​Kapitał własny – co to jest?

Kapitał własny przedsiębiorstwa to fundament, na którym opiera się stabilność finansowa każdej firmy działającej w warunkach niepewności gospodarki rynkowej. To właśnie ta pozycja w bilansie kapitału własnego składają wartość, która pozostaje po odliczeniu wszystkich zobowiązań od aktywów.

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym jest kapitał własny?
• Jakie przepisy prawa regulują kapitał własny ?
• Co składa się na kapitał własny?
• Jakie są rodzaje kapitału własnego?
• W jaki sposób pozyskać kapitał własny przedsiębiorstwa?
• Jaka jest rola kapitału własnego w firmie?

Najważniejsze informacje:

• Kapitał własny stanowi różnicę między aktywami ogółem a zobowiązaniami ogółem. Jest równowartością majątku przedsiębiorstwa sfinansowanego ze środków właścicieli oraz zysków zatrzymanych w trakcie działalności operacyjnej.
• Kapitał własny regulują przede wszystkim Ustawa o rachunkowości oraz Kodeks spółek handlowych. Określają minimalne wartości kapitału zakładowego: w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością 5000^[1] zł, a w spółkach akcyjnych 100000 zł^[2].
• Na kapitał własny składają się: kapitał podstawowy, kapitał zapasowy, kapitał z aktualizacji wyceny, pozostałe kapitały rezerwowe, zysk lub strata z lat ubiegłych oraz zysk netto bieżący rok obrotowy.
• Rodzaje kapitału własnego obejmują kapitał fundusz podstawowy (wkłady właścicieli), kapitał zapasowy (z zysku netto w ciągu roku), kapitały rezerwowe, kapitał z aktualizacji wyceny środków trwałych oraz zyski zatrzymane.
• Kapitał własny przedsiębiorstwa pozyskuje się przez wniesienie wkładów w formie pieniężnej lub rzeczowej, zatrzymanie zysku netto, podwyższenie kapitału zakładowego, dopłat wspólników, konwersję wierzytelności lub nadwyżek wpłat akcjonariuszy.
• Kapitał własny pełni funkcję finansową (źródło finansowania), gwarancyjną (zabezpieczenie dla wierzycieli) i oceniającą (wpływa na wiarygodność w przedsiębiorstwach państwowych i prywatnych).

​Kapitał własny – definicja

Kapitał własny to kluczowa pozycja pasywów bilansu każdej jednostki gospodarczej. Stanowi on wartościowy odpowiednik składników majątku, do których przedsiębiorstwu przysługuje prawo własności. W praktyce oznacza to środki finansowe wniesione przez właściciela, wspólników lub akcjonariuszy oraz wypracowane zyski zatrzymane w toku działalności.

Wielkość kapitałów własnych odzwierciedla rzeczywistą wartość firmy pozostającą po spłaceniu roszczeń spółki wobec wszystkich wierzycieli. Jest to fundament finansowy przedsiębiorstwa państwowych i prywatnych, który nie generuje kosztów odsetkowych i pozostaje do dyspozycji na czas nieokreślony.

Kapitał własny to różnica między aktywami ogółem a zobowiązaniami ogółem przedsiębiorstwa, tożsama z pojęciem aktywów netto.

Definicja kapitału własnego

Kapitał własny rachunek stanowi podstawowe i stabilne źródło finansowania potrzeb finansowych jednostki. W spółce komandytowo-akcyjnej, jak i w innych formach organizacyjno-prawnych, pełni funkcję zabezpieczenia dla wierzycieli i określa stosunki własnościowe.

Należne wpłaty na kapitał fundusz podstawowy oraz część nadwyżki bilansowej pochodzącej z dopłat wspólników lub skutku przeszacowania środków trwałych również wpływają na ostateczną wartość kapitału. W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością kapitał własny składają elementy ujęte w księgach rachunkowych zgodnie z przepisami prawa.

​Jakie prawa regulują kapitał własny?

Kapitał fundusz własny przedsiębiorstwa podlega szczegółowej regulacji prawnej, która gwarantuje przejrzystość i ochronę interesów zarówno właścicieli, jak i wierzycieli. Podstawowym aktem jest Ustawa o rachunkowości z 29 września 1994 roku^[3], która definiuje kapitał własny jako różnicę między wartością wszystkich składnikach majątkowych a zobowiązaniami. Przepisy te określają, że kapitał własny wycenia się na dzień bilansowy w wartości nominalnej, z wyjątkiem udziałów własnych. Jednostki podlegające obowiązkowemu badaniu muszą sporządzać zestawienie zmian w kapitale własnym.

