Strategia zarządzania ryzykiem – co to jest i jak ją stworzyć?

Strategia to mapa drogowa określająca, w jaki sposób organizacja będzie identyfikować, oceniać i reagować na niepewność w dążeniu do swoich celów. Bez niej, nawet najbardziej zaawansowane metody i narzędzia zarządzania ryzykiem pozostają rozproszonym zbiorem taktycznych działań, które nie tworzą spójnej całości.

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym jest strategia zarządzania ryzykiem?
• Z czego składa się strategia zarządzania ryzykiem?
• Jakie są rodzaje strategii zarządzania ryzykiem?
• Jak stworzyć strategię zarządzania ryzykiem?
• Jaka jest rola strategii zarządzania ryzykiem?

Najważniejsze informacje:

• Strategia zarządzania ryzykiem to kompleksowy, długoterminowy plan określający, w jaki sposób organizacja będzie identyfikować, oceniać, priorytetyzować i reagować na ryzyka w celu osiągnięcia celów strategicznych przy akceptowalnym poziomie niepewności.
• Strategia składa się z kluczowych elementów: polityki zarządzania ryzykiem, definicji apetytu i tolerancji na ryzyko, ram metodologicznych, struktury odpowiedzialności, procesów i procedur, narzędzi i technologii, mechanizmów monitorowania i raportowania oraz planu ciągłego doskonalenia.
• Podstawowe rodzaje strategii reakcji na ryzyko to unikanie, redukcja, transfer i akceptacja ryzyka dla zagrożeń oraz wykorzystanie, wzmocnienie, udostępnienie i akceptacja dla szans pozytywnych.
• Stworzenie strategii wymaga przejścia przez fazę przygotowawczą (analiza kontekstu, definicja celów), opracowanie dokumentu strategicznego, wybór strategii reakcji oraz zapewnienie mechanizmów efektywności i ciągłego doskonalenia z aktywnym zaangażowaniem kierownictwa najwyższego szczebla.

Strategia zarządzania ryzykiem – definicja

Strategia zarządzania ryzykiem to fundamentalny dokument strategiczny określający filozofię organizacji wobec niepewności. Definiuje, w jaki sposób przedsiębiorstwo będzie postrzegać, mierzyć i reagować na różnorodne zagrożenia i szanse, które mogą wpłynąć na realizację jego misji i wizji. W swojej istocie, strategia tłumaczy abstrakcyjne pojęcie zarządzania ryzykiem na konkretne, wykonalne działania dostosowane do specyfiki organizacji.

Strategia zarządzania ryzykiem to kompleksowy, długoterminowy plan określający filozofię, apetyt, ramy metodologiczne, role, procesy oraz narzędzia, które organizacja wykorzysta do systematycznego identyfikowania, oceniania, priorytetyzowania i reagowania na ryzyka w celu zwiększenia zdolności do osiągania celów strategicznych.

Definicja strategii zarządzania ryzykiem

79% kadry kierowniczej wskazuje tempo cyfrowych transformacji jako największe wyzwanie^[1], a 75% organizacji nie nadąża z ulepszaniem zarządzania ryzykiem ze względu na szybko zmieniające się środowisko regulacyjne^[2], więc posiadanie przemyślanej strategii zarządzania ryzykiem stało się imperatywem biznesowym.

Według najnowszych danych, globalny rynek zarządzania ryzykiem osiągnął 13,5 miliarda USD w 2024 roku i oczekuje się, że wzrośnie do 38,9 miliarda USD do 2033 roku^[3], odzwierciedlając rosnące inwestycje organizacji w systematyczne podejście do ryzyka. W środowisku, gdzie 73% firm wskazuje niepewność ekonomiczną jako największe ryzyko^[4], a 66% respondentów World Economic Forum wskazuje ekstremalne zjawiska pogodowe jako największe ryzyko w 2024 roku^[5], jasna strategia staje się fundamentem długoterminowego sukcesu.

