Analiza transakcyjna – co to jest i jak wykorzystać ją w zarządzaniu organizacją?

Analiza transakcyjna jest współcześnie jednym z ważniejszych podejść w psychologii. Jak jej unikalne spojrzenie na ludzkie interakcje i komunikację pozwala poprawić relacji międzyludzkie w różnych kontekstach, od osobistych po zawodowe?

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym jest analiza transakcyjna?
• Jaki wygląda podział analizy transakcyjnej?
• Jakie są elementy analizy transakcyjnej?
• Jakie są zastosowania analizy transakcyjnej?
• Jak stosować analizę transakcyjną w zarządzaniu organizacją?

Analiza transakcyjna – definicja

Analiza transakcyjna (AT) jest metodą psychoterapeutyczną oraz teorią psychologiczną opracowaną w latach 50. XX wieku przez amerykańskiego psychiatrę Erica Berne. Jej głównym założeniem jest analiza interakcji międzyludzkich (transakcji) w celu zrozumienia i poprawy komunikacji oraz zachowań jednostek. Teoria ta zakłada, że ludzkie osobowości składają się z trzech stanów ego: Dziecka, Rodzica i Dorosłego, które wpływają na sposób myślenia, czucia i zachowania w różnych sytuacjach^[1].

Analiza transakcyjna to teoria psychologiczna i metoda terapeutyczna, skoncentrowana na analizie i zrozumieniu komunikacji między jednostkami.

Definicja analizy transakcyjnej

W latach 50. XX wieku Eric Berne, niezadowolony z klasycznych metod psychoanalizy, zaczął rozwijać swoją własną teorię. Bazując na swoich obserwacjach i doświadczeniach, postawił hipotezę, że komunikacja międzyludzka może być lepiej zrozumiana przez analizę wymiany zdań między osobami (tzw. transakcji). W 1961 roku opublikował książkę „Transactional Analysis in Psychotherapy”, która stała się fundamentem nowej metody terapeutycznej. Kolejną ważną publikacją była „Games People Play” z 1964 roku, w której szczegółowo opisał różne rodzaje gier psychologicznych, czyli powtarzające się schematy zachowań, które ludzie stosują w interakcjach z innymi^[2].

W latach 60. i 70. analiza transakcyjna zdobyła popularność zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i w Europie, stając się jedną z najważniejszych metod w dziedzinie psychoterapii. Różne szkoły i instytuty zaczęły oferować szkolenia i certyfikacje w zakresie AT, a metodę tę zaczęto stosować w wielu kontekstach, od terapii indywidualnej po terapię grupową, szkolenia biznesowe oraz edukację^{[3] [4]}.

Podział analizy transakcyjnej

Analizę transakcyjną można przedstawić za pomocą jej głównych komponentów:

• Analiza strukturalna zajmuje się badaniem stanów ego, które są podstawowymi elementami osobowości według teorii analizy transakcyjnej. Wyróżnia się trzy stany ego: Rodzic, Dorosły, Dziecko. Analiza strukturalna polega na identyfikowaniu i rozumieniu wymienionych stanów ego oraz ich wpływ na zachowanie jednostki.
• Analiza transakcji koncentruje się na interakcjach między ludźmi, analizując wymianę komunikatów (transakcji) między stanami ego uczestników komunikacji. Celem jest poprawa komunikacji poprzez zrozumienie, które stany ego są aktywne w danej interakcji.
• Analiza gier zajmuje się badaniem powtarzających się, nieświadomych wzorców zachowań (gier psychologicznych), które prowadzą do przewidywalnych, często negatywnych rezultatów. Gry psychologiczne są sposobem na unikanie bezpośredniej komunikacji i uzyskiwanie nieświadomych korzyści, takich jak potwierdzenie negatywnych przekonań o sobie lub innych.
• Analiza skryptów koncentruje się na badaniu nieświadomych planów życiowych (skryptów), które są tworzone w dzieciństwie i wpływają na zachowanie jednostki w dorosłym życiu. Skrypty życiowe są wynikiem wczesnych doświadczeń, wpływu rodziców oraz ważnych osób. Mogą być konstruktywne lub destrukcyjne oraz wpływają na decyzje, zachowania i ogólną jakość życia jednostki.

Elementy analizy transakcyjnej

Analiza transakcyjna składa się z kilku elementów:

Stany ego

Stany ego to fundamentalny element analizy transakcyjnej. Według tej teorii osobowość człowieka składa się z trzech stanów ego:

• Dziecko (Child) reprezentuje uczucia, spontaniczność, emocje i kreatywność. Stan ten obejmuje zarówno pozytywne aspekty, jak ciekawość i zabawę, jak i negatywne, takie jak bunt czy lęk. Dziecko może być:
  • Naturalne Dziecko jest pełne radości, ciekawości, spontaniczności.
  • Dostosowane Dziecko jest posłuszne, stara się spełniać oczekiwania innych.
  • Zbuntowane Dziecko opiera się nakazom i zakazom.
• Rodzic (Parent) składa się z danych pochodzących od naszych rodziców i autorytetów. Obejmuje normy, zasady, wartości oraz sposób, w jaki powinniśmy się zachowywać. Rodzic może być:
  • Krytyczny Rodzic ocenia, krytykuje i wymaga.
  • Opiekuńczy Rodzic troszczy się, wspiera i chroni.
• Dorosły (Adult) to stan racjonalny, który analizuje sytuacje, podejmuje decyzje na podstawie dostępnych informacji i rozwiązuje problemy. Dorosły działa na podstawie logicznego myślenia i aktualnych danych, niezależnie od emocji Dziecka i norm Rodzica.

