Fundacja rodzinna – co to jest i jak działa?

Fundacja rodzinna to nowoczesne rozwiązanie dla rodzin, które chcą zabezpieczyć majątek i płynnie przekazać go przyszłym pokoleniom. Jak działają oraz jakie są ich wady i zalety?

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym jest fundacja rodzinna?
• Jak założyć fundację rodzinną?
• Jak działają fundacje rodzinne?
• Jakie są wady fundacji rodzinnej?
• Jakie są zalety fundacji rodzinnej?

Fundacja rodzinna – definicja

Fundacja rodzinna to instytucja prawna stworzona w celu zarządzania majątkiem rodzinnym oraz jego ochrony przed negatywnymi skutkami procesów sukcesyjnych. Ma ona osobowość prawną i jest ustanawiana przez fundatora, który może być osobą fizyczną posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych. Określa on zasady funkcjonowania fundacji w statucie – cel jej działania, sposób zarządzania majątkiem oraz listę beneficjentów, którymi mogą być osoby fizyczne lub organizacje pożytku publicznego, w tym sam fundator. Fundacja jest także podmiotem bez udziałów, co oznacza, że nie ma właścicieli w tradycyjnym sensie, jak to ma miejsce w spółkach^{[1] [2] [3]}.

Fundacja rodzinna to instytucja prawna zarządzająca majątkiem rodzinnym, której celem jest jego ochrona i sukcesja międzypokoleniowa.

Definicja fundacji rodzinnej

Głównymi celami fundacji rodzinnej są zarządzanie i ochrona majątku rodzinnego, co ułatwia procesy sukcesyjne i pozwala przekazywać majątek beneficjentom, zgodnie z wolą fundatora. Służy to również budowie ładu rodzinnego i korporacyjnego, który oddziela sprawy biznesowe od prywatnych, chroniąc majątek przed rozdrobnieniem i przejęciem przez osoby spoza rodziny^[4].

Fundacja rodzinna zapewnia też stabilność finansową członkom rodziny, którzy mogą korzystać z wypracowanych zysków bez konieczności osobistego angażowania się w prowadzenie działalności gospodarczej. Fundacje rodzinne mogą również wspierać cele dobroczynne i społeczne poprzez działalność charytatywną, inwestycje społeczne oraz programy edukacyjne^[5].

Fundacja rodzinna w Polsce jest regulowana przez ustawę o fundacjach rodzinnych, która weszła w życie w maju 2023 roku. Określa ona szczegółowe zasady dotyczące tworzenia, funkcjonowania oraz likwidacji fundacji rodzinnych^[6].

Zakładanie fundacji rodzinnej

Fundację rodzinną w Polsce zakłada fundator – osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Nie tylko powołuje on fundację do życia, ale też określa jej statut, cele, zasady działania, krąg beneficjentów, sposób zarządzania majątkiem oraz strukturę organizacyjną. W statucie fundator może też określić zasady wypłaty świadczeń dla beneficjentów oraz zakres inwestycji realizowanych przez fundację.

Fundację rodzinną można ustanowić aktem notarialnym lub testamentem – pierwszym krokiem jest sporządzenie aktu założycielskiego, w którym fundator składa oświadczenie o wniesieniu majątku do fundacji o minimalnej wartość 100 tys. zł, przy czym może on obejmować różne aktywa, takie jak środki pieniężne, nieruchomości czy papiery wartościowe.

Następnie fundator sporządza spis mienia fundacji, w którym określa rodzaj i wartość wniesionego majątku. Po zakończeniu prac musi zgłosić fundację do rejestru fundacji rodzinnych prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Rejestracja odbywa się poprzez wypełnienie odpowiednich formularzy rejestracyjne wraz z załącznikami, które obejmują m.in. statut fundacji, dowód wniesienia funduszu założycielskiego, dane członków organów fundacji oraz zgody na pełnienie przez nich funkcji^[7].

Po złożeniu wniosku rejestracyjnego czas oczekiwania na wpis do rejestru wynosi od 2 do 4 miesięcy. Wpis do rejestru skutkuje nabyciem osobowości prawnej przez fundację rodzinną. Ważne jest również zgłoszenie beneficjentów rzeczywistych do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych^[8], co należy zrobić w ciągu 14 dni od utworzenia fundacji. Cały proces tworzenia fundacji rodzinnej, od sporządzenia dokumentów po rejestrację, może trwać kilka miesięcy.