76% firm już wdrożyło lub planuje wdrożyć program zarządzania ryzykiem przedsiębiorstwa (ERM)^[6], co pokazuje ewolucję od taktycznego do strategicznego podejścia. Dobra strategia nie istnieje w próżni, lecz jest integralną częścią systemu zarządzania przedsiębiorstwem. 64% liderów ryzyka martwi się o możliwą recesję i niestabilność makroekonomiczną^[7], a organizacje doświadczają przeciętnie trzech lub więcej krytycznych zdarzeń ryzykownych rocznie^[8], więc strategia zarządzania ryzykiem jest ważnym narzędziem budowania odporności organizacyjnej.

Z czego składa się strategia zarządzania ryzykiem?

Pierwszym elementem jest polityka zarządzania ryzykiem – deklaracja na najwyższym poziomie wyjaśniająca, dlaczego organizacja podejmuje się kontrolowania ryzyka, jakie są fundamentalne zasady i wartości przyświecające temu procesowi. Polityka powinna być krótka, ale mocna – zaaprobowana przez zarząd i komunikowana w całej organizacji. Stanowi fundamentalną odpowiedź na pytanie “dlaczego zarządzamy ryzykiem?”

Drugim elementem jest definicja apetytu i tolerancji na ryzyko. Apetyt na ryzyko określa maksymalny poziom ryzyka, który organizacja jest gotowa zaakceptować w dążeniu do swoich celów. Powinien być wyrażony w konkretnych, mierzalnych wskaźnikach – np. maksymalne zadłużenie, dopuszczalne wahania przychodów, akceptowalna ekspozycja na ryzyko operacyjne. Tolerancja określa dopuszczalne odchylenia wokół apetytu. Według danych organizacje z jasno zdefiniowanym apetytem na ryzyko osiągają lepsze wyniki – 95% liderów w najbardziej regulowanych regionach wykazuje wysoki poziom pewności w zarządzaniu ryzykiem^[9].

Trzecim komponentem są ramy metodologiczne – opis konkretnych metod i technik, które będą wykorzystywane do identyfikacji, analizy i oceny ryzyka. Czy organizacja będzie stosować analizy jakościowe (macierze ryzyka), ilościowe (symulacje Monte Carlo), czy oba podejścia? Jakie narzędzia będą używane? Strategia powinna określać standardy i zapewniać spójność metodologiczną w całej organizacji.

Czwarty element to struktura odpowiedzialności – jasne zdefiniowanie ról i zakresu odpowiedzialności w zarządzaniu ryzykiem. Kto odpowiada za identyfikację ryzyk? Kto je zatwierdza? Kto monitoruje? Pojęcie właściciela ryzyka jest tutaj kluczowe – dla każdego istotnego ryzyka powinien być przypisany konkretny lider, który jest merytorycznie odpowiedzialny za ten obszar. Według badań 33% organizacji nie posiada dedykowanego Chief Risk Officer^[10], co może prowadzić do luk w odpowiedzialności na najwyższym poziomie.

Piąty komponent to procesy i procedury – szczegółowy opis, jak proces zarządzania ryzykiem będzie przebiegał w praktyce. Kiedy i jak często przeprowadzane są identyfikacje ryzyka? Jaki jest workflow zatwierdzania działań zaradczych? Jak eskalowane są ryzyka przekraczające progi? Strategia powinna definiować częstotliwość kontroli ryzyka i harmonogram kluczowych aktywności.

Szósty element to narzędzia i technologie – określenie, jakie systemy informatyczne będą wspierać zarządzanie ryzykiem. Czy organizacja będzie używać dedykowanego oprogramowania GRC, modułów zarządzania ryzykiem w platformach projektowych, czy rozwiązań własnych? Według danych 57% liderów ryzyka planuje zwiększyć wydatki na automatyzację procesów monitorowania^[11].

Siódmy komponent to mechanizmy monitorowania i raportowania – definicja wskaźników kluczowych ryzyk (KRI), częstotliwości raportowania i adresatów raportów. Kto i kiedy otrzymuje raporty o ryzykach? Jakie są progi eskalacji? Strategia powinna zapewniać, że właściwe informacje docierają do właściwych osób we właściwym czasie.

Ostatni element to plan ciągłego doskonalenia – strategia zarządzania ryzykiem sama nie powinna być statyczna. Powinna zawierać mechanizmy regularnego przeglądu i aktualizacji w odpowiedzi na zmiany w środowisku, lekcje z przeszłości i najlepsze praktyki. W środowisku, gdzie organizacje potrzebują przeciętnie 49 dni na wykrycie cyberataku^[12], zdolność do szybkiej adaptacji jest kluczowa.