Transakcje

Transakcje to jednostki wymiany komunikacyjnej między ludźmi. Analiza transakcji pozwala zrozumieć, które stany ego są aktywne w danej interakcji. Wyróżnia się trzy podstawowe typy:

• Transakcje komplementarne to odpowiedzi zgodne z oczekiwaniami nadawcy, np. Dorosły-Dorosły.
• Transakcje skrzyżowane to odpowiedzi niezgodne z oczekiwaniami, które mogą prowadzić do konfliktu, np. Dorosły-Dziecko.
• Transakcje ukryte to transakcje z dwoma poziomami komunikacji: jawnym (werbalnym) i ukrytym (niewerbalnym), np. flirtowanie.

Skrypty życiowe

Skrypty życiowe to nieświadome plany życiowe tworzone w dzieciństwie i kierujące działaniami w dorosłym życiu. Są wynikiem wczesnych doświadczeń, wpływu rodziców oraz ważnych osób. Mogą prowadzić do pozytywnych lub negatywnych wyników w życiu.

Gry psychologiczne

Gry psychologiczne to powtarzające się, nieświadome wzorce zachowań prowadzące do przewidywalnych, często negatywnych rezultatów. Są sposobem unikania bezpośredniej komunikacji i uzyskiwania nieświadomych korzyści. Mają trzy fazy: zaproszenie, odpowiedź i konsekwencje.

Głaskanie

Głaskanie (ang. stroking) to wyrażenie uznania (w analizie transakcyjnej ich jednostką jest stroke, co tłumaczy się jako głask), które mogą być pozytywne (pochwały, akceptacja) lub negatywne (krytyka, odrzucenie). Jest to ważne dla samopoczucia i motywacji. Analiza głaskania pozwala zrozumieć, jak ludzie poszukują i reagują na uznanie w relacjach międzyludzkich.

Kontrakty terapeutyczne

Kontrakty terapeutyczne to umowy między terapeutą a klientem, które określają cele terapii oraz metody ich osiągania. Kontrakt jest niezbędnym elementem struktury terapii i zapewnia jasność co do oczekiwań obu stron. Dzięki nim klienci są bardziej zaangażowani w proces terapeutyczny i mają większą motywację do zmiany.

Zastosowania analizy transakcyjnej

Głównym celem analizy transakcyjnej jest poprawa jakości komunikacji, zrozumienie własnych i cudzych zachowań oraz skuteczne rozwiązywanie konfliktów. W terapii indywidualnej umożliwia ona pacjentom zrozumienie i zmianę destrukcyjnych wzorców zachowań poprzez identyfikację i modyfikację skryptów życiowych, gier psychologicznych oraz stanów ego. Z kolei w terapii grupowej pomaga uczestnikom zrozumieć dynamikę grupową i interakcje międzyludzkie, co sprzyja bardziej otwartej i konstruktywnej atmosferze.

W edukacji analizę transakcyjną stosuje się do poprawy komunikacji między nauczycielami a uczniami oraz wśród uczniów. Nauczyciele mogą z niej korzystać, żeby lepiej rozumieć potrzeby emocjonalne i behawioralne uczniów. Analizę transakcyjną można też stosować w relacjach interpersonalnych – poprzez identyfikację stanów ego oraz unikanie destrukcyjnych gier psychologicznych osoby mogą budować zdrowsze, bardziej satysfakcjonujące i autentyczne relacje.

Analiza transakcyjna w zarządzaniu organizacją

Przede wszystkim analiza transakcyjna pozwala menedżerom lepiej zrozumieć swoich pracowników, dzięki czemu mogą dobierać bardziej adekwatne formy komunikacji. Pomaga ona też identyfikować gry psychologiczne, które często pojawiają się w miejscu pracy i mogą prowadzić do konfliktów, frustracji i spadku efektywności operacyjnej zespołu. Dzięki rozpoznaniu wzorców zachowań i wprowadzeniu konstruktywnych form interakcji, można zbudować zdrowszą atmosferę w pracy oraz zapewnić większą satysfakcję pracowników.

Analiza transakcyjna pomaga też liderom w budowaniu zaufania i otwartej komunikacji. Dzięki niej menedżerowie mogą nauczyć się jak skutecznie wspierać podwładnych, rozpoznawać ich potrzeby emocjonalne i oferować odpowiednie wsparcie. Mogą też wykorzystać ją do lepszego zrozumienia potencjalnych kandydatów oraz do identyfikacji ich mocnych i słabych stron.

W kontekście zarządzania zmianą, analiza transakcyjna pozwala liderom skuteczniej przeprowadzać zespoły przez procesy transformacyjne. Zrozumienie emocji i reakcji pracowników na zmiany, pomaga lepiej zarządzać oporem, komunikować korzyści płynące z nowych inicjatyw oraz budować zaangażowanie i akceptację dla nowych strategii. Analiza transakcyjna wspiera też rozwój umiejętności przywódczych, ponieważ pozwala menedżerom lepiej zrozumieć własne wzorce zachowań i komunikacji.