Agencja ratingowa – co to jest i czym się zajmuje?

Agencje ratingowe są arbitrami finansowymi i odgrywają ważną rolę w ocenie zdolności kredytowej firm i rządów. Czym się zajmują i jak ich działalność wpływa na rynki kapitałowe?

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym jest agencja ratingowa?
• Jak działają agencje ratingowe?
• Jakie są znane agencje ratingowe?
• Jakie czynniki wpływają na renomę agencji ratingowej?
• Jaka jest rola agencji ratingowych?

Agencja ratingowa – definicja

Agencje ratingowe to instytucje finansowe oceniające zdolność kredytową emitentów długów, takich jak rządy czy korporacje. Oceniają także jakość poszczególnych instrumentów finansowych lub długów. Wydawane przez nie ratingi pomagają inwestorom ocenić ryzyko związane z zakupem konkretnych obligacji czy innych papierów wartościowych^{[1] [2]}.

Agencja ratingowa to instytucja oceniająca zdolność kredytową emitentów długów oraz jakość instrumentów finansowych.

Definicja agencji ratingowej

Historia agencji ratingowych sięga końca XIX wieku. Pierwszą tego typu firmą była założona w 1860 roku przez Henry’ego Varnuma Poora firma Poor’s Publishing, która później stała się częścią Standard & Poor’s. Gdy powstała, gospodarka Stanów Zjednoczonych dynamicznie się rozwijała, co wiązało się m.in. z intensywną rozbudową infrastruktury, w tym linii kolejowych. Inwestorzy potrzebowali rzetelnych informacji o kondycji finansowej firm, by móc podejmować przemyślane decyzje inwestycyjne^[3].

Na początku XX wieku, w odpowiedzi na zapotrzebowanie rynku, John Moody założył Moody’s, który wprowadził system ocen oparty na alfabetycznym kodzie (od Aaa do c), co stało się standardem branżowym. W okresie międzywojennym i po II wojnie światowej na rynku pojawili się nowi gracze, w tym Fitch Ratings, co przyczyniło się do standaryzacji branży^{[4] [5]}.

Agencje ratingowe zyskały na znaczeniu w drugiej połowie XX wieku, zwłaszcza w kontekście globalizacji rynków finansowych i rosnącej roli długu korporacyjnego oraz publicznego. Współcześnie ratingi są nie tylko narzędziem oceny ryzyka inwestycyjnego, ale również czynnikiem wpływającym na koszty pożyczek dla emitentów oraz ogólną stabilność finansową^[6].

Działanie agencji ratingowych

Agencje ratingowe zajmują się analizą ryzyka związanego z konkretnymi instrumentami finansowymi lub ich emitentami, czyli rządami, korporacjami czy instytucjami finansowymi. Proces zaczyna się od zgłoszenia emitenta lub inicjatywy. Następnie agencja gromadzi szczegółowe informacje o emitencie i jego długu, co obejmuje m.in.:

• sprawozdania finansowe,
• historię kredytową,
• warunki panujące w branży,
• stabilność makroekonomiczną kraju, w którym działa emitent,
• inne czynniki, które mogą wpłynąć na zdolność do obsługi długu;
• w przypadku obligacji korporacyjnych zwraca się też uwagę na przyszłe przepływy pieniężne i stabilność operacyjną firmy.

Po zakończeniu zbioru danych analitycy mogą przystąpić do ich analizy, aby ocenić prawdopodobieństwo terminowej spłaty długu przez emitenta. Używają do tego różnorodnych narzędzi finansowych i modeli ryzyka. Analitycy agencji ratingowych wykorzystują różnorodne narzędzia finansowe i modele analizy ryzyka, aby dokładnie ocenić zdolność emitentów do terminowego spłacania swoich zobowiązań. Stosują m.in.:

