Bilans finansowy – co to jest?

Bilans finansowy to ważny element sprawozdawczości finansowej każdej firmy. Jak zestawienie aktywów i pasywów pozwala inwestorom, kredytodawcom oraz menedżerom oceniać stabilność finansową oraz efektywność zarządzania zasobami przedsiębiorstwa?

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym jest bilans finansowy?
• Jakie są zależności między bilansem finansowym a sprawozdaniem finansowym?
• Jakie są rodzaje bilansów finansowych?
• Jakie są elementy bilansu finansowego?
• Jakie są reguły i zasady bilansu finansowego?
• Jak sporządzić bilans finansowy?
• Jaka jest rola bilansu finansowego?

Bilans finansowy – definicja

Bilans finansowy to jedno z najważniejszych narzędzi rachunkowości, które przedstawia majątek firmy oraz źródła jego finansowania na określony moment. W skrócie, jest zestawieniem aktywów (zasobów majątkowych) i pasywów (źródeł finansowania zasobów), które powinny się równoważyć, co oznacza, że suma aktywów powinna być równa sumie pasywów. Bilans można sporządzić w układzie jednostronnym lub dwustronnym – w jednostronnym aktywa zestawia się ze źródłami finansowania (pasywami) w jednej kolumnie, natomiast w dwustronnym aktywa i pasywa prezentuje się po dwóch stronach dokumentu^{[1] [2]}.

Bilans finansowy to sprawozdanie finansowe, przedstawiające zestawienie aktywów i pasywów firmy na określony dzień, ukazujące jej sytuację majątkową i finansową.

Definicja bilansu finansowego

W Polsce przepisy dotyczące sporządzania bilansu finansowego są ściśle regulowane przez Ustawę o rachunkowości^[3]. Określa ona zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych oraz sporządzania sprawozdań finansowych. Podstawowe przepisy w kontekście bilansu obejmują:

• Bilans jest integralną częścią sprawozdania finansowego, które muszą sporządzać jednostki prowadzące księgi rachunkowe, co dotyczy zarówno dużych przedsiębiorstw, jak i mniejszych podmiotów spełniających określone kryteria finansowe i organizacyjne. Ustawa precyzuje też elementy bilansu.
• Bilans sporządza się na koniec każdego roku obrotowego oraz w innych sytuacjach określonych ustawą (określa się to mianem momentu bilansowego), takich jak zakończenie działalności, likwidacja, przekształcenie formy prawnej czy połączenie jednostek. Ustawa precyzuje, że bilans należy sporządzić nie później niż w ciągu trzech miesięcy od dnia bilansowego.
• Sprawozdanie finansowe, w tym bilans, musi być podpisane przez kierownika jednostki oraz osobę odpowiedzialną za prowadzenie ksiąg rachunkowych. W przypadku jednostek, które podlegają obowiązkowi badania sprawozdań finansowych przez biegłego rewidenta, bilans musi być również zatwierdzony przez ten organ.
• Przedsiębiorstwa zobowiązane są do składania sprawozdań finansowych, w tym bilansu, do odpowiednich organów, takich jak Krajowy Rejestr Sądowy oraz Krajowa Administracja Skarbowa. Terminy składania tych dokumentów są ściśle określone przepisami prawa i zależą od rodzaju jednostki oraz jej formy organizacyjno-prawnej.

Ponadto, spółki publiczne oraz niektóre inne podmioty muszą sporządzać swoje sprawozdania finansowe zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej^[4], które także regulują zasady sporządzania bilansu, aby zapewnić jednolitość i porównywalność danych finansowych na poziomie międzynarodowym.

