Co jest przedmiotem prawa autorskiego? Sprawdź, co musisz wiedzieć

Czy Twój projekt, tekst, zdjęcie albo prezentacja PowerPoint to już utwór w rozumieniu prawa autorskiego? Sprawdź, co tak naprawdę podlega ochronie i gdzie kończy się granica inspiracji.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Co jest przedmiotem prawa autorskiego?
• Jakie formy utworu podlegają ochronie?
• Czego prawo autorskie nie chroni?
• Czy można legalnie używać fragmentów cudzych utworów i cytatów?
• Kiedy utwór uznaje się za rozpowszechniony?

Najważniejsze informacje:

• Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy oryginalny utwór ustalony w dowolnej formie.
• Ochronie podlegają dzieła o indywidualnym charakterze – od tekstów po układy choreograficzne.
• Prawo autorskie działa niezależnie od nośnika – liczy się forma i oryginalność.
• Nie są chronione pomysły, metody, koncepcje ani dokumenty urzędowe.
• Fragmenty utworów również podlegają ochronie, jeśli są twórcze i oryginalne.
• Cytowanie cudzych treści jest dozwolone tylko w ściśle określonych przypadkach.
• Rozpowszechnienie utworu wpływa na zakres ochrony i ustalenie daty pierwszeństwa.

Co jest przedmiotem prawa autorskiego?

Zgodnie z ustawą, przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek formie – niezależnie od wartości, przeznaczenia czy sposobu utrwalenia. Liczy się nie pomysł, lecz jego sposób wyrażenia. Ochronie podlegają m.in. utwory słowne, muzyczne, słowno-muzyczne, audiowizualne, plastyczne, fotograficzne, scenariusze, dialogi, a nawet układ choreograficzny czy layout graficzny. To oznacza, że zarówno kompozytor muzyki skomponowanej, jak i autor scenariusza czy twórca utworu słowno muzycznego korzystają z ochrony z chwilą ustalenia dzieła – nawet jeśli nie zostało ono jeszcze opublikowane.

Jakie formy utworu podlegają ochronie?

Prawo autorskie nie rozróżnia, czy utwór powstał na papierze, w programie graficznym, czy w formie notatki głosowej – ochrona przysługuje w jakiejkolwiek postaci. Liczy się, by dzieło miało indywidualny charakter i było efektem twórczej pracy. Oznacza to, że ochronie mogą podlegać zarówno profesjonalnie wydane książki i filmy, jak i projekty graficzne, wpisy na blogu, infografiki, podcasty, teksty reklamowe czy prezentacje tworzone w PowerPoincie.

Szczególnym przypadkiem są programy komputerowe, które również stanowią formę utworu – chronione są nie tylko ich kod źródłowy, ale też układ interfejsu czy dokumentacja techniczna. Wbrew pozorom, ochrona może też dotyczyć drobnych elementów danego utworu słowno lub danego utworu słowno muzycznego, jeśli wykazują cechy oryginalności – np. charakterystycznego refrenu, sloganu, układu wizualnego.

Czego prawo autorskie nie chroni?

Nie każdy wytwór ludzkiego umysłu podlega ochronie. Zgodnie z przepisami, przedmiotem prawa autorskiego nie są koncepcje matematyczne, idee, procedury, zasady działania ani metody – nawet jeśli zostały zapisane. Ochrona nie obejmuje również opublikowanych opisów patentowych, urzędowych dokumentów, aktów normatywnych i urzędowych projektów, ponieważ ich celem jest dostępność i jawność. Co ważne, ochrona nie przysługuje także samym pomysłom – np. fabule książki czy motywowi graficznemu, jeśli nie zostały one jeszcze wyrażone w konkretnej formie. Twórczość inspirowana cudzym dziełem, stworzona w wyniku inspiracji cudzym utworem, również nie narusza prawa, o ile nie dochodzi do kopiowania. Zasadnicza jest granica: gdy powielasz sposób wyrażenia, a nie tylko czerpiesz z klimatu czy stylistyki, możesz narazić się na zarzut plagiatu.

Czy można legalnie używać fragmentów cudzych utworów i cytatów?

Nie trzeba skopiować całego dzieła, by naruszyć prawo. Nawet fragmenty większych utworów – kilka wersów wiersza, kilkanaście sekund utworu muzycznego czy ujęcie z filmu – podlegają ochronie, jeśli stanowią oryginalny, twórczy element całości. W praktyce oznacza to, że użycie takiego fragmentu bez zgody autora może być traktowane jak naruszenie, chyba że mieści się w granicach dozwolonego użytku. Jednym z wyjątków jest cytat, który można zastosować w celach analizy, krytyki, nauczania czy parodii – pod warunkiem zachowania zasad rzetelnego wykorzystania, podania źródła i autora. Nie oznacza to jednak pełnej swobody. Nie można np. wykorzystać fragmentu powieści lub filmu w kampanii reklamowej bez uzyskania odpowiednich praw, nawet jeśli cytat wydaje się krótki. Dotyczy to także cytowania dialogów czy danego utworu w recenzjach, blogach i prezentacjach online.

Kiedy utwór uznaje się za rozpowszechniony?

Aby dzieło było chronione, nie musi zostać opublikowane – wystarczy, że zostało ustalone w jakiejkolwiek formie. Mimo to moment rozpowszechnienia utworu ma znaczenie prawne, szczególnie dla ustalenia czasu trwania praw autorskich majątkowych oraz zakresu dozwolonego użytku. Pierwsze udostępnienie utworu publiczności, czyli chwila, w której odbiorcy mogą zapoznać się z dziełem (np. publikacja w Internecie, premiera filmu, transmisja koncertu), może wpływać na ochronę praw i ich dochodzenie. Warto pamiętać, że nawet umieszczenie pracy na blogu, YouTube czy zamkniętej platformie e-learningowej może być traktowane jako podanie do publicznej wiadomości, jeśli dostęp ma więcej niż wąskie grono osób prywatnych. Z kolei data rozpowszechnienia utworu może mieć znaczenie np. przy sporach o pierwszeństwo autorstwa czy zakresie wykorzystania dzieła przez osoby trzecie.