Jakie są rodzaje strategii zarządzania ryzykiem?

Organizacje mogą wybierać spośród różnych strategii reakcji na zidentyfikowane ryzyka, w zależności od charakteru zagrożenia lub szansy oraz apetytu na ryzyko.

Unikanie ryzyka

Strategia polegająca na całkowitym wyeliminowaniu źródła zagrożenia poprzez zmianę planów, rezygnację z projektu lub działania generującego ryzyko. Przykładowo, firma może zdecydować się nie wchodzić na niestabilny rynek politycznie czy zrezygnować z produktu obarczony nadmiernym ryzykiem prawnym. Stosowana, gdy potencjalne straty są nieakceptowalne, a nie istnieją efektywne metody mitygacji. Według danych 27% organizacji zawsze stosuje zarządzanie ryzykiem do planów projektowych^[13].

Redukcja ryzyka (mitygacja, łagodzenie)

Najczęściej stosowana strategia polegająca na działaniach zmniejszających prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia lub ograniczeniu jego skutków, gdy się zmaterializuje. Obejmuje szerokie spektrum działań: dodatkowe kontrole jakości, szkolenia pracowników, zabezpieczenia techniczne, plany awaryjne. Celem jest doprowadzenie ryzyka do akceptowalnego poziomu. Dane pokazują, że organizacje z zespołem reagowania na incydenty oszczędzają średnio 2,66 miliona USD^[14].

Przenoszenie ryzyka (transfer)

Strategia polegająca na przeniesieniu odpowiedzialności za ryzyko na stronę trzecią, najczęściej przez wykupienie ubezpieczenia, outsourcing krytycznych funkcji do specjalistycznych dostawców lub zobowiązania umowne (np. klauzule gwarancyjne w kontraktach). Organizacja “płaci” za transfer (składki ubezpieczeniowe, wyższe ceny usług zewnętrznych), ale zmniejsza swoją ekspozycję. Według badań 62% respondentów zwiększyło zaangażowanie w zarządzanie ryzykiem stron trzecich^[15].

Akceptacja ryzyka (zatrzymanie)

Świadoma, udokumentowana decyzja o tolerowaniu ryzyka bez podejmowania dodatkowych działań zaradczych. Stosowana, gdy: koszt mitygacji przewyższa potencjalną stratę, ryzyko jest już na akceptowalnym poziomie, lub brak efektywnych metod mitygacji. Wymaga aktywnego zatwierdzenia przez odpowiedni poziom kierownictwa i powinny być dostępne rezerwy na pokrycie potencjalnych strat. Ważne jest, że to aktywna decyzja, a nie brak działania z ignorancji.

Wykorzystanie (dla szans pozytywnych)

W kontekście ryzyk pozytywnych (szans), strategia wykorzystania polega na działaniach zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia i/lub wpływ pozytywnego zdarzenia. Przykładowo, przydzielenie najlepszych zasobów do projektu strategicznego lub przyspieszenie harmonogramu, aby skorzystać z okna rynkowego. Proaktywne podejście do maksymalizacji potencjalnych korzyści.

Wzmocnienie (dla szans pozytywnych)

Podjęcie działań zwiększających prawdopodobieństwo lub pozytywne skutki szansy. Podobne do wykorzystania, ale z mniejszą intensywnością interwencji. Przykładowo, dodatkowe działania marketingowe dla obiecującego produktu lub budowanie partnerstw zwiększających szanse sukcesu inicjatywy.

Udostępnienie (dla szans pozytywnych)

Częściowe lub całkowite przekazanie możliwości wykorzystania szansy innemu podmiotowi, który może ją lepiej wykorzystać. Przykładowo, joint venture z partnerem mającym kompetencje komplementarne lub licencjonowanie technologii firmie z lepszym dostępem do rynku. Organizacja dzieli potencjalne korzyści, ale również zmniejsza własne ryzyko i wymagane inwestycje.

Jak stworzyć strategię zarządzania ryzykiem?