Kodeksem spółek handlowych reguluje minimalne wartości kapitału zakładowego i nakłada obowiązki na zarządy. Zgodnie z tym aktem notarialnego wymaga rejestracji, gdy w spółce z o.o. kapitał wynosi minimum 5000 zł, a w spółce akcyjnej 100000 zł. W przypadku połowy kapitału zakładowego zagrożonej stratą, zarząd musi zwołać zgromadzenia wspólników dla podjęcia uchwały o dalszym istnieniu spółki. Dodatkowo Prawo upadłościowe określa konsekwencje ujemnego kapitału własnego. Sytuacja, gdy zobowiązania przekraczają aktywa nieprzerwanie przez 24 miesiące^[4], stanowi przesłankę do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, co jest istotne przy pomniejszeniu wyniku finansowego przedsiębiorstwa.

​Co składa się na kapitał własny?

Strukturę kapitału własnego danej jednostki tworzą pozycje ujęte w załączniku Ustawy o rachunkowości. Każdy składnik pełni określoną funkcję i ma swoje pochodzenie. Poniżej przedstawiono główne elementy kapitału własnego.

Fundusz podstawowy

Kapitał podstawowy, zwany również kapitałem zakładowym, stanowi równowartość wkładów wniesionych przez założycieli przy jej założenia. W spółkach kapitałowych minimalna wysokość wynosi 5000 zł dla sp. z o.o. i 100000 zł dla sp. akcyjnych. Może być wnoszony w formie pieniężnej lub jako aport rzeczowy. W przypadku prostej spółce akcyjnej minimum to zaledwie 1 zł^[5].

​Kapitał zapasowy

Tworzony głównie z odpisu z zysku netto, służy na pokrycie strat. W spółkach akcyjnych obligatoryjnie przeznacza się na ten cel minimum 8% zysku netto w ciągu roku obrotowego^[6]. Może również pochodzić z dopłat wspólników oraz nadwyżki między ceną emisyjną a wartością nominalną akcji (agio emisyjne).

​Kapitał z aktualizacji wyceny

Powstaje w wyniku aktualizacji wyceny aktywów finansowych według wartości godziwej lub przeszacowania środków trwałych zgodnie z przepisami. Odzwierciedla wzrost wartości majątku, który nie został jeszcze zrealizowany drodze egzekucji lub sprzedaży składników majątkowych przedsiębiorstwa.

​Pozostałe kapitały rezerwowe

Są tworzone z zysku lub wpłat na pokrycie ewentualnych strat oraz wydatków określonych w statucie spółki. Mogą służyć finansowaniu konkretnych celów rozwojowych zgodnie z uchwałą wspólników. Tworzony obligatoryjnie lub fakultatywnie, stanowi bufor bezpieczeństwa finansowego.

​Zysk lub strata z lat ubiegłych

To niepodzielony wynik z poprzednich lat, który nie został wypłacony właścicielom ani przeznaczony na inne fundusze. Może być osnową do przyszłych dywidend lub reinwestycji w działalność przedsiębiorstwa. Niepokryta strata pomniejsza całkowity kapitał własny.

​Wynik roku bieżącego

Osiągnięty zysk lub poniesiona strata w danym roku obrotowym. Znajduje odzwierciedlenie w rachunku zysków i strat. Po zatwierdzeniu sprawozdania wynik może być podzielony według decyzji właścicieli lub pozostać w jednostce jako kapitał samofinansowania.

​Korekty kapitału własnego

Należne wpłaty na kapitał (niewniesione wkłady) oraz akcje własne nabyte na własny rachunek pomniejszają wartość kapitału. Są wykazywane ze znakiem ujemnym w bilansie. Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego, takie jak zaliczki na dywidendę, również redukują kapitał.

​Jakie są rodzaje kapitału własnego?

Kapitał realny przedsiębiorstwa można klasyfikować według różnych kryteriów. Najczęściej dzieli się go ze względu na pochodzenie oraz cel utworzenia:

• Kapitał powierzony – środki wniesione bezpośrednio przez właścicieli, wspólników lub akcjonariuszy w momencie założenia lub później. Obejmuje kapitał podstawowy oraz dopłaty. Stanowi zewnętrzne źródło finansowania pochodzące od osób fizycznych lub prawnych będących właścicielami.
• Kapitał samofinansowania – wypracowany przez firmę i zatrzymany w postaci zysków niezrealizowanych jako dywidenda. Obejmuje kapitał zapasowy, kapitały rezerwowe oraz zyski z lat ubiegłych. Jest efektem działalności operacyjnej i inwestycyjnej, a jego wzrost nie wymaga angażowania zewnętrznych środków.
• Kapitał zakładowy (podstawowy) – wymagany minimalnie przez prawo: 5000 zł w sp. z o.o., 100000 zł w sp. akcyjnej, 50000 zł w sp. komandytowo-akcyjnej^[6]. Określa poczet kapitału podstawowego i stanowi gwarancję dla wierzycieli. Jego wysokość jest wpisana do KRS.
• Kapitał zapasowy – tworzony z odpisów minimum 8% zysku netto w spółkach akcyjnych lub z dobrowolnych odpisów w innych formach. Służy pokryciu strat i wzmocnieniu bazy finansowej. Może pochodzić także z agio emisyjnego przy emisji akcji powyżej wartości nominalnej.
• Kapitały rezerwowe – tworzone na określone cele wskazane w statucie spółki lub uchwałach właścicieli. Mogą być obligatoryjne lub fakultatywne. Służą finansowaniu konkretnych projektów lub jako rezerwa na przyszłe potrzeby podczas czasu osiągnięcia określonych celów strategicznych.
• Kapitał z aktualizacji – powstaje przy wycenie aktywów według wartości godziwej lub w przypadku aktualizacji wyceny środków transportu i innych środków trwałych. Odzwierciedla wzrost wartości majątku. Nie jest to zrealizowany zysk, lecz potencjalny wzrost wartości zasobów w jednostce.

