Operacje repo – czym są i na czym polegają?

Operacje repo stosują banki centralne i instytucje finansowe do zarządzania płynnością. Jak działają i jak ta forma krótkoterminowego finansowania pozwala szybko pozyskać środki pieniężne?

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym są operacje repo i jaka jest ich historia?
• Jakie są cechy charakterystyczne operacji repo?
• Jakie są rodzaje operacji repo?
• Jakie są zastosowania operacji repo?
• Jakie są ograniczenia operacji repo?
• Jakie są korzyści z operacji repo?

Operacje repo – definicja i historia

Operacje repo (ang. repurchase agreement), czyli transakcje warunkowego zakupu, to operacje, w których jedna strona (sprzedający) sprzedaje papiery wartościowe drugiej stronie (kupującemu) z jednoczesnym zobowiązaniem się do ich odkupu w określonym terminie i po ustalonej cenie. Pozwala to sprzedającemu pozyskać gotówkę na krótki okres, ale jednocześnie zachowuje on prawo do odzyskania sprzedanych operacji w przyszłości. Repo jest więc formą krótkoterminowego finansowania zabezpieczonego, w którym operacje pełnią rolę zabezpieczenia pożyczki^{[1] [2] [3]}.

Operacje repo to krótkoterminowe transakcje polegające na sprzedaży papierów wartościowych z jednoczesnym zobowiązaniem do ich odkupienia po określonej cenie i w ustalonym terminie.

Definicja operacji repo

W tym kontekście warto też wspomnieć o operacjach reverse repo – są to operacje odwrotne do transakcji repo. Nabywca operacji (kupujący w repo) sprzedaje je z zobowiązaniem do ich odkupienia w przyszłości. Dla nabywcy reverse repo jest to inwestycja, w której pożycza środki sprzedającemu operacje (sprzedającemu w repo) w zamian za odsetki, a sam zyskuje prawo do odzyskania pożyczonych środków poprzez sprzedaż operacji z powrotem po ustalonej cenie. Reverse repo stanowi więc formę inwestycji zabezpieczonej, gdzie operacje pełnią rolę zabezpieczenia dla pożyczonych środków^{[4] [5] [6]}.

Pierwsze transakcje repo miały miejsce w Stanach Zjednoczonych w latach 20. XX wieku. Banki i inne instytucje finansowe zaczęły z nich korzystać, żeby zarządzać swoją płynnością i finansować operacje, jednocześnie zabezpieczając aktywa. ^[7]. W latach 70. i 80. XX wieku, w wyniku deregulacji rynków finansowych i rosnącej globalizacji, rynek operacji repo doświadczył znaczącego rozwoju – w tym okresie repo stało się kluczowym narzędziem dla banków centralnych, które wykorzystywały je do realizacji polityki monetarnej, zarządzania rezerwami i kontrolowania stóp procentowych^[8].

W czasie kryzysu finansowego z lat 2007-2008 znaczenie repo jako źródła płynności dramatycznie wzrosło, a jednocześnie ujawniły się ryzyka związane z nadmiernym poleganiem na transakcjach repo. Doprowadziło to do zaostrzenia regulacji i zmian w strukturze rynku repo^{[9] [10]}. W Stanach Zjednoczonych wprowadzono regulacje dotyczące wymaganych rezerw kapitałowych i płynnościowych dla instytucji korzystających z repo, a w Europie podobne działania podjęto w ramach regulacji unijnych, takich jak rozporządzenie EMIR (European Market Infrastructure Regulation)^{[11] [12]}.

Cechy charakterystyczne operacji repo

Jedną z cech charakterystycznych operacji repo^{[13] [14] [15]} są terminami zapadalności od jednego dnia do kilku miesięcy. Najczęściej jednak spotykane są transakcje overnight, które kończą się następnego dnia roboczego. Operacje repo są też zabezpieczane aktywami, najczęściej obligacjami, papierami wartościowymi agencji rządowych lub innymi wysokiej jakości papierami wartościowymi. Minimalizuje ryzyko kredytowe dla pożyczkodawcy, ponieważ w przypadku niewypłacalności pożyczkobiorcy pożyczkodawca może sprzedać zabezpieczenie, aby odzyskać swoje środki.

Każda transakcja repo składa się z dwóch części – sprzedaży papierów wartościowych z jednoczesnym zobowiązaniem do ich odkupienia w określonym terminie po wyższej cenie. Pożyczkodawca w rzeczywistości udziela pożyczki zabezpieczonej, a pożyczkobiorca otrzymuje finansowanie na krótki okres. Różnica między ceną sprzedaży a ceną odkupu odzwierciedla stopę procentową (repo rate) umowy repo. Jest to koszt pożyczki dla pożyczkobiorcy i zarazem zysk dla pożyczkodawcy.

W transakcjach tri-party repo pośrednik (zwykle instytucja finansowa) zarządza zabezpieczeniem i monitoruje ryzyko, co zwiększa bezpieczeństwo całej . Chociaż operacje repo uważa się za stosunkowo bezpieczne instrumenty finansowe, zawsze istnieje ryzyko, że strona sprzedająca może nie odkupić zabezpieczenia zgodnie z umową – w takim przypadku kupujący zabezpieczenie musi sprzedać zabezpieczenie na rynku, co może wiązać się ze spadkiem jego wartości.

Banki centralne często wykorzystują operacje repo jako narzędzie polityki monetarnej do kontrolowania podaży pieniądza i stabilizowania stóp procentowych. Poprzez repo, bank centralny może dostarczać lub odbierać płynność z systemu bankowego w zależności od potrzeb gospodarki.

