Scenariusz badania UX – co to jest i jak go stworzyć?

Za każdym udanym badaniem UX stoi starannie przygotowany scenariusz. To nie suchy dokument do odhaczenia, a mapa prowadząca przez rozmowę z użytkownikiem. Dobrze napisany scenariusz badania wydobywa wartościowe dane, źle skonstruowany prowadzi do chaosu i danych niemożliwych do wykorzystania. Jak przygotować narzędzie, które pomoże zrozumieć użytkowników?

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym jest scenariusz badania UX?
• Co powinien zawierać scenariusz badania UX?
• Jak stworzyć scenariusz badania UX?
• Jaka jest rola scenariusza badania UX?

Najważniejsze informacje:

• Scenariusz badania UX to dokument zawierający plan działań badawczych, strukturę sesji, listę pytań i zadań dla uczestników badania, który stanowi wsparcie dla moderatora, umowę z klientem oraz dokumentację do archiwum projektu.
• Scenariusz badania UX powinien zawierać wprowadzenie z wyjaśnieniem celu i zasad, część rozgrzewkową budującą komfort respondenta, główne zadania lub pytania badawcze, sekcję pytań dodatkowych oraz podsumowanie z podziękowaniami.
• Tworzenie scenariusza badania UX wymaga zdefiniowania celów badawczych, formułowania pytań otwartych i niesugerujących odpowiedzi, ułożenia ich w logiczny flow, przygotowania realistycznych zadań oraz przeprowadzenia pilotażu przed właściwym badaniem.
• Scenariusz pełni rolę mapy sesji badawczej zapewniającej powtarzalność i spójność między sesjami, dokumentu porządkującego myśli badacza oraz materiału umożliwiającego innym członkom zespołu zrozumienie metodologii.

Scenariusz badania UX – definicja

Scenariusz badania UX to uporządkowany dokument zawierający plan sesji badawczej – od powitania uczestnika po podsumowanie. Określa strukturę rozmowy, listę pytań i zadań, a także instrukcje dla moderatora dotyczące prowadzenia sesji.

Scenariusz badania UX to dokument zawierający plan działań badawczych, strukturę sesji, listę pytań i zadań dla uczestników, który stanowi wsparcie dla moderatora i dokumentację metodologiczną projektu.

Definicja scenariusza badania UX

W praktyce projektowej scenariusz służy trzem celom: stanowi wsparcie dla badacza podczas sesji, dokumentuje uzgodniony z klientami zakres badania i ich oczekiwania oraz trafia do archiwum jako część dokumentacji projektu. Doświadczeni UX researcherzy traktują scenariusz elastycznie – to ramy rozmowy, nie sztywny skrypt do odczytania.

Co powinien zawierać scenariusz badania UX?

Profesjonalny scenariusz badania UX składa się z kilku sekcji, które prowadzą moderatora i uczestnika przez całą sesję:

Wprowadzenie

Wprowadzenie otwiera sesję badawczą i buduje fundament zaufania między moderatorem a uczestnikiem. Badacz przedstawia siebie, organizację i cel spotkania. Wyjaśnia zasady – że testowany jest produkt, nie umiejętności użytkownika; że nie ma dobrych ani złych odpowiedzi; że szczerość jest najcenniejsza. Następnie informuje o nagrywaniu sesji i uzyskuje świadomą zgodę uczestnika (wymóg RODO). Prezentuje też protokół głośnego myślenia – prosi o komentowanie działań i myśli na głos. Ta sekcja trwa 3–5 minut, ale decyduje o jakości całej rozmowy. Uczestnik, który nie rozumie sytuacji lub czuje się oceniany, nie podzieli się szczerymi przemyśleniami.

Rozgrzewka

Rozgrzewka to moment na zbudowanie relacji i oswojenie uczestnika z sytuacją badawczą. Pytania o czas wolny, hobby, ulubione aplikacje czy doświadczenia z technologią pozwalają przełamać lody. Ta sekcja dostarcza też kontekstu – jak uczestnik korzysta z technologii, jakie ma nawyki, jaki jest jego poziom zaawansowania. Doświadczeni badacze zadają pytania powiązane z tematem badania, ale na tyle ogólne, by nie sugerowały późniejszych odpowiedzi. Rozgrzewka trwa 5–10 minut i płynnie przechodzi w część główną.

Główne zadania i pytania

Główna część scenariusza zawiera zadania lub pytania realizujące cele badawcze. W testach użyteczności są to realistyczne scenariusze działań – nie „kliknij w przycisk kup”, a „wyobraź sobie, że chcesz kupić prezent dla bliskiej osoby, która interesuje się fotografią”. Zadania powinny odzwierciedlać rzeczywiste sytuacje użytkowania produktu. W wywiadach pogłębionych główna część to pytania otwarte ułożone w logiczny flow – od ogólnych do szczegółowych. Technika drabiny semantycznej (ang. laddering) zachęca do ciągłego dopytywania „dlaczego?”. Unikanie pytań sugerujących odpowiedź i pytań złożonych (np. dwóch pytań w jednym) jest podstawą metodologiczną. Według Nielsen Norman Group, sesja testu użyteczności trwa średnio 60 minut, niemoderowanego około 20 minut^[1].