Kapitał własny to nie tylko cyfra w bilansie, ale odzwierciedlenie zdolności przedsiębiorstwa do samodzielnego finansowania rozwoju. W warunkach niepewności rynkowej wysoki kapitał własny stanowi poduszkę bezpieczeństwa, która chroni przed upadłością i zwiększa zaufanie kontrahentów.

Max Cyrek, CEO Cyrek Digital

​Jak pozyskać kapitał własny przedsiębiorstwa?

Przedsiębiorstwa mają do dyspozycji kilka sprawdzonych metod zwiększania kapitału własnego. Podstawowym sposobem jest wniesienie wkładów przez właścicieli – zarówno w formie pieniężnej, jak i rzeczowej (aporty). W spółkach akcyjnych odbywa się to przez emisję akcji, natomiast w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością przez objęcie udziałów. Wielkość kapitałów własnych rośnie bezpośrednio po wpłacie środków na rachunek firmowy.

Drugim istotnym źródłem jest zatrzymanie i reinwestowanie zysku netto. W pierwszym półroczu 2024 roku^[7] polskie przedsiębiorstwa wypracowały wynik finansowy netto na poziomie 117,9 mld zł^[8]. Część tych środków może pozostać w firmach jako kapitał samofinansowania. W spółkach akcyjnych obligatoryjnie przeznacza się minimum 8% rocznego zysku netto na kapitał zapasowy. Reinwestowanie zysków jest uznawane za potężne źródło wzrostu bez zaciągania długów, szczególnie istotne dla przedsiębiorstw aktywne w dynamicznie rozwijających się branżach.

Dodatkowymi metodami są:

• podwyższenie kapitału zakładowego przez dokapitalizowanie,
• wniesienie dopłat przez wspólników ujmowanych w księgach rachunkowych,
• konwersja wierzytelności na kapitał (wierzyciel objmuje udziały w zamian za rezygnację z roszczeń),
• wykorzystanie agio emisyjnego (nadwyżka ceny emisyjnej nad wartością nominalną),
• aktualizacja wyceny aktywów zgodnie z prawem bilansowym.

W fundusz przedsiębiorstwa państwowego środki mogą wpływać również z dotacji lub przekształceń własnościowych zgodnie z przepisami.

​Jaka jest rola kapitału własnego?

Kapitał właściciela pełni trzy fundamentalne funkcje w każdej jednostce gospodarczej. Funkcja finansowa polega na tym, że stanowi podstawowe, trwałe i stabilne źródło finansowania działalności firmy. W pierwszym półroczu 2024 roku kapitał własny był głównym budulcem finansowania inwestycji przedsiębiorstw w Polsce. Zgodnie ze złotą zasadą bilansową, kapitał własny powinien finansować aktywa trwałe przedsiębiorstwa, co zapewnia długoterminową stabilność. Nie generuje on bezpośredniego zobowiązania do spłaty ani kosztów odsetkowych, umożliwiając swobodne finansowanie rozwoju i realizację celów rozwojowych.

Funkcja gwarancyjna sprawia, że kapitał własny działa jako bufor bezpieczeństwa dla wierzycieli. Wskazuje, ile środków pozostanie w firmie po spłacie wszystkich zobowiązań. Jego wysokość świadczy o odporności na trudności finansowe – szczególnie w warunkach niepewności gospodarki rynkowej. W przypadku likwidacji przedsiębiorstwa kapitał wraca do właściciela lub jest dzielony między współwłaścicieli proporcjonalnie do ich wkładów w poczet kapitału.

Funkcja oceniająca i reputacyjna wynika z tego, że wysoki kapitał własny zwiększa wiarygodność firmy w oczach banków, inwestorów i kontrahentów. Kapitalizacja spółek giełdowych z udziałem państwa wzrosła w ciągu roku o 51,2 mld zł^[9], osiągając 378,7 mld zł^[10], co świadczy o rosnącym znaczeniu solidnej bazy kapitałowej. Poprawia to zdolność kredytową i jest podstawowym elementem analizy finansowej pozwalającej ocenić, czy jednostka może kontynuować działalność. Kapitał własny kształtuje także stosunki własnościowe w jednostce, określając kto ma prawo do czerpania pożytków z wykorzystania majątku zgodnie z Kodeksem spółek handlowych oraz podatek dochodowy od zysków.