia, doradztwo czy działania promocyjne.

Umowa franczyzowa nakłada też na franczyzobiorcę obowiązek prowadzenia biznesu zgodnie ze standardami operacyjnymi franczyzodawcy (np. pozyskiwania klientów określonymi metodami), utrzymania jakości oferowanych produktów lub usług, a także stosowania procedur wewnętrznych i wytycznych marki. Umowa powinna również regulować kwestie dotyczące korzystania z własności intelektualnej franczyzodawcy.

Trzeba też określić czas obowiązywania umowy oraz warunków jej rozwiązania, wraz z procedurą wypowiedzenia i skutkami zakończenia współpracy. Powinny znaleźć się również zapisy o zachowaniu poufności informacji uzyskanych w trakcie współpracy, a także o zakazie konkurencji.

W umowie franczyzy powinny znaleźć się też definicje kluczowych pojęć w działalności na zasadach franczyzy. Zaliczyć można to nich m.in.:

• Know-how to zbiór praktycznych informacji i doświadczeń dotyczących biznesu franczyzowego. Powinien uwzględniać zarówno specyfikę rynku franczyzy, jak i specyfikę branży, w której przedsiębiorca będzie działać pod szyldem znanej marki. Najczęściej zawarty jest w podręczniku operacyjnym.
• Opłata franczyzowato wynagrodzenie, które franczyzobiorca płaci franczyzodawcy. Zwykle składa się z opłaty wstępnej (za przystąpienie do sieci) oraz opłat bieżących (najczęściej procent od obrotu lub stała kwota). Czasami zalicza się też do niej opłatę marketingową. Opłaty wynikają z faktu, że obie strony franczyzy są finansowo odrębnymi instytucjami.
• Standardy operacyjne to szczegółowe wytyczne dotyczące prowadzenia działalności, obejmujące m.in. wygląd placówki, sposób obsługi klienta, jakość produktów i usług, a także strategie marketingowe.
• Wsparcie franczyzowe to działania franczyzodawcy mające na celu pomoc franczyzobiorcy w prowadzeniu działalności. Może obejmować szkolenia, doradztwo, działania reklamowe, a także dostarczanie materiałów operacyjnych.
• Pakiet franczyzowy składa się narzędzi, know-how i wsparcia. Franczyzodawca przekazuje go franczyzobiorcy.

Przykłady franczyz

Zastanawiając się, którą franczyzę wybrać, można skorzystać z katalogu franczyz. Jest to zestawienie dostępnych na rynku systemów franczyzowych, które stanowi źródło informacji dla potencjalnych zainteresowanych nawiązaniem współpracy z franczyzodawcą. Prezentuje on szczegółowe dane na temat poszczególnych ofert franczyzowych, obejmujące m.in. opis działalności franczyzodawcy, warunki współpracy, wysokość wymaganych opłat franczyzowych, wymagania lokalowe oraz przewidywane koszty rozpoczęcia działalności.

W przywołanym katalogu można znaleźć wiele przykładów systemów franczyzowych, ale warto przywołać trzy popularne::

• McDonald’s to jeden z najbardziej znanych przykładów franczyzy na świecie. Oferuje dostęp do globalnie znanej marki, sprawdzonego systemu operacyjnego oraz pełnego wsparcia w zakresie szkoleń i marketingu. W ramach współpracy franczyzobiorca prowadzi restaurację według ścisłych wytycznych dotyczących jakości produktów, obsługi klienta i wyglądu lokalu.
• Żabka to sieć małych sklepów typu convenience, działających głównie na terenie Polski. Przedsiębiorcy w jej ramach otrzymują gotowy model biznesowy, regularne dostawy towarów, wsparcie w zarządzaniu placówką oraz działania promocyjne. Żabka oferuje także programy szkoleń, co pozwala nowym przedsiębiorcom szybko rozpocząć działalność.
• Orlen to przykład franczyzy przemysłowo-dystrybucyjnej w sektorze stacji paliw. Przedsiębiorca otrzymuje prawo do korzystania ze znaku towarowego Orlen oraz dostęp do sprawdzonego modelu sprzedaży paliw i produktów dodatkowych. W zamian jest zobowiązany do przestrzegania standardów jakościowych i operacyjnych.

Wady franczyzy

Zalet i wad franczyzy jest wiele, ale jednym z głównych ograniczeń modelu franczyzowego jest brak pełnej niezależności w prowadzeniu działalności gospodarczej. Franczyzobiorca zobowiązany jest do ścisłego przestrzegania wytycznych franczyzodawcy, dotyczących standardów jakości, procedur operacyjnych oraz strategii marketingowych. W efekcie może mieć ograniczone możliwości wprowadzania własnych innowacji.

Problemem są też stałe opłaty. Dla franczyzobiorcy może to stanowić znaczące obciążenie finansowe, zwłaszcza w początkowej fazie działalności, kiedy zyski mogą być niższe od oczekiwań. Niektóre umowy franczyzowe narzucają też obowiązek zakupu towarów i usług wyłącznie od wskazanych przez franczyzodawcę dostawców.

W przypadku naruszenia standardów jakości (np. stosowania znaków towarowych franczyzodawcy) przez jedną placówkę, szkody wizerunkowe ponosi cała marka, co może odbić się na wynikach finansowych innych franczyzobiorców. Muszą oni również liczyć się z rygorystycznymi kontrolami ze strony franczyzodawcy. Nadmierna ingerencja w codzienne funkcjonowanie przedsiębiorstwa może prowadzić do konfliktów i frustracji.

Zalety franczyzy

Jedną z najważniejszych korzyści franczyz jest możliwość korzystania ze sprawdzonego modelu biznesowego, co znacząco minimalizuje ryzyko niepowodzenia działalności gospodarczej. Franczyzobiorca otrzymuje dostęp do know-how franczyzodawcy, dzięki czemu może skupić się na wdrożeniu modelu w swojej działalności.

Atutem jest też możliwość działania pod rozpoznawalną marką, co daje przedsiębiorcy przewagę konkurencyjną na rynku, a także wsparcie marketingowe. Silna reputacja franczyzodawcy buduje zaufanie klientów i ułatwia przyciągnięcie nowych odbiorców usług lub produktów. W rezultacie osoba prowadząca franczyzę może szybciej osiągnąć stabilną pozycję rynkową oraz zwiększyć swoje zyski.

Pośród wielu zalet i wad franczyzy jako korzyść można wyróżnić szeroki zakres wsparcia ze strony franczyzodawcy w ramach tego modelu biznesowego. Przedsiębiorca działający na zasadach franczyzy, choć musi świadczyć usługi na rzecz franczyzodawcy, nie jest pozostawiony sam sobie, a ponieważ firma udzielająca franczyzy dba o jego rozwój oraz efektywność działalności. Taki model może też zapewniać dostęp do korzystnych warunków współpracy z dostawcami.

Dzięki standaryzacji działań franczyza umożliwia szybkie rozpoczęcie działalności gospodarczej bez konieczności przeprowadzania długotrwałych procesów planowania oraz eksperymentowania. Przedsiębiorca uzyskuje gotowe rozwiązania oraz szczegółowe instrukcje, które pozwalają na efektywne wdrożenie biznesu. Często wiąże się to z niższymi kosztami wejścia na rynek w porównaniu do budowy marki od podstaw.