• Analiza fundamentalna to podstawowe narzędzie oceny zdolności kredytowej. Obejmuje ono dogłębną analizę sprawozdań finansowych emitenta i wskaźników, takich jak zyskowność, poziom zadłużenia, przepływy pieniężne czy rentowność kapitału własnego.
• Modele prognozowania długoterminowego stosuje się do oceny potencjalnych przyszłych scenariuszy i ich wpływu na stabilność finansową emitenta. Mogą wykorzystywać historyczne dane finansowe i zaawansowane techniki statystyczne i ekonometryczne.
• Analiza sektorowa to analiza branży, w której działa emitent. Obejmuje badanie warunków rynkowych, konkurencji, regulacji prawnych oraz trendów ekonomicznych. Dzięki niej można zrozumieć czynniki zewnętrzne, które mogą wpływać na finanse emitenta.
• Testy przeciążające (znane też jako stres testy) to symulacje różnych niekorzystnych warunków ekonomicznych (np. wysokiej inflacji czy recesji) w celu oceny ich wpływu na zdolność emitenta do spłaty długu. Pozwalają ocenić odporność finansową w różnych scenariuszach.
• Ocena ryzyka kredytowego wykorzystuje modele statystyczne i matematyczne do oceny ryzyka związanego z poszczególnymi inwestycjami.
• Analiza prawna i zgodności pozwala zidentyfikować potencjalne problemy prawne lub ryzyka związane z niezgodnością z lokalnymi i międzynarodowymi przepisami.
• Modelowanie finansowe służy do oceny wpływu różnych zmiennych na przyszłą kondycję finansową emitenta.
• Analiza ryzyka płynności pozwala ocenić zdolność emitenta do szybkiego pozyskiwania gotówki w celu pokrycia krótkoterminowych zobowiązań.

Wynik analizy to rating, który jest wyrażony w postaci symboli alfabetycznych. Skala ratingowa używana przez agencje ratingowe jest kluczowym narzędziem służącym do oceny zdolności kredytowej emitentów papierów wartościowych. Jest to system oceny, który wskazuje prawdopodobieństwo terminowej spłaty zobowiązań przez emitenta. Skale ratingowe mogą się nieco różnić między poszczególnymi agencjami, ale generalnie opierają się na podobnych zasadach.

Standard & Poor’s oraz Fitch Ratings używają bardzo podobnych skal, które obejmują oceny od AAA do D^{[7] [8]}:

• AAA to najwyższa możliwa ocena i oznacza najniższe ryzyko kredytowe.
• Oceny AA, A, BBB wskazują na solidną zdolność do spłaty długów, ale z różnym stopniem ryzyka. AA jest bliżej AAA, podczas gdy BBB znajduje się na dolnym krańcu kategorii inwestycyjnej.
• BB, B, CCC, CC i C wskazują na większe ryzyko niewypłacalności; BB i B traktuje się jako spekulacyjne, a od CCC do C ryzyko wzrasta.
• D oznacza, że emitent nie wywiązał się z zobowiązań lub jest w stanie niewypłacalności.

Moody’s stosuje nieco inną nomenklaturę, choć struktura jest podobna^[9]:

• Aaa to najwyższy rating i minimalne ryzyko.
• Aa, A, Baa to solidne ratingi inwestycyjne z różnym stopniem ryzyka.
• Ba, B, Caa, Ca to ratingi spekulacyjne, z Ca wskazującym na bardzo wysokie ryzyko.
• C to najniższy możliwy rating, który często oznacza niewypłacalność.

Podobne skale stosują też europejskie czy polskie agencje ratingowe^[10]. Skal używa się do oceny różnych rodzajów zobowiązań – obligacji rządowych i korporacyjnych, długów strukturyzowanych oraz innych papierów wartościowych. Ratingi są regularnie aktualizowane w odpowiedzi na zmiany warunków finansowych, ekonomicznych czy politycznych.

Końcowy rating pomaga inwestorom w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Trzeba jednak pamiętać, że decyzje agencji nie są nieomylne i mogą być przedmiotem kontrowersji, szczególnie jeśli dochodzi do nagłej zmiany sytuacji gospodarczej, która nie była odpowiednio szybko uwzględniona w ocenie. Warto też wiedzieć, że agencje ratingowe działają w ramach określonych metodologii, które mogą nie być w stanie uchwycić wszystkich niuansów poszczególnych przypadków i nie w pełni oddawać ryzyka związane z niektórymi nowymi lub nietypowymi instrumentami finansowymi.