Organizacja musi najpierw zrozumieć środowisko, w jakim działa – zarówno zewnętrzne (trendy rynkowe, regulacje, technologie, konkurencja), jak i wewnętrzne (kultura, struktura, procesy, zasoby). Wymaga to dogłębnej analizy uwarunkowań przedsiębiorstwa. Następnie należy jasno zdefiniować cele zarządzania ryzykiem i dostosować je do celów strategicznych organizacji. Punktem wyjścia jest sprecyzowanie celu – to cel określa metodykę zarządzania ryzykiem.

Kluczowym elementem fazy przygotowawczej jest ustalenie apetytu i tolerancji na ryzyko. Wymaga to trudnych rozmów na poziomie zarządu: ile jesteśmy gotowi stracić? Ile niepewności możemy zaakceptować? Odpowiedzi powinny być wyrażone w konkretnych, mierzalnych wskaźnikach. Organizacja musi również zdecydować, czy jest bardziej skłonna do akceptowania, odrzucania czy transferu różnych kategorii ryzyka. Według danych firmy w najbardziej regulowanych regionach osiągają wyższe poziomy pewności w zarządzaniu ryzykiem – 95% vs 87-90% w innych regionach^[16].

Kolejny etap to projektowanie struktury ramowej i ról. Należy zaprojektować skuteczną strukturę zarządzania ryzykiem, co wymaga upoważnienia i zaangażowania kierownictwa. Konieczne jest zdefiniowanie ról i odpowiedzialności: czy będzie dedykowany zespół/dział zarządzania ryzykiem? Kto będzie Chief Risk Officer? Jak będzie wyglądała struktura komitetów ryzyka? Właściciele ryzyka powinni być przypisani – osoby merytorycznie odpowiedzialne za poszczególne obszary działalności powiązane z danym ryzykiem.

Następnie przychodzi czas na opracowanie dokumentu strategicznego. Dokument Strategii Zarządzania Ryzykiem (lub Plan Zarządzania Ryzykiem) jest kluczowy, ponieważ opisuje konkretne techniki i standardy. Dokument powinien zawierać wszystkie elementy opisane wcześniej: wstęp i uzasadnienie, role i zakresy odpowiedzialności, skalę oceny ryzyka, progi tolerancji, narzędzia i techniki, kategorie ryzyka, plan reakcji, budżet i zasoby, harmonogram raportowania i monitoringu oraz wzory dokumentów (np. szablony rejestru ryzyka).

Po opracowaniu strategii następuje wybór konkretnych strategii postępowania z ryzykiem. Po ocenie i priorytetyzacji ryzyk, strategia definiuje, w jaki sposób organizacja podejmie decyzje o dalszym traktowaniu poszczególnych zagrożeń i szans. Wybór strategii powinien być spójny w skali wszystkich ryzyk i całej organizacji oraz dokonany po przeanalizowaniu możliwych opcji i wariantów. Dla ryzyk, których poziom jest między strefą akceptacji a nietolerancji, decyzja powinna być oceniana w kategoriach ekonomicznych (kosztów i korzyści).

Ostatni etap to zapewnienie efektywności i ciągłego doskonalenia. Strategia musi uwzględniać, że zarządzanie ryzykiem to proces dynamiczny, powtarzalny i reagujący na zmiany. Należy wdrożyć właściwe procedury monitorujące wykonanie strategii we wszystkich elementach. Konieczne jest regularne sporządzanie raportów o stanie ryzyka. Według danych 72% organizacji oczekuje rozszerzenia roli PMO w 2025 roku^[17], co obejmuje również bardziej rygorystyczny nadzór nad ryzykami. Strategia wymaga otwartej komunikacji w sprawie zarządzania ryzykiem na wszystkich poziomach organizacji.

Proces powinien umożliwiać wykorzystanie doświadczeń i wspierać ciągłe doskonalenie organizacji, co zapewnia elastyczność i możliwość adaptacji. W środowisku, gdzie 75% organizacji nie nadąża z poprawą zarządzania ryzykiem ze względu na tempo zmian^[18], zdolność adaptacji jest niezbędna.