Rodzaje operacji repo

Operacje repo, czyli transakcje warunkowego zakupu, dzielą się na kilka rodzajów^{[16] [17] [18]}:

• Tri-party repo jest to najczęściej spotykany operacji repo, w którym trzecia strona (zazwyczaj instytucja finansowa) działa jako pośrednik pomiędzy pożyczkodawcą a pożyczkobiorcą i przechowuje zabezpieczenie oraz zarządza ryzykiem.
• W equity repo zabezpieczeniem są akcje spółki, a nie operacje czy inne instrumenty dłużne. Transakcje te są bardziej ryzykowne ze względu na zmienność cen akcji.
• Whole loan repo rolę zabezpieczenia gra pożyczka lub inne zobowiązanie, na przykład należności hipoteczne.
• W transakcjach sell/buyback i buy/sellback papiery wartościowe sprzedaje się i kupuje na zasadzie transakcji terminowej. Od tradycyjnych repo różnią się tym, że są to dwie odrębne transakcje, które nie wymagają specjalnej dokumentacji prawnej.
• Specialized delivery repo wymaga gwarancji operacji na początku i na końcu umowy, co czyni go rzadkim rodzajem repo ze względu na specyficzne wymagania dotyczące zabezpieczenia.
• W held-in-custody repo sprzedający przechowuje środki pieniężne z transakcji w rachunku powierniczym na rzecz kupującego. Jest to mniej popularny typ ze względu na zwiększone ryzyko dla kupującego, jeśli sprzedający stanie się niewypłacalny.

Zastosowania operacji repo

Operacje repo^{[19] [20] [21]} są stosowane przez instytucje finansowe do zarządzania płynnością. Banki komercyjne mogą szybko pozyskać środki pieniężne, sprzedając papiery wartościowe z zobowiązaniem odkupu, co pozwala im na pokrycie krótkoterminowych zobowiązań lub sfinansowanie bieżących operacji. Z kolei inwestorzy mogą bezpiecznie lokować nadwyżki środków, uzyskując pewny zwrot z inwestycji dzięki zabezpieczeniu w postaci papierów wartościowych.

Operacje repo są też instrumentem polityki monetarnej stosowany przez banki centralne, w tym Narodowy Bank Polski^[22]. Bank centralny wykorzystuje je do kontrolowania podaży pieniądza w gospodarce, wpływania na krótkoterminowe stopy procentowe oraz zarządzania rezerwami bankowymi – gdy np. NBP chce zwiększyć płynność w systemie bankowym, przeprowadza operacje repo, w ramach których kupuje papiery wartościowe od banków komercyjnych, dostarczając im w zamian gotówkę. Odwrotne operacje, czyli reverse repo, pozwalają na wycofanie nadmiaru płynności z rynku poprzez sprzedaż papierów wartościowych bankom komercyjnym, które zobowiązują się do ich odkupu po ustalonym terminie.

Operacje repo stosuje się tez do zarządzania portfelem inwestycyjnym. Fundusze inwestycyjne i inne podmioty mogą z nich korzystać w celu krótkoterminowego zarządzania aktywami, minimalizowania ryzyka kredytowego i optymalizacji zwrotu z inwestycji (ROI). Ma to znaczenie np. podczas kryzysów finansowych – w tym czasie banki centralne wykorzystują repo do stabilizacji rynków finansowych. Podczas kryzysu finansowego w 2008 roku oraz podczas pandemii COVID-19 w 2020 roku, banki centralne, w tym amerykański Fed i Europejski Bank Centralny, zwiększały skalę operacji repo, aby zapewnić stabilność systemu finansowego^{[23] [24] [25]}.

Ograniczenia operacji repo

Jednym z głównych ograniczeń operacji repo jest ryzyko kredytowe związane z niewypłacalnością kontrahenta – jeśli strona sprzedająca papiery wartościowe nie jest w stanie odkupić ich zgodnie z umową, kupujący musi sprzedać zabezpieczenie, co może prowadzić do strat. Tego typu operacje obarczone są też ryzykiem płynności – w sytuacjach kryzysowych lub podczas dużych wahań na rynkach finansowych, może być trudno znaleźć kontrahentów do zawierania nowych transakcji repo, co może prowadzić do problemów z płynnością w instytucjach finansowych, które polegają na repo jako głównym źródle krótkoterminowego finansowania.

Nie bez znaczenia jest również ryzyko związane z wyceną zabezpieczeń. Wartość papierów wartościowych używanych jako zabezpieczenie w transakcjach repo może podlegać znacznym wahaniom – w przypadku spadku wartości zabezpieczenia pożyczkodawca może wymagać dodatkowego zabezpieczenia lub może być zmuszony do sprzedaży zabezpieczenia z potencjalną stratą.

Korzyści z operacji repo

Dzięki operacjom repo banki i inne instytucje finansowe mogą szybko uzyskać gotówkę, sprzedając papiery wartościowe ze zobowiązaniem ich odkupu. Sprawdza się to szczególnie w sytuacjach, gdy konieczne jest pokrycie bieżących zobowiązań lub sfinansowanie operacji. Dla pożyczkodawców repo stanowi bezpieczny sposób lokowania nadwyżek gotówki, ponieważ transakcje te są zabezpieczone papierami wartościowymi.

Banki centralne, takie jak Narodowy Bank Polski, wykorzystują operacje repo do kontrolowania podaży pieniądza, wpływania na krótkoterminowe stopy procentowe oraz zarządzania rezerwami bankowymi, co pozwala im stabilizować system finansowy i reagować na zmiany koniunktury.

Repo są też korzystne dla inwestorów, ponieważ pozwalają bezpiecznie inwestować nadwyżki gotówki z gwarancją zwrotu kapitału oraz uzyskania odsetek. Mogą oni wykorzystywać te operacje do krótkoterminowego zarządzania aktywami, minimalizowania ryzyka kredytowego oraz optymalizacji zwrotu z inwestycji.