Rachunek kosztów zmiennych – co to jest?

Rachunek kosztów zmiennych to jedno z narzędzi zarządzania finansami w przedsiębiorstwach produkcyjnych i usługowych. Jak dzięki niemu menedżerowie mogą podejmować bardziej świadome decyzje dotyczące optymalizacji procesów oraz maksymalizacji zysków?

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym jest rachunek kosztów zmiennych?
• Jakie są zależności między rachunkiem kosztów zmiennych a rachunkiem kosztów stałych?
• Jakie są elementy rachunku kosztów zmiennych?
• Jak stosować rachunek kosztów zmiennych?
• Jaka jest rola rachunku kosztów zmiennych?

Rachunek kosztów zmiennych – definicja

Rachunek kosztów zmiennych jest metodą zarządzania finansami w przedsiębiorstwie, która polega na podziale kosztów na dwa rodzaje – koszty zmienne są proporcjonalne do poziomu produkcji, co oznacza, że zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji, podczas gdy koszty stałe pozostają na tym samym poziomie niezależnie od ilości wyprodukowanych towarów^{[1] [2] [3]}.

Rachunek kosztów zmiennych to metoda kalkulacji kosztów, która uwzględnia jedynie te koszty, które bezpośrednio zmieniają się w zależności od wielkości produkcji lub poziomu działalności operacyjnej.

Definicja rachunku kosztów zmiennych

Jedną z głównych cech rachunku kosztów zmiennych jest prostota analizy – dzięki precyzyjnemu określeniu kosztów zmiennych możliwe jest szybkie obliczenie marży na pokrycie kosztów stałych. Pozwala to ocenić rentowność poszczególnych produktów lub linii produkcyjnych w krótkim czasie, co jest niezwykle przydatne przy podejmowaniu decyzji zarządczych, takich jak inwestycje czy restrukturyzacja^[4].

Rachunek kosztów zmiennych a rachunek kosztów stałych

Rachunek kosztów stałych uwzględnia wszystkie koszty przedsiębiorstwa, zarówno zmienne, jak i stałe. Koszty stałe – czynsz, amortyzacja budynków czy wynagrodzenia administracji – nie zmieniają się wraz z poziomem produkcji. Ten rodzaj rozliczenia jest bardziej odpowiedni do długoterminowego planowania strategicznego, ponieważ daje pełniejszy obraz całkowitych kosztów produkcji. Wycena produktów w rachunku kosztów stałych uwzględnia pełen zakres kosztów, a to przekłada się na dokładniejszą analizę efektywności przedsiębiorstwa w długim okresie.

Rachunek kosztów zmiennych i rachunek kosztów stałych są komplementarne, z tą różnicą, że pierwszy jest bardziej elastyczny i przydatny w krótkoterminowych decyzjach zarządczych, a drugi lepiej sprawdza się w długoterminowym planowaniu. W praktyce przedsiębiorstwa często stosują oba podejścia równocześnie, wykorzystując rachunek kosztów zmiennych do codziennych operacji i decyzji krótkoterminowych, a rachunek kosztów stałych do bardziej złożonych analiz strategicznych.

Elementy rachunku kosztów zmiennych

Rachunek kosztów zmiennych składa się z następujących elementów^{[5] [6] [7]}:

• Koszty zmienne to koszty, które zmieniają się proporcjonalnie do poziomu produkcji. Obejmują koszty materiałów bezpośrednich, pracy bezpośredniej oraz inne takie jak energia zużywana bezpośrednio w procesie produkcji. Są bezpośrednio związane z ilością produkowanych jednostek i zmieniają się w zależności od jej poziomu.
• Marża pokrycia to różnica między przychodami ze sprzedaży a kosztami zmiennymi. Pokazuje ona, ile środków pozostaje po pokryciu kosztów zmiennych, które to środki można przeznaczyć na pokrycie kosztów stałych i generowanie zysku. Wykorzystuje się ją do oceny rentowności poszczególnych produktów lub linii produkcyjnych.
• Koszty stałe – chociaż rachunek kosztów zmiennych koncentruje się głównie na kosztach zmiennych, koszty stałe również grają w nim ważną rolę. Są to koszty, które pozostają niezmienne niezależnie od poziomu produkcji – zalicza się do nich m.in. czynsze, amortyzację czy wynagrodzenia administracyjne. W rachunku kosztów zmiennych koszty stałe traktuje się jako koszty okresu i nie przypisuje bezpośrednio do jednostek produkcji.
• Koszty pośrednie zmienne to koszty, które, choć są pośrednie, zmieniają się wraz z poziomem produkcji. Mogą obejmować na przykład zmienne koszty utrzymania maszyn czy zużycie materiałów pośrednich. W rachunku kosztów zmiennych traktuje się je jako zmienne i uwzględnia w kalkulacji marży pokrycia.
• Analiza progu rentowności to narzędzie analityczne używane w rachunku kosztów zmiennych do określenia punktu, w którym przychody pokrywają wszystkie koszty, zarówno zmienne, jak i stałe. Analiza ta pomaga w ocenie, ile jednostek produktu trzeba sprzedać, aby przedsiębiorstwo osiągnęło rentowność. Jest to kluczowy element planowania i podejmowania decyzji zarządczych.

