Web accessibility – czym jest i jak wpływa na doświadczenia użytkowników?

Web accessibility opisuje zasady projektowania stron internetowych i aplikacji, żeby wszystkie treści były dostępne dla użytkowników niezależnie od ich ograniczeń czy używanych technologii. Jest to nie tylko kwestia spełnienia standardów prawnych, lecz przede wszystkim wyraz szacunku dla różnorodności użytkowników Internetu.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym jest web accessibility i jaka jest jego historia?
• Jakie są główne zasady web accessibility?
• Jakie są elementy web accessibility?
• Jakie przepisy prawa opisują kwestie web accessibility?
• Jak wdrożyć web accessibility?
• Jakich narzędzi używa się w implementacji i analizie web accessibility?
• Jakie są korzyści z web accessibility?

Web accessibility – definicja i historia

Web accessibility to idea i praktyka budowy stron internetowych tak, by były dostępne i użyteczne dla jak największej liczby osób, w tym dla osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Ideę tę można streścić w twierdzeniu, że każdy, niezależnie od indywidualnych ograniczeń, powinien móc korzystać z zasobów internetowych.

Już w latach 90. XX wieku, kiedy Internet zaczął dynamicznie wkraczać do powszechnego użytku, zaczęto zauważać, że nie wszystkie osoby mogą w równym stopniu z niego korzystać. Osoby niewidome lub słabowidzące, niesłyszące, z trudnościami w uczeniu się czy z ograniczeniami ruchowymi napotykały bariery, które uniemożliwiały im pełny dostęp do treści i usług internetowych.

Web accessibility to praktyka projektowania stron internetowych i narzędzi cyfrowych w taki sposób, aby były dostępne i użyteczne dla wszystkich użytkowników, w tym osób z niepełnosprawnościami.

Definicja web accessibility

Różne organizacje i instytucje zaczęły opracowywać wytyczne i standardy poprawy dostępności cyfrowej. Kluczowym momentem była publikacja przez Konsorcjum World Wide Web (W3C) wytycznych, dotyczących dostępności treści internetowych (WCAG) w 1999 roku^[1]. Stały się one międzynarodowym standardem i dostarczyły konkretnych, mierzalnych kryteriów dla projektantów i twórców treści, aby ich produkty były bardziej dostępne dla osób z niepełnosprawnościami.

Z biegiem lat pojęcie web accessibility rozszerzyło się, obejmując nie tylko strony internetowe, ale również aplikacje mobilne i inne narzędzia cyfrowe. Poprawiała się także świadomość społeczeństwa i biznesu na temat znaczenia dostępności, częściowo dzięki wprowadzeniu w wielu krajach regulujących te kwestie legislacji. Współcześnie web accessibility jest integralną częścią procesu projektowania i rozwoju produktów cyfrowych, odzwierciedlającą dążenie do równości dostępu do informacji i technologii dla wszystkich.

Główne zasady web accessibility

Główne zasady dostępności stron internetowych są podstawą tworzenia treści internetowych, które są dostępne dla jak najszerszego grona użytkowników. Znane są pod akronimem POUR (Perceivable, Operable, Understandable, Robust) i zapewniają, że treści są dostępne dla wszystkich użytkowników^[2]:

• Perceivable (percepcyjne) oznacza, że treści muszą być dostępne dla użytkowników tak, aby mogli je postrzegać za pomocą jednego lub więcej zmysłów. Obejmuje to także alternatywne formy treści, takie jak transkrypcje tekstowe dla treści audio lub opisy audio dla treści wideo, aby osoby z różnymi rodzajami niepełnosprawności mogły korzystać z tych samych informacji co inni.
• Operable (obsługiwane) oznacza, że użytkownicy muszą być w stanie kontrolować wszystkie elementy interfejsu, na przykład za pomocą klawiatury, myszy, kontroli głosowej i innych urządzeń. Dostępność klawiatury jest tu kluczowa, ponieważ wiele osób nie korzysta z myszy.
• Understandable (zrozumiałe) oznacza, ze informacje muszą być napisane jasnym językiem, a funkcjonowanie interfejsu użytkownika powinno być przewidywalne.
• Robust (odporne) oznacza, ze treści muszą być wystarczająco odporne, aby można je było wiarygodnie interpretować przez szeroki wybór obecnych i przyszłych technologii asystujących oraz przeglądarek internetowych.