Znane agencje ratingowe

Na rynku globalnym dominują trzy główne agencje ratingowe, często określane mianem „Wielkiej Trójki”:

• Standard & Poor’s (S&P) to jedna z najstarszych i najbardziej wpływowych agencji ratingowych na świecie, założona w 1860 roku. Ocenia zarówno długi korporacyjne, jak i suwerenne. Jest ceniona za dogłębne analizy i szeroki zakres monitorowanych instrumentów finansowych.
• Moody’s to agencja założona w 1909 roku przez Johna Moody’ego. Jej renoma wynika ze szczegółowych analiz ryzyka i szerokiego pokrycie rynku, zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym.
• Fitch Ratings, założona w 1914 roku, jest trzecią z „Wielkiej Trójki” agencji ratingowych. Jest szczególnie znana z oceny długów suwerennych oraz korporacyjnych, a także z tego, że często zajmuje się oceną instrumentów finansowych, które mogą być pomijane przez inne agencje.

Analizy wymienionych agencji są ważne dla inwestorów, którzy na ich podstawie podejmują decyzje o alokacji kapitału, a wydawane przez nie ratingi mają wpływ na warunki zaciągania długów. Mają też duży wpływ na rynki finansowe, ale ich decyzje bywają przedmiotem krytyki, szczególnie w świetle historycznych błędów, jak choćby podczas kryzysu finansowego w 2008 roku, gdy to zbyt optymistyczne ratingi przyczyniły się do pogłębienia kryzysu.

Poza „Wielką Trójką” działają też inne, często lokalne agencje. W Polsce jedną z takich agencji jest Polska Agencja Ratingowa, która ocenia wiarygodność kredytową firm i instytucji z sektora MSP oraz samorządów lokalnych. Innym przykładem jest Eurorating – niezależna agencja ratingowa specjalizująca się w ocenie ryzyka kredytowego firm oraz innych podmiotów gospodarczych w Europie Środkowo-Wschodniej. Kolejną agencją działającą w Polsce, ale o zasięgu europejskim, jest Scope Ratings, z siedzibą w Niemczech. Kładzie ona duży nacisk na przejrzystość i dostosowanie swoich metod do specyfiki europejskich rynków, w przeciwieństwie do bardziej amerykocentrycznego podejścia „Wielkiej Trójki”.

Czynniki wpływające na renomę agencji ratingowej

Renoma agencji ratingowej zależy od wielu czynników, ale najważniejsze elementy to przede wszystkim dokładność i wiarygodność jej ocen. Agencje regularnie dostarczające trafne i rzetelne analizy ryzyka zdobywają zaufanie rynku. Ważna jest także transparentność procesów ratingowych, ponieważ agencje, które jasno komunikują swoje metody oceny, kryteria i założenia, są lepiej oceniane przez uczestników rynku.

Nie wolno też zapominać o niezależności agencji – instytucje te muszą unikać konfliktów interesów, aby ich oceny były obiektywne. Kiedy wynagradzają je podmioty, które oceniają, może to rodzić pytania o możliwość wpływu finansowego na oceny. Jest to powiązane z historią agencji, co uwidacznia się szczególnie podczas kryzysów finansowych takich jak kryzys z 2008 roku.

Ostatnim aspektem jest uznanie międzynarodowe agencji, ponieważ globalny zasięg i akceptacja ratingów przez inwestorów i regulatorów na całym świecie także przyczyniają się do budowania renomy. Agencje uznawane za standard w różnych jurysdykcjach mają większy wpływ na rynki finansowe.

Rola agencji ratingowych

Agencje ratingowe dostarczają niezależne oceny ryzyka kredytowego związane z różnymi instrumentami finansowymi oraz ich emitentami. Pomagają one inwestorom w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych i bezpośrednio wpływają na koszty pożyczek dla emitentów. Agencje odgrywają też rolę regulatora rynku, ponieważ ich oceny mogą wpływać na ogólną stabilność systemów finansowych. W odpowiedzi na ratingi rządy i instytucje finansowe często dostosowują swoje