Podwójna rezydencja podatkowa – co to jest i kiedy występuje?

Praca na pół roku w Niemczech przy zachowaniu rodziny w Polsce. Prowadzenie działalności gospodarczej w kilku krajach. Zdalna współpraca z firmami na różnych kontynentach. To tylko niektóre sytuacje, w których możesz nieświadomie stać się rezydentem podatkowym w dwóch państwach jednocześnie. Podwójna rezydencja podatkowa to pułapka, w którą coraz częściej wpadają Polacy pracujący za granicą lub prowadzący międzynarodowe interesy.

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym jest podwójna rezydencja podatkowa?
• Kiedy występuje podwójna rezydencja podatkowa?
• Jak poradzić sobie z podwójną rezydencją podatkową?

Najważniejsze informacje:

• Podwójna rezydencja podatkowa występuje, gdy osoba fizyczna lub prawna spełnia jednocześnie kryteria rezydencji przewidziane w prawie krajowym dwóch różnych państw, co stwarza ryzyko opodatkowania tych samych dochodów w obu krajach.
• Do konfliktu rezydencji dochodzi najczęściej w sytuacjach transgranicznych, gdy podatnik spełnia kryterium 183 dni w jednym kraju przy jednoczesnym zachowaniu ośrodka interesów życiowych w drugim państwie lub gdy przepisy krajowe różnych krajów stosują odmienne definicje rezydencji podatkowej.
• Problem rozwiązuje się przez zastosowanie reguł kolizyjnych zawartych w umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania, które analizowane są w kolejności: stałe miejsce zamieszkania, ośrodek interesów życiowych, zwykły pobyt, obywatelstwo i procedura wzajemnego porozumiewania.

Podwójna rezydencja podatkowa – definicja

Podwójna rezydencja podatkowa to sytuacja, w której ta sama osoba fizyczna lub podmiot prawny jest jednocześnie uznawany za rezydenta podatkowego przez co najmniej dwa różne państwa. W praktyce oznacza to, że każde z tych krajów, na mocy swoich wewnętrznych przepisów podatkowych, rości sobie prawo do opodatkowania całości dochodów tego podmiotu zgodnie z zasadą nieograniczonego obowiązku podatkowego. Taki konflikt jurysdykcji podatkowych stwarza realne zagrożenie podwójnego opodatkowania – tej samej kwoty dochodu w dwóch różnych państwach.

Podwójna rezydencja podatkowa to sytuacja, w której osoba fizyczna lub prawna spełnia kryteria rezydencji w dwóch różnych krajach jednocześnie, co prowadzi do ryzyka opodatkowania tych samych dochodów przez oba państwa na zasadzie nieograniczonego obowiązku podatkowego.

Definicja podwójnej rezydencji podatkowej

Problem podwójnej rezydencji powstaje z prostej przyczyny – każde państwo samodzielnie określa w swoim prawie krajowym kryteria, według których uznaje kogoś za swojego rezydenta podatkowego. Kryteria te mogą się znacząco różnić między krajami, co prowadzi do nakładania się jurysdykcji podatkowych. Na przykład, polski rezydent podatkowy może zostać uznany za rezydenta w Polsce na podstawie posiadania tu ośrodka interesów życiowych (centrum interesów osobistych lub gospodarczych), podczas gdy inne państwo może go jednocześnie traktować jako swojego rezydenta ze względu na przekroczenie 183 dni pobytu na jego terytorium w roku podatkowym^{[1] [2] [3]}.

Rozwiązaniem problemu podwójnej rezydencji podatkowej są umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, zawierane bilateralnie między państwami. Umowy te zawierają specjalne reguły kolizyjne, które wskazują jednoznacznie, które z dwóch państw ma prawo traktować podatnika jako swojego rezydenta podatkowego dla celów stosowania tej konkretnej umowy międzynarodowej. Dzięki tym regułom, mimo formalnego spełnienia kryteriów rezydencji w obu krajach według ich przepisów krajowych, podatnik jest ostatecznie uznawany za rezydenta tylko jednego państwa w kontekście danej umowy międzynarodowej.

Kiedy występuje podwójna rezydencja podatkowa?

Podwójna rezydencja podatkowa pojawia się wtedy, gdy przepisy wewnętrzne dwóch państw równocześnie wskazują na tę samą osobę jako na rezydenta podatkowego. W przypadku polskiego rezydenta podatkowego wystarczy spełnić przynajmniej jeden z dwóch warunków: posiadanie na terytorium Polski centrum interesów osobistych lub gospodarczych albo przebywanie tu dłużej niż 183 dni w roku podatkowym. Problem zaczyna się wtedy, gdy jednocześnie spełniasz również kryteria rezydencji przewidziane przez inne państwo.

Najbardziej typowym przykładem jest sytuacja osoby, która pracuje za granicą przez ponad 183 dni, co czyni ją rezydentem tego kraju, ale jednocześnie zachowuje w Polsce dom, rodzinę i małoletnich dzieci, czyli centrum interesów osobistych. W takim przypadku polski rezydent podatkowy pozostaje polskim rezydentem ze względu na ośrodek interesów życiowych, podczas gdy kraj, w którym pracuje, również uznaje go za swojego rezydenta z uwagi na kryterium czasu pobytu.

Innym przykładem są osoby prowadzące działalność gospodarczą w kilku krajach jednocześnie, gdzie powiązania gospodarcze mogą być równie silne w każdym z państw.

Podwójna rezydencja występuje również wtedy, gdy różne kraje stosują odmienne definicje i progi dla ustalania rezydencji. Niektóre państwa mogą uznać cię za rezydenta już po 30 dniach pracy zarobkowej na ich terytorium, inne wymagają 183 dni, a jeszcze inne koncentrują się wyłącznie na centrum interesów życiowych.