Elementy web accessibility

Web accessibility obejmuje szereg elementów, spośród których do najważniejszych zalicza się:

• Dostępność wizualną poprawia się m.in. poprzez umieszczenie w obrazach na stronie Image Alt Texts – tekstów alternatywnych (opisy, które umożliwiają osobom korzystającym z czytników ekranu zrozumienie zawartości wizualnej), zachowanie wysokiego kontrastu między tłem a tekstem oraz możliwość dostosowania schematów kolorów czy zmiany wielkości tekstu bez utraty funkcjonalności.
• Dostępność dźwiękową budują transkrypcje oraz napisy filmów i nagrań czy dostosowanie głośności niezależnie od ustawień systemowych.
• Dostępność dla osób z ograniczeniami ruchowymi oznacza, że strona powinna być możliwa do obsługi za pomocą klawiatury, a także powinna dawać użytkownikom wystarczająco dużo czasu na przeczytanie i używanie treści.
• Zrozumiała nawigacja i struktura jest jednym z najważniejszych elementów web accessibility. Osiąga się ją poprzez stosowanie nagłówków, list i innych struktur semantycznych. Strona powinna też w zrozumiały sposób informować, jak naprawić napotkany problem.
• Strony i aplikacje powinny być kompatybilne z narzędziami, takimi jak czytniki i powiększalniki ekranu czy oprogramowanie rozpoznające mowę.
• Poza wymienionymi wcześniej elementami, dostępność strony buduje się także przez jej elastyczność i odporność na błędy. Witryny powinny działać poprawnie w różnych przeglądarkach i urządzeniach, a użytkownicy powinni móc łatwo naprawić błędy, np. poprzez sugestie poprawek w formularzach.

Web accessibility a przepisy prawa

Prawo dostępności stron internetowych różni się w zależności od kraju, ale generalnie ma wspólny cel: zapewnienie, aby strony internetowe i treści cyfrowe były dostępne dla osób z niepełnosprawnościami. W Unii Europejskiej obowiązuje Dyrektywa dotycząca dostępności stron internetowych i aplikacji mobilnych^[3]. Wymaga ona, aby publiczne strony internetowe i aplikacje mobilne w UE były dostępne i zgodne ze standardami WCAG 2.0. Jej zapisy rozszerza Europejski Akt o Dostępności, uchwalony w 2019 roku, który obejmuje również przedsiębiorstwa prywatne i szeroką gamę produktów oraz usług cyfrowych^[4]. Te przepisy obowiązują również w Polsce.

Z kolei w Stanach Zjednoczonych web accessibility jest regulowane w dużej mierze przez Americans with Disabilities Act (ADA), który zawiera podstawowe przepisy dotyczące dostępności stron internetowych. Wymaga ona, aby rząd stanowy i lokalny oraz przedsiębiorstwa publiczne zapewniały dostępność swoich stron internetowych dla osób z niepełnosprawnościami. Departament Sprawiedliwości USA podkreśla, że wymagania te dotyczą wszystkich usług oferowanych przez te podmioty, w tym także usług online^[5].

Inne kraje, takie jak Australia, Brazylia, Indie, Kanada czy Wielka Brytania, też wprowadziły swoje własne przepisy dotyczące web accessibility. Chociaż różnią się one między sobą w wielu szczególach, wszystkie w jakimś stopniu nawiązują do standardów WCAG.

Wdrażanie web accessibility

Wdrożenie web accessibility rozpoczyna się od zrozumienia potrzeb osób z niepełnosprawnościami i zaangażowania zespołu. Jednocześnie należy znać i rozumieć wymagania i wytyczne, takie jak Web Content Accessibility Guidelines (WCAG), które stanowią międzynarodowy standard w tej dziedzinie. Edukacja i świadomość zespołu projektowego, deweloperów, menedżerów i innych są niejednokrotnie ważniejsze od technicznych rozwiązań, więc wszyscy zaangażowani w projekt powinni rozumieć znaczenie dostępności.

Następnie należy przeprowadzić audyt dostępności na obecnej stronie lub aplikacji. Do tego celu można zastosować narzędzia do automatycznego testowania, ale nie zaszkodzą również przegląd manualny oraz zebranie opinii od rzeczywistych użytkowników, w tym osób z niepełnosprawnościami.

Kodowanie z myślą o dostępności powinno wykorzystywać semantyczne znaczniki HTML, takie jak `<header>`, `<footer>`, `<article>` i `<nav>`. Pomagają one określić strukturę i znaczenie treści, a w przypadku czytników ekranu umożliwiają lepsze rozumienie kontekstu i nawigacji na stronie.

Równie ważne jest właściwe użycie atrybutów ARIA – jest to zestaw specjalnych atrybutów, używanych do zwiększenia dostępności, szczególnie w miejscach, gdzie standardowe znaczniki HTML są niewystarczające. Dzięki nim można dodawać etykiety, role czy stany, które pomagają narzędziom wspomagającym w interpretacji i interakcji z komponentami interfejsu użytkownika. Na przykład, atrybut `role=”button”` może być użyty do wskazania, że element div jest używany jako przycisk.

Każdy interaktywny element, taki jak linki, przyciski czy formularze na stronie, powinien być dostępny za pomocą klawiatury. Oznacza to, że użytkownik powinien móc nawigować po stronie, korzystając tylko z klawiszy Tab i Shift+Tab, oraz aktywować elementy za pomocą klawisza Enter.