Strategia zarządzania ryzykiem kształtuje sposób, w jaki organizacja podejmuje decyzje i reaguje na niepewność. Kluczem do sukcesu jest aktywne zaangażowanie najwyższego kierownictwa – strategia nie może być tylko dokumentem działu compliance, musi być żywym narzędziem wspierającym realizację celów biznesowych. Organizacje, które traktują zarządzanie ryzykiem jako integralną część swojej strategii biznesowej, a nie jako oddzielny, biurokratyczny obowiązek, osiągają znacząco lepsze wyniki i są bardziej odporne na wstrząsy.

Michał Włodarczyk, Head of Customer Successw

Jaka jest rola strategii zarządzania ryzykiem?

Strategia zarządzania ryzykiem stanowi fundament dla wszystkich działań związanych z ryzykiem – jest dokumentem referencyjnym, do którego odnoszą się wszystkie inne polityki, procedury i decyzje. Zapewnia spójność i konsekwencję w podejściu do ryzyka w całej organizacji. Bez strategii, różne działy czy projekty mogą zarządzać ryzykiem w sprzeczny sposób, prowadząc do nieoptymalnych decyzji i luk w pokryciu.

Strategia informuje wszystkich pracowników, partnerów i interesariuszy o tym, ile ryzyka organizacja jest gotowa zaakceptować i w jakich obszarach. To kształtuje kulturę organizacyjną i wpływa na codzienne decyzje na wszystkich poziomach. Według badań organizacje wysokiej wydajności z udokumentowanymi praktykami osiągają swoje cele 2,5 razy częściej^[19].

Strategia dostarcza ram do oceny inicjatyw biznesowych przez pryzmat ryzyka. Gdy rozważana jest nowa inwestycja, akwizycja czy ekspansja na nowy rynek, strategia zarządzania ryzykiem dostarcza narzędzi i kryteriów do systematycznej oceny. Dane pokazują, że 57% specjalistów ds. ryzyka zauważa znaczące rezultaty w jakości decyzji dzięki wglądowi w ryzyko^[20].

W coraz bardziej regulowanym środowisku biznesowym, posiadanie formalnej, udokumentowanej strategii zarządzania ryzykiem jest często wymogiem prawnym lub branżowym. Strategia oparta na uznanych standardach jak ISO 31000, COSO ERM czy ramach regulacyjnych (np. Basel III dla banków) ułatwia demonstrowanie zgodności audytorom i regulatorom.

Poprzez systematyczne identyfikowanie i przygotowywanie się na potencjalne zagrożenia, organizacja staje się bardziej odporna na kryzysy. Według danych 75% kadry kierowniczej przewiduje znaczące zmiany w podejściu do planowania ciągłości działania^[21]. Organizacje z dojrzałymi strategiami zarządzania ryzykiem szybciej odbudowują się po incydentach i są lepiej przygotowane na nieprzewidziane wydarzenia.

Dojrzałe podejście do zarządzania ryzykiem nie koncentruje się wyłącznie na zagrożeniach, ale również na ryzykach pozytywnych – szansach, które mogą przynieść organizacji korzyści. Strategia definiuje, jak organizacja będzie proaktywnie poszukiwać i wykorzystywać te możliwości. W dynamicznym środowisku biznesowym, gdzie szybkość reakcji jest kluczowa, ta zdolność może stanowić znaczącą przewagę konkurencyjną.

Poprzez jasną priorytetyzację ryzyk i definicję, które wymagają działań, a które mogą być zaakceptowane, strategia pomaga organizacji efektywnie alokować ograniczone zasoby. Według badań inwestycja w dojrzałe praktyki zarządzania projektami redukuje marnowane zasoby finansowe 28-krotnie^[22]. Zamiast rozproszonego, reaktywnego podejścia, organizacja może skupić wysiłki na ryzykach o największym potencjalnym wpływie.

Ostatecznie, strategia zarządzania ryzykiem wspiera realizację celów strategicznych i tworzenie wartości dla interesariuszy. To nie jest oddzielny, biurokratyczny proces, ale integralny element systemu zarządzania wspierający misję i wizję organizacji. W świecie, gdzie globalny rynek zarządzania ryzykiem ma osiągnąć 38,9 miliarda USD do 2033 roku^[23], organizacje, które traktują zarządzanie ryzykiem strategicznie, zyskują przewagę nad konkurencją.