Umowa swapowa – co to jest i na czym polega?

Umowy swapowe są często stosowane w hedgingu i spekulacji na rynkach finansowych. Jak umożliwiają wymianę strumieni płatności i zabezpieczają przed zmiennością stóp procentowych czy kursów walutowych?

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym są umowy swapowe i jaka jest ich historia?
• Jakie są cechy charakterystyczne umowy swapowej?
• Jakie są rodzaje umów swapowych?
• Jak działają umowy swapowe?
• Kiedy stosuje się umowy swapowe?
• Jakie są zalety umów swapowych?

Umowa swapowa – definicja i historia

Umowa swapowa, zwana często po prostu swapem, jest rodzajem kontraktu finansowego między dwiema stronami, które zobowiązują się do wymiany serii przyszłych płatności w określonych terminach. Spośród wielu wiele rodzajów swapów, najbardziej znane to swap stóp procentowych i swap walutowy.

Umowy swapowe to kontrakty pochodne, w ramach których dwie strony zobowiązują się do wymiany serii przyszłych płatności na określonych, z góry ustalonych warunkach.

Definicja umowy swapowej

Historia swapów sięga początków lat 80. XX wieku, kiedy to w odpowiedzi na niestabilność gospodarczą i wysoką zmienność stóp procentowych, instytucje finansowe zaczęły szukać nowych metod zarządzania ryzykiem. Pierwszy znany przypadek swapu miał miejsce w 1981 roku między IBM a Bankiem Światowym – IBM chciało zabezpieczyć się przed ryzykiem wzrostu stóp procentowych, a Bank Światowy przed ryzykiem spadku. Wymiana dotyczyła długu denominowanego w różnych walutach, więc łączyła swap walutowy i swap stóp procentowych^[1].

W latach 90. XX wieku wprowadzono swapy kredytowe, które zapewniały inwestorom lepszą ochronę przed ryzykiem niewypłacalności kontrahenta. Współcześnie swapy są wykorzystywane przez wielu uczestników rynku – od banków i korporacji, po fundusze hedgingowe i instytucje rządowe. Uznaje się je za niezbędne narzędzie zarządzania ryzykiem oraz spekulacji, pozwalające uczestnikom rynku na efektywną alokację kapitału i ochronę przed niekorzystnymi zmianami warunków rynkowych^[2].

Nie da się jednak nie zauważyć, że umowy swapowe wprowadzają ryzyko systemowe, co uwidoczniło się podczas kryzysu finansowego w 2008 roku. W odpowiedzi na zaobserwowane wtedy wyzwania regulatorzy na całym świecie wprowadzili szereg reform, zwiększających przejrzystość i bezpieczeństwo rynku swapów, w tym wymóg centralnego rozliczania niektórych ich rodzajów^[3].

Cechy charakterystyczne umowy swapowej

Podstawową cechą swapa jest kontrakt, określający wymianę serii przyszłych płatności między stronami. Często dotyczą one długich okresów, czasami nawet kilkunastu lat. Mogą być uzależnione od czynników, takich jak stopy procentowe, kursy walutowe czy wskaźniki cenowe. W przeciwieństwie do transakcji spot czy forward, w większości typów swapów strony nie wymieniają się kapitałem początkowym. Wyjątkiem są niektóre rodzaje swapów walutowych.

Umowy swapowe są elastycznymi instrumentami, ale każda strona jest narażona na ryzyko, że druga nie wywiąże się ze zobowiązań. Uczestnicy są też narażeni na ryzyko rynkowe (np. wahania stóp procentowych czy kursów walutowych), co może wpłynąć na wartość płatności w ramach umowy swapowej. Nie wolno też zapominać, ze wartość swapa nie jest standaryzowana i może być negocjowana indywidualnie między stronami, a także może zmieniać się w czasie, generując niezrealizowane zyski lub straty w zależności od ruchów rynkowych.

Swapy zazwyczaj zawiera się poza giełdą (over-the-counter, OTC), co oznacza, że negocjują je bezpośrednio zainteresowane strony (mają one też możliwość negocjacji za pośrednictwem pośredników finansowych).

Rodzaje umów swapowych

Umowy swapowe można dostosować do różnorodnych potrzeb i preferencji stron, co sprawia, że wyróżnia się wiele ich rodzajów:

• Swap stóp procentowych to najpopularniejszy typ umowy swapowej, w ramach której dwie strony wymieniają się przepływami odsetkowymi, gdzie jedna strona płaci odsetki o stałej stopie, a druga o zmiennej stopie procentowej.
• Swap walutowy umożliwia wymianę przepływów pieniężnych (zarówno kapitału początkowego, jak i płatności odsetkowych ) w różnych walutach między dwoma stronami.
• Cross-currency interest rate swap to połączenie swapu walutowego i swapu stóp procentowych. Umożliwia wymianę płatności odsetkowych w dwóch różnych walutach, gdzie płatności jednej strony są oparte na stałej stopie, a drugiej na zmiennej.
• Basis swap to specjalny rodzaj swapu stóp procentowych, gdzie obie strony dokonują płatności opartych na zmiennym oprocentowaniu, ale odnoszących się do różnych wskaźników referencyjnych, na przykład LIBOR kontra EURIBOR.
• Swapy inflacyjne pozwalają na wymianę płatności stałych z płatnościami uzależnionymi od wskaźnika inflacji.
• Credit default swaps, czyli swapy kredytowe, umożliwiają kupującemu ochronę przed ryzykiem niewypłacalności wyemitowanego długu przez kontrahenta. W zamian za ochronę kupujący zobowiązuje się do zapłaty sprzedającemu serii płatności.
• W ramach swapów całkowitej stopy zwrotu (znanych też pod angielską nazwą total return swaps) jedna strona przekazuje drugiej całkowity zwrot z określonego aktywa finansowego (na przykład z akcji lub obligacji), w zamian za płatności oparte na stałej stopie procentowej lub innym wskaźniku.
• Swapy towarowe umożliwiają wymianę płatności opartych na cenach towarów, takich jak surowce energetyczne, metale czy produkty rolne.