Formularze powinny mieć jasno oznaczone etykiety (`<label>`), powiązane z każdym polem wprowadzania (`<input>`). Tabele powinny używać znaczników `<th>` dla nagłówków kolumn i wierszy oraz atrybutu `scope` do wskazania, czy są to nagłówki kolumn, czy wierszy. Multimedia, takie jak wideo i audio, powinny mieć dostępne napisy, transkrypcje lub audiodeskrypcję.

Testowanie, zarówno automatyczne, jak i manualne, powinno być regularną praktyką. Automatyczne narzędzia testujące, takie jak axe lub WAVE, mogą pomóc w szybkim wykryciu problemów z dostępnością. Z kolei testy manualne, w tym z rzeczywistymi użytkownikami, zwłaszcza osobami z niepełnosprawnościami, pozwalają zrozumieć, jak korzystają oni z treści, a ich spostrzeżenia często ujawniają problemy, które mogą przeoczyć automatyczne narzędzia.

W budowie web accessibility ważne jest ciągłe utrzymanie standardów dostępności. Nie jest to jednorazowy projekt, więc warto stale monitorować zmiany w treści, technologii i standardach, aby upewnić się, że Twoje rozwiązania są zawsze aktualne.

Narzędzia używane w implementacji i analizie web accessibility

Wdrożenie web accessibility wymaga zastosowania odpowiednich narzędzi do identyfikacji i naprawiania problemów z dostępnością. Oto niektóre z nich:

• Narzędzia do automatycznego testowania dostępności, takie jak WAVE (Web Accessibility Evaluation Tool) czy axe Accessibility Checker wskazują błędy dostępności w projektach webowych oraz pozwalają szybko znaleźć i naprawić problemy z dostępnością.
• Narzędzia do oceny kontrastu kolorów (np. Color Contrast Analyzer czy WebAIM’s Contrast Checker) pomagają sprawdzić czy tekst i elementy graficzne na stronie spełniają wymagania dotyczące kontrastu.
• Czytniki ekranu i narzędzia wspomagające, takie jak NVDA (NonVisual Desktop Access, darmowy czytnik ekranu dla systemu Windows) czy płatny JAWS pozwalają osobom niewidomym i słabowidzącym korzystać z komputerów.
• Testowanie manualne za pomocą samej klawiatury (np. używając tylko klawiszy Tab, Shift+Tab, Enter, Space) pozwala zidentyfikować i naprawić problemy z nawigacją i dostępnością dla użytkowników, którzy nie mogą korzystać z myszy.
• Walidatory kodu i struktury pozwalają sprawdzić techniczne aspekty strony. Przykładowo, HTML Validator sprawdza czy kod HTML strony jest zgodny ze standardami i nie zawiera błędów, a CSS Validator sprawdza czy arkusze stylów CSS są poprawne i zgodne ze standardami.
• W zapewnianiu dostępności strony sprawdzą się też narzędzia do testowania różnych warunków użytkowania. Jednym z nich jest Funkify – wtyczka do przeglądarki, która symuluje różne ograniczenia, takie jak zaburzenia wzroku, motoryki ręki czy dysleksję, pomagając zrozumieć, jak użytkownicy z niepełnosprawnościami doświadczają strony internetowej.

Należy pamiętać, że żadne narzędzie nie zastąpi rzeczywistego doświadczenia użytkowników i regularnych konsultacji z osobami z niepełnosprawnościami, więc warto angażować społeczność i prowadzić testy z jej udziałem, aby upewnić się, że Twoja strona jest naprawdę dostępna.

Korzyści z web accessibility

Wdrażanie web accessibility to nie tylko spełnienie podstawowych potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Poprawiając dostępność strony, organizacje mogą poprawić zasięg treści oraz doświadczenia użytkowników. To przekłada się na bardziej pozytywny wizerunek marki.

Poprawa dostępności wpływa też na strategię SEO, ponieważ wiele praktyk dostępności to również najlepsze praktyki SEO. Dzięki temu strony stają się bardziej widoczne i osiągają lepsze pozycje w wynikach wyszukiwania. Warto też zauważyć, że czysty, dobrze zorganizowany kod, przemyślana nawigacja i klarowna prezentacja treści poprawiają ogólne doświadczenia wszystkich użytkowników (User Experience).

Dostępność jest również ważna z perspektywy prawnej i etycznej. Przepisy wielu krajów wymagają, aby strony internetowe były dostępne, a niedostosowanie się do tych wymagań może prowadzić do konsekwencji prawnych i finansowych. Pokazanie zaangażowania w tym aspekcie może wzmocnić wizerunek marki jako społecznie odpowiedzialnej.

Strona spełniająca wymogi web accessibility może też otworzyć nowe rynki i możliwości biznesowe. Dostosowanie produktów i usług do potrzeb osób z niepełnosprawnościami pomaga w przyciąganiu nowych grup klientów i zaspokojeniu ich specyficznych potrzeb, często niedostrzeganych przez konkurencję.