Działanie fundacji rodzinnej

Organy fundacji rodzinnej obejmują zarząd, który odpowiada za bieżące zarządzanie i reprezentowanie fundacji na zewnątrz, oraz zgromadzenie beneficjentów, które ma wpływ na kluczowe decyzje, takie jak zatwierdzanie sprawozdań finansowych. Rada nadzorcza, jeśli jest ustanowiona, sprawuje nadzór nad działaniami zarządu.

Zarząd odpowiada za codzienne zarządzanie fundacją, podejmowanie decyzji operacyjnych oraz reprezentowanie fundacji na zewnątrz. Może go wspierać rada nadzorcza, która sprawuje nadzór nad działalnością zarządu, ale jednak jej ustanowienie nie jest obowiązkowe, dopóki liczba beneficjentów nie przekracza 25 osób.

Beneficjenci fundacji, wyznaczeni przez fundatora, tworzą zgromadzenie beneficjentów, które ma wpływ na najważniejsze decyzje dotyczące działania fundacji. Zgromadzenie zajmuje się m.in. zatwierdzaniem sprawozdań finansowych czy uzupełnianiem składu organów fundacji.

Dzięki specyficznemu statusowi podatkowemu fundacja rodzinna może korzystać z preferencyjnych stawek podatkowych. Przekazanie majątku do fundacji oraz wypłata świadczeń dla beneficjentów z najbliższej rodziny fundatora są zwolnione z podatku PIT.

Fundacja rodzinna może prowadzić ograniczoną działalność gospodarczą np. przez wynajem nieruchomości czy inwestowanie w akcje lub obligacje, ale jej głównym celem fundacji jest ochrona majątku rodzinnego i zapewnienie jego płynnego przekazywania między pokoleniami.

Audyty fundacji rodzinnej powinny odbywać się co najmniej raz na cztery lata. Mogą je wykonać biegli rewidenci, doradcy podatkowi czy prawnicy specjalizujący się w kwestiach sukcesji i zarządzania majątkiem.

Wady fundacji rodzinnej

Choć fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą, wykroczenie poza zakres dozwolony w ustawie może skutkować surowymi obciążeniami podatkowymi. Trzeba również pamiętać, że likwidacja fundacji wiąże się z obowiązkiem zapłaty 15% podatku CIT od wartości majątku fundacji, a beneficjenci otrzymujący mienie z likwidowanej fundacji muszą zapłacić podatek PIT.

Fundacja rodzinna może również napotkać problemy z tzw. ukrytymi zyskami. Prawo przewiduje 15% podatek od transferów środków uznanych za ukryte zyski, co ma zapobiegać nieuczciwym praktykom finansowym. Nie jest ona też sposobem na ucieczkę przed już istniejącymi długami – wniesiony majątek odpowiada za zobowiązania fundatora powstałe przed jej założeniem. Oznacza to, że wierzyciele mogą złożyć skargę pauliańską, żeby odzyskać należności.

Zalety fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna przede wszystkim umożliwia skuteczną ochronę majątku przed rozproszeniem oraz zapewnia jego ciągłość i integralność. Pozwala też płynnie przekazywać majątek między pokoleniami, co minimalizuje ryzyko sporów spadkowych i rozdrobnienia aktywów.

Ważną zaletą jest też możliwość korzystania z preferencyjnych warunków podatkowych. Fundacja rodzinna może być zwolniona z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) w określonych w ustawie sytuacjach, a wypłaty dla beneficjentów będących najbliższymi członkami rodziny mogą być zwolnione z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT).

Fundacja rodzinna, z powodu dużej elastyczności w określaniu zasad działania, celów fundacji oraz kręgu beneficjentów, może skutecznie realizować zarówno cele biznesowe, jak i osobiste fundatora, zapewniając jednocześnie bezpieczeństwo finansowe beneficjentom. Z kolei dzięki swojej strukturze prawnej może chronić majątek rodziny przed wierzycielami – majątek przeniesiony do fundacji jest chroniony przed roszczeniami wierzycieli.