Pytania dodatkowe

Po wykonaniu głównych zadań scenariusz przewiduje przestrzeń na pytania pogłębiające. Badacz może wrócić do interesujących momentów z sesji, dopytać o konkretne zachowania lub reakcje. Ta sekcja pozwala zebrać przemyślenia uczestnika po całej interakcji z produktem – co zapamiętał, co sprawiło trudność, co podobało się najbardziej. Pytania typu „czy jest coś, o czym nie zapytałem, a chciałbyś powiedzieć?” często wydobywają cenne dane.

Podsumowanie

Podsumowanie zamyka sesję profesjonalnie i z szacunkiem dla uczestnika. Badacz dziękuje za poświęcony czas i podzielenie się przemyśleniami. Informuje o dalszych krokach – co stanie się z zebranymi danymi, jak zostaną wykorzystane. Wyjaśnia kwestie formalne – wynagrodzenie za udział, ewentualne dalsze kontakty. Zostawia przestrzeń na pytania uczestnika. Dobrze przeprowadzone podsumowanie buduje pozytywne doświadczenie, które przekłada się na gotowość do udziału w przyszłych badaniach.

Scenariusz to mapa. Dobry moderator zna trasę na pamięć, ale jest gotowy zjechać na boczną drogę, gdy pojawi się interesujący widok. Najcenniejsze odkrycia często rodzą się właśnie tam, gdzie scenariusz nie przewidywał – w spontanicznych dygresach i nieoczekiwanych reakcjach użytkowników.

Michał Włodarczyk, Head of Customer Success

Jak stworzyć scenariusz badania UX?

Tworzenie scenariusza badania UX zaczyna się od głębokiego zrozumienia celów projektu. Jakie decyzje zespół musi podjąć? Jakie pytania pozostają bez odpowiedzi? Bez jasno zdefiniowanych celów badawczych nawet najbardziej rozbudowany scenariusz nie przyniesie wartości.

Kolejnym etapem jest desk research – analiza istniejących danych, dokumentacji produktu, wyników poprzednich badań. To pozwala uniknąć powtarzania pytań, na które odpowiedzi już istnieją, i skupić się na faktycznych lukach w wiedzy.

Formułowanie pytań wymaga przestrzegania zasad metodologicznych. Pytania otwarte (zaczynające się od „jak”, „dlaczego”, „opowiedz o”, „co sprawiło że”) dają bogatsze dane niż zamknięte. Unikanie pytań sugerujących („czy ten przycisk nie jest za mały?”) chroni przed wprowadzaniem uprzedzeń. Pytania złożone („dlaczego wybrałeś tę opcję i jak oceniasz jej działanie?”) rozbija się na pojedyncze.

Pytania należy ułożyć tak, by ich pojawianie się odzwierciedlało naturalną strukturę rozmowy – od ogólnych do szczegółowych, od łatwych do trudniejszych. Rozgrzewka poprzedza główną część, podsumowanie zamyka sesję.

Przygotowanie zadań dla testów użyteczności wymaga realizmu. Zadania fabularne („wyobraź sobie, że…”) lepiej odzwierciedlają rzeczywiste konteksty użycia niż instrukcje techniczne. Zadania powinny być konkretne, ale nie sugerować ścieżki rozwiązania.

Pilotaż – testowe przeprowadzenie sesji – ujawnia problemy ze scenariuszem przed właściwym badaniem. Czy pytania są zrozumiałe? Czy czas jest odpowiedni? Czy prototyp działa poprawnie? Pilotaż oszczędza nerwy i budżet.

Jaka jest rola scenariusza badania UX?

Scenariusz pełni rolę mapy sesji badawczej, zapewniając powtarzalność i spójność między sesjami. Gdy kilku moderatorów prowadzi badanie lub sesje rozciągają się na wiele dni, scenariusz gwarantuje porównywalność danych. Bez niego każda rozmowa mogłaby iść w innym kierunku, uniemożliwiając wyciąganie wniosków.

Scenariusz porządkuje myśli badacza przed sesją. Spisanie pytań wymusza precyzję sformułowań i ujawnia luki w logice. To także narzędzie komunikacji z klientem – uzgodniony scenariusz definiuje zakres badania i chroni przed niejasnościami. Z kolei dla zespołu projektowego scenariusz stanowi dokumentację metodologiczną. Inni członkowie zespołu mogą zrozumieć, jak przeprowadzono badanie i na jakiej podstawie sformułowano rekomendacje. To szczególnie istotne przy przekazywaniu projektu lub analizie historycznych danych.

Scenariusz wspiera też rozwój umiejętności badacza. Początkujący UX researcher może oprzeć się na strukturze, doświadczony – elastycznie ją modyfikować w trakcie sesji. 96% organizacji o wysokiej dojrzałości UX regularnie stosuje testy użyteczności^[2] – każdy z nich opiera się na przemyślanym scenariuszu.