Działanie umów swapowych

Każda umowa swapowa wymaga dwóch stron, które mogą ją zawrzeć samodzielnie lub skorzystać z pomocy instytucji finansowych (mogą one również pełnić rolę kontrahentów). Umowa określa warunki wymiany przepływów finansowych, harmonogram płatności, (zwykle kwartalny czy roczny) oraz określają, w jaki sposób będą obliczane przyszłe płatności.

Kiedy warunki rynkowe ulegają zmianie, wartość przyszłych płatności dla każdej ze stron również się zmienia, więc w zależności od zmian jedna ze stron może zyskać, a druga stracić. W całym okresie obowiązywania umowy strony mogą monitorować wartości i – w zależności od warunków rynkowych oraz swojej strategii zarządzania ryzykiem – decydować o zatrzymaniu, modyfikacji, czy nawet wcześniejszym zakończeniu swapa, które następuje zazwyczaj na koniec umówionego terminu, choć można to zrobić wcześniej, na przykład poprzez pieniężne rozliczenie różnic w wartościach niedokonanych jeszcze płatności.

Powyższy proces można wyjaśnić na dwóch przykładach:

• Firma A posiada kredyt o stałej stopie procentowej, ale spodziewa się, że stopy będą spadać, więc chciałaby skorzystać z tańszego finansowania o zmiennej stopie. Firma B posiada kredyt o zmiennej stopie procentowej, ale obawia się wzrostu i woli mieć stałą stopę, by lepiej planować przyszłe koszty. W tym celu zawierają umowę swapu stóp procentowych, w którym Firma A płaci Firmie B różnice odsetek, gdy stopy procentowe rosną (czyli płaci odsetki, jakby miała kredyt o zmiennej stopie), a Firma B zobowiązuje się płacić Firmie A, gdy stopy procentowe spadają (czyli płaci odsetki, jakby miała kredyt o stałej stopie). Firma A uzyskuje dostęp do finansowania o zmiennej stopie procentowej bez konieczności refinansowania swojego pierwotnego kredytu, a Firma B zabezpiecza się przed ryzykiem wzrostu stóp procentowych, płacąc efektywnie stałą stopę procentową.
• Firma A działa w USA i potrzebuje euro na inwestycję w Europie, a Firma B w Europie i potrzebuje dolarów na projekt w USA. Firma A może pożyczyć dolary na rynku amerykańskim po niższej stopie procentowej, podczas gdy Firma B może pożyczyć euro na rynku europejskim na podobnych zasadach. Decydują się one na swap walutowy, w którym Firma A pożycza określoną kwotę w dolarach Firmie B, a Firma B pożycza równowartość tej kwoty w euro Firmie A. W okresie trwania umowy każda firma płaci odsetki od pożyczonej kwoty w swojej walucie. Na koniec umowy firmy wymieniają się ponownie walutami, zwracając pożyczone kwoty. Dzięki temu obie firmy uzyskują dostęp do finansowania w walucie, której potrzebują i jednocześnie zabezpieczają się przed ryzykiem walutowym.

Zastosowania umowy swapowej

Banki i korporacje wykorzystują swapy stóp procentowych do zabezpieczenia się przed ryzykiem zmian stóp procentowych, które mogą wpłynąć na koszt ich długoterminowego zadłużenia lub wartość ich aktywów. Z kolei swapy walutowe pozwalają firmom działającym na rynkach międzynarodowych chronić się przed niekorzystnymi zmianami kursów walut. Mogą być również stosowane do zabezpieczenia przed zmianami cen surowców.

Inwestorzy i fundusze hedgingowe wykorzystują swapy do spekulacji na zmianach ocen kredytowych emitentów długu lub dywersyfikacji portfeli inwestycyjnych. Mogą ich także używać do zarządzania kapitałem i płynnością, co pozwala instytucjom finansowym efektywniej dopasować profil płatności swoich zobowiązań i aktywów.

Zalety umów swapowych

Mimo iż umowy swapowe są złożone i mogą być bardzo ryzykowne dla obu stron, stały się popularnym instrumentem finansowym ze względu na swoją elastyczność i możliwość nie tylko dostosowania warunków umowy do preferencji stron, lecz także za możliwość projektowania swapów na bazie różnorodnych aktywów i wskaźników.

Firmy mogą też wykorzystać swapy do zarządzania długiem i strukturą kapitału, zamieniając na przykład koszty związane ze zmiennymi stopami procentowymi na bardziej przewidywalne płatności stałe. Swapy dają im tez dostęp do rynków i aktywów, które inaczej mogłyby być niedostępne lub zbyt kosztowne.

Umowy swapowe są też nieocenionym narzędziem dywersyfikacji portfela inwestycyjnego, a dzięki swoim właściwościom są w stanie zmniejszyć ogólne ryzyko inwestycyjne. Swapy mogą też być stosowane jako narzędzie anonimowej transakcji, co może być ważne dla dużych podmiotów, które chcą uniknąć wpływu swoich działań na rynkowe ceny aktywów. Wymiana płatności poprzez umowy swapowe może odbywać się bez ujawniania zamiarów rynkowych, co pozwala zachować poufność decyzji inwestycyjnych.