W przypadku emigracji zarobkowej, gdy osoba przenosi się do nowego kraju, ale utrzymuje silne związki z krajem dotychczasowego zamieszkania poprzez posiadany majątek nieruchomy lub bliskie relacje rodzinne, może również dojść do konfliktu rezydencji. Kolizja norm prawnych dwóch lub więcej krajów prowadzi do sytuacji, w której ten sam podatnik teoretycznie podlega nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w kilku państwach jednocześnie.

Podwójna rezydencja podatkowa jest zjawiskiem coraz częstszym w dobie globalizacji i mobilności zawodowej. Nie jest to jednak sytuacja bez wyjścia. Umowy międzynarodowe o unikaniu podwójnego opodatkowania zostały stworzone właśnie po to, aby chronić podatników przed niesprawiedliwym podwójnym opodatkowaniem. Kluczem jest właściwe zastosowanie reguł kolizyjnych i udokumentowanie swojego faktycznego miejsca zamieszkania dla celów podatkowych poprzez uzyskanie certyfikatu rezydencji.

Max Cyrek, CEO Cyrek Digital

Jak poradzić sobie z podwójną rezydencją podatkową?

Gdy staniesz w obliczu podwójnej rezydencji podatkowej, pierwszym krokiem jest sięgnięcie po umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania zawartą między Polską a drugim krajem, w którym jesteś uznawany za rezydenta. Polska ma obecnie podpisane takie umowy z ponad 90 krajami^[4], co obejmuje praktycznie wszystkie istotne destynacje emigracji zarobkowej i prowadzenia działalności gospodarczej. Te umowy międzynarodowe zawierają specjalne reguły kolizyjne, analizowane w ściśle określonej kolejności, które ostatecznie wskazują tylko jedno państwo jako kraj rezydencji podatkowej:

• Pierwsza reguła dotyczy stałego miejsca zamieszkania. Jeśli posiadasz stałe ognisko domowe tylko w jednym z dwóch państw, jesteś uznawany za rezydenta tego kraju.
• Jeśli masz stałe miejsce zamieszkania w obu państwach lub w żadnym z nich, stosuje się drugą regułę – ośrodek interesów życiowych. Tutaj analizuje się, gdzie znajdują się ściślejsze powiązania osobiste i gospodarcze. W praktyce często powiązania osobiste, takie jak lokalizacja rodziny i małoletnich dzieci, ważą więcej niż powiązania ekonomiczne.
• Trzecia reguła wskazuje na kraj zwykłego pobytu, czyli miejsce, gdzie podatnik zazwyczaj przebywa. Czwarta reguła to obywatelstwo.
• Ostatecznym rozwiązaniem, gdy żadne z powyższych kryteriów nie pozwala jednoznacznie rozstrzygnąć konfliktu, jest procedura wzajemnego porozumiewania (Mutual Agreement Procedure), w ramach której właściwe organy państw ustalają rezydencję w drodze wzajemnego porozumienia.

Po rozstrzygnięciu konfliktu rezydencji i ustaleniu, że jesteś polskim rezydentem podatkowym, konieczne jest zastosowanie metod eliminacji podwójnego opodatkowania. Jeśli osiągasz dochody za granicą, które mogą być opodatkowane zarówno w Polsce, jak i w kraju źródła, umowy międzynarodowe przewidują dwa główne mechanizmy:

• Metoda wyłączenia z progresją oznacza, że dochód zagraniczny jest zwolniony z opodatkowania w Polsce, ale wpływa na stawkę podatkową stosowaną do pozostałych dochodów osiąganych na terytorium RP.
• Natomiast metoda proporcjonalnego odliczenia (kredytu podatkowego) pozwala odliczyć podatek zapłacony za granicą od podatku należnego w Polsce, z tym że jeśli podatek zagraniczny jest niższy, podatnik dopłaca różnicę.

W przypadku stosowania metody proporcjonalnego odliczenia można skorzystać z ulgi abolicyjnej, choć od 2021 roku jej limit wynosi maksymalnie 1360 zł^[5], co oznacza faktyczną likwidację tej ulgi dla większości podatników.

Niezwykle istotne jest podjęcie działań administracyjnych i skorzystanie z doradztwa. Powinieneś uzyskać certyfikat rezydencji podatkowej z kraju, który po zastosowaniu reguł kolizyjnych został wskazany jako miejsce twojej rezydencji.

W Polsce wniosek o wydanie certyfikatu składa się na formularzu CFR-1, opłata wynosi 17 zł^[6] przy składaniu w formie papierowej (elektronicznie przez e-Urząd Skarbowy jest bezpłatny^[7]), a urząd ma 7 dni na wydanie dokumentu^[8]. Certyfikat ten jest dowodem w rozmowach z urzędem skarbowym i służy do uniknięcia podwójnego opodatkowania.

W przypadku wystąpienia faktycznego podwójnego opodatkowania lub opodatkowania niezgodnego z umową międzynarodową, można wystąpić z wnioskiem o procedurę wzajemnego porozumiewania się do właściwego organu swojego państwa rezydencji – w Polsce do Ministra Finansów.

Ze względu na złożoność problemu, różnice w przepisach krajowych różnych państw oraz konieczność znajomości umów międzynarodowych, zdecydowanie zaleca się skonsultowanie swojej sytuacji z ekspertami specjalizującymi się w międzynarodowym prawie podatkowym, aby uniknąć błędów, sporów z fiskusem oraz nieprzewidzianych konsekwencji podatkowych i finansowych.