Zastosowanie rachunku kosztów zmiennych

Zastosowanie rachunku kosztów zmiennych można przedstawić na przykładzie przedsiębiorstwa produkującego krzesła. Załóżmy, że jego dane finansowe to:

• Koszt jednostkowy zmienny (Kjz) – 50 PLN za krzesło,
• Koszty stałe (Ks) – 10 000 PLN miesięcznie,
• Cena sprzedaży jednostkowa (P) – 100 PLN za krzesło,
• Liczba wyprodukowanych i sprzedanych krzeseł (Q) – 300 sztuk.

Krok pierwszy to obliczenie całkowitych kosztów zmiennych, co można zrobić, mnożąc koszt jednostkowy zmienny przez liczbę wyprodukowanych jednostek:

Kz = Kjz × Q
Kz = 50 PLN/krzesło × 300 krzeseł
Kz = 15 000 PLN

Kolejnym krokiem jest obliczenie całkowitych kosztów – jest to suma całkowitych kosztów zmiennych i kosztów stałych:

Kc = Kz + Ks
Kc = 15 000 PLN + 10 000 PLN
Kc = 25 000 PLN

Następnie można przejść do obliczenia przychodów całkowitych, które można uzyskać, mnożąc cenę sprzedaży jednostkową przez liczbę sprzedanych jednostek:

Pr = P × Q
Pr = 100 PLN/krzesło × 300 krzeseł
Pr = 30 000 PLN

Po uzyskaniu przychodów całkowitych można policzyć marżę pokrycia, która jest różnicą między całkowitymi przychodami a całkowitymi kosztami zmiennymi:

Mp = Pr - Kz
Mp = 30 000 PLN – 15 000 PLN
Mp = 15 000 PLN

Pozostaje jeszcze obliczyć wynik operacyjny – jest to różnica między marżą pokrycia a kosztami stałymi:

Wo = Mp - Ks
Wo = 15 000 PLN - 10 000 PLN
Wo = 5 000 PLN

W ten sposób otrzymaliśmy następujące dane:

• Całkowite koszty zmienne – 15 000 PLN,
• Całkowite koszty – 25 000 PLN,
• Całkowite przychody – 30 000 PLN,
• Marża pokrycia – 15 000 PLN,
• Wynik operacyjny – 5000 PLN.

Jak widać, po pokryciu wszystkich kosztów zmiennych i stałych przedsiębiorstwo osiąga wynik operacyjny w wysokości 5000 PLN.

Rola rachunku kosztów zmiennych

Jednym z głównych zastosowań rachunku kosztów zmiennych jest ocena rentowności poszczególnych produktów lub linii produkcyjnych. Dzięki precyzyjnemu określeniu kosztów zmiennych przedsiębiorstwo może szybko obliczyć marżę pokrycia, która pomaga w podejmowaniu decyzji dotyczących dalszego rozwoju działalności.

Rachunek kosztów zmiennych upraszcza analizę kosztów i zysków, co przyspiesza proces podejmowania decyzji zarządczych. Przedsiębiorstwo może w łatwy sposób obliczyć, jakie koszty zmienne ponosi w produkcji oraz jakie przychody generuje ze sprzedaży. Dzięki niemu przedsiębiorstwo może również przeprowadzać analizę progu rentowności, która pozwala określić, ile jednostek produktu trzeba sprzedać, aby pokryć wszystkie koszty zmienne i stałe.

W praktyce rachunek kosztów zmiennych stosuje się do podejmowania decyzji krótkoterminowych, takich jak ustalanie cen produktów, optymalizacja struktury asortymentowej oraz ocena opłacalności różnych ofert i zamówień. Pozwala on menedżerom szybko dostosować się do zmian warunków rynkowych, a także pomaga utrzymać konkurencyjność na rynku.