Bilans finansowy a sprawozdanie finansowe

Sprawozdanie finansowe jest szerszym dokumentem zawierającym zestawienie finansowych informacji o firmie i rzetelnie przedstawiającym kompletną sytuację finansową przedsiębiorstwa oraz wyniki jego działalności w danym okresie. Składa się z m.in.^[5]:

• bilansu finansowego (zestawienie aktywów i pasywów),
• rachunku zysków i strat (przedstawia przychody, koszty oraz wynik finansowy),
• rachunku przepływów pieniężnych (pokazuje przepływy pieniężne z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej),
• zestawienia zmian w kapitale własnym,
• dodatkowych informacji i objaśnień (uzupełniające i wyjaśniające dane zawarte w pozostałych elementach sprawozdania).

Bilans finansowy jest jedną z podstaw sprawozdania finansowego, ponieważ zawiera najważniejsze informacje o majątku firmy oraz źródłach jego finansowania w danym momencie. Jest też punktem wyjścia do dalszych analiz i obliczeń – dane z bilansu, w połączeniu z informacjami z rachunku zysków i strat oraz rachunku przepływów pieniężnych, umożliwiają kompleksową analizę wskaźników płynności, rentowności, zadłużenia oraz efektywności zarządzania aktywami i pasywami.

Rodzaje bilansów finansowych

Bilans finansowy może przybierać różne formy, oto niektóre z nich^{[6] [7] [8]}:

• Bilans otwarcia to bilans sporządzany na początku okresu sprawozdawczego lub na początku działalności przedsiębiorstwa. Zawiera zestawienie aktywów i pasywów na dzień rozpoczęcia działalności lub nowego okresu sprawozdawczego.
• Bilans zamknięcia sporządza się na koniec okresu sprawozdawczego. Prezentuje stan majątkowy firmy na zakończenie danego okresu i służy do porównania z bilansem otwarcia, co umożliwia ocenę zmian, jakie zaszły w ciągu okresu sprawozdawczego.
• Bilans skonsolidowany, sporządzany przez grupę kapitałową, obejmuje zestawienie aktywów i pasywów wszystkich jednostek zależnych, skonsolidowanych w ramach jednej jednostki dominującej. Przedstawia zbiorczy obraz sytuacji finansowej całej grupy kapitałowej.
• Bilans likwidacyjny powstaje w momencie likwidacji przedsiębiorstwa, żeby pokazać majątek firmy oraz jej zobowiązania w celu rozliczenia i zaspokojenia roszczeń wierzycieli.
• Bilans upadłościowy sporządza się, gdy firma ogłasza upadłość, żeby przedstawić stan majątku oraz zobowiązań przedsiębiorstwa w kontekście postępowania upadłościowego.
• Bilans połączeniowy przygotowuje się w przypadku fuzji przedsiębiorstw (co najmniej dwóch). Przedstawia zestawienie majątku oraz zobowiązań nowo powstałego podmiotu po połączeniu.
• Bilans przekształceniowy tworzy się, gdy przedsiębiorstwo zmienia formę prawną działalności, np. przekształca się ze spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w spółkę akcyjną. Ma on na celu przedstawienie sytuacji majątkowej firmy na moment przekształcenia.
• Bilans rekapitulacyjny (przejściowy) sporządza się w okresach przejściowych, na przykład na koniec półrocza, co pomaga w monitorowaniu sytuacji finansowej firmy w trakcie roku obrotowego, przed sporządzeniem rocznego bilansu zamknięcia.

Elementy bilansu finansowego

Bilans finansowy składa się z dwóch głównych części, które powinny być sobie równe, zapewniając równowagę bilansową:

Aktywa

Aktywa to zasoby kontrolowane przez przedsiębiorstwo, które przyniosą przyszłe korzyści ekonomiczne. Dzielą się na aktywa trwałe i obrotowe. Aktywa trwałe to wartości niematerialne i prawne, które obejmują prawa autorskie, patenty, licencje, znaki towarowe i inne niematerialne aktywa, które mają długoterminowy charakter. W ich wypadku wyróżnia się jeszcze rzeczowe aktywa trwałe, czyli środki trwałe, takie jak grunty, budynki, maszyny, urządzenia i inne środki produkcyjne.

Do aktywów trwałych zalicza się też należności długoterminowe, czyli wszelkie należności wymagalne w okresie dłuższym niż rok. Do tej grupy wchodzą również inwestycje trzymane przez okres dłuższy niż rok oraz koszty poniesione, które będą rozliczane w dłuższym okresie niż rok.

Z kolei do aktywów obrotowych zalicza się m.in.:

• Surowce, materiały, produkty w toku produkcji oraz towary przeznaczone do sprzedaży.
• Wszelkie należności wymagalne w okresie do roku, w tym należności z tytułu dostaw i usług.
• Inwestycje o charakterze krótkoterminowym, np. lokaty bankowe, krótkoterminowe papiery wartościowe.
• Koszty poniesione, które będą rozliczane w krótkim okresie (do roku).

Pasywa

Pasywa to źródła finansowania aktywów, które dzielą się na kapitał własny oraz zobowiązania i rezerwy na zobowiązania. Kapitał własny budują dwa inne rodzaje kapitału:

• kapitał zakładowy, czyli fundusze wniesione przez właścicieli lub akcjonariuszy przy zakładaniu firmy;
• kapitał zapasowy to zyski zatrzymane w firmie, które nie zostały wypłacone jako dywidendy.

Oprócz tego, w skład kapitału własnego wchodzą też kapitał z aktualizacji wyceny (tj. pochodzący z różnic wynikających z przeszacowania wartości aktywów) oraz kapitał rezerwowy (fundusze odłożone na nieprzewidziane wydatki). Zalicza się też do niego niewykorzystane zyski lub straty z poprzednich lat oraz zysk (lub stratę) netto, czyli wynik finansowy za bieżący okres sprawozdawczy.

Drugim elementem pasywów są zobowiązania i rezerwy na zobowiązania, czyli środki odłożone na przyszłe, przewidywane zobowiązania. Zobowiązania z kolei dzieli się na długoterminowe (wymagalne w okresie dłuższym niż rok) oraz krótkoterminowe (do spłacenia w ciągu roku). Do tej grupy zalicza się też przychody przyszłych okresów, które zostały otrzymane w bieżącym okresie, ale dotyczą przyszłych okresów.

Reguły i zasady bilansu finansowego

Reguły bilansu finansowego to zasady, które muszą być przestrzegane przy sporządzaniu bilansu, aby zapewnić jego rzetelność, przejrzystość i zgodność z przepisami^{[9] [10]}; najważniejsze z nich to:

• Złota reguła bilansowa mówi, że aktywa trwałe powinny być w całości finansowane kapitałem własnym, co wynika z długoterminowego charakteru aktywów trwałych, które są związane z przedsiębiorstwem na długi okres i charakteryzują się niską płynnością. Finansowanie ich stabilnym kapitałem własnym zapewnia bezpieczeństwo finansowe firmy i minimalizuje ryzyko związane z koniecznością nagłego zbycia aktywów.
• Srebrna reguła bilansowa stanowi, że aktywa trwałe powinny być pokryte kapitałami stałymi, czyli kapitałem własnym oraz długoterminowymi zobowiązaniami. Jest to ważne, aby zapewnić przedsiębiorstwu niezależność finansową i stabilność w dłuższym okresie.

Oprócz powyższych reguł dobry bilans finansowy powinien być przygotowany według następujących zasad:

• Zasada równowagi bilansowej wymaga, aby suma aktywów równała się sumie pasywów, więc wszystkie zasoby posiadane przez firmę muszą być równoważone przez źródła ich finansowania.
• Zasada ciągłości mówi, że bilans zamknięcia jednego okresu staje się bilansem otwarcia następnego okresu.
• Zasada zupełności wymaga, aby bilans obejmował wszystkie zdarzenia gospodarcze, które miały miejsce w danym okresie sprawozdawczym i które mają wpływ na sytuację finansową przedsiębiorstwa.
• Zasada rzetelności wymaga, aby wszystkie pozycje bilansu były prezentowane zgodnie z ich stanem rzeczywistym.
• Zasada sprawdzalności mówi, że wszystkie pozycje bilansu muszą być możliwe do zweryfikowania poprzez porównanie z odpowiednimi dokumentami źródłowymi, takimi jak faktury, umowy, czy inne dowody księgowe.
• Zasada przejrzystości wymaga, aby bilans powinien być sporządzony w czytelnej formie, zgodnie z ustalonymi standardami rachunkowości.
• Zasada terminowości nakazuje sporządzanie bilansu w określonych odstępach czasu, zgodnie z wymaganiami prawnymi i wewnętrznymi regulacjami firmy. Zwykle bilans sporządza się na koniec roku obrotowego, ale może być także przygotowywany na koniec każdego okresu sprawozdawczego (np. kwartalnie, półrocznie).

Sporządzanie bilansu finansowego

Sporządzanie bilansu finansowego rozpoczyna się od zgromadzenia danych finansowych dotyczących wszystkich zasobów i zobowiązań firmy – powinny one obejmować zarówno aktywa trwałe, jak i obrotowe, a także kapitał własne i zobowiązania.

Następnie przeprowadza się weryfikację i wycenę zebranych danych – wartości aktywów i pasywów trzeba odzwierciedlić zgodnie z ich rzeczywistym stanem na dzień bilansowy. Wymaga to przeglądu faktur, umów i innych dowód księgowych. W przypadku niektórych aktywów (np. nieruchomości czy maszyn) konieczna może być aktualizacja ich wartości rynkowej.

Potem można przejść do grupowania i klasyfikacji aktywów i pasywów. Aktywa dzieli się na trwałe i obrotowe, a pasywa na kapitały własne oraz zobowiązania długoterminowe i krótkoterminowe – każdą z kategorii dzieli się na dalsze podgrupy, żeby szczegółowo przedstawić składniki majątku i źródła jego finansowania.

Kolejnym krokiem jest przygotowanie zestawienia aktywów i pasywów w formie bilansu. Dokument musi być sporządzony zgodnie z określonymi standardami rachunkowości oraz przepisami prawa. Bilans powinien zawierać:

• nazwę i adres podmiotu,
• datę sporządzenia,
• nazwy oraz wartości poszczególnych grup aktywów i pasywów,
• sumy ogólne aktywów i pasywów, które muszą być sobie równe.

Ostatnim etapem jest zatwierdzenie bilansu przez osoby odpowiedzialne za gospodarkę finansową firmy, czyli księgowych i kierownika jednostki. Bilans musi być podpisany i opatrzony datą, aby stał się oficjalnym dokumentem finansowym przedsiębiorstwa. Sporządzony bilans wykorzystuje się do celów analitycznych, raportowych oraz podejmowania decyzji biznesowych.

Rola bilansu finansowego

Bilans finansowy dostarcza informacji o sytuacji majątkowej firmy w danym momencie, co pozwala ocenić jej stabilność finansową, płynność oraz zdolność do wywiązywania się z zobowiązań. Jest również niezbędny do porównywania wyników finansowych w różnych okresach. Analizując bilans z różnych lat, można zidentyfikować trendy, takie jak wzrost lub spadek wartości aktywów, zmiany w strukturze zobowiązań czy kapitałów własnych.

Bilans finansowy jest jednym z najważniejszych elementów w procesie raportowania finansowego, zarówno wewnętrznego, jak i zewnętrznego. Dzięki nim interesariusze, tacy jak inwestorzy, kredytodawcy czy organy regulacyjne, mogą oceniać sytuację finansową przedsiębiorstwa. Informacje zawarte w bilansie wykorzystuje się do obliczeń i analiz, które pomagają zrozumieć, jak firma generuje zyski, zarządza kosztami oraz realizuje przepływy pieniężne.

W kontekście zarządzania ryzykiem bilans finansowy pozwala firmie znaleźć obszary, które mogą wymagać poprawy. Dzięki temu może ona też podjąć odpowiednie działania, aby wzmocnić swoją stabilność finansową i zminimalizować ryzyko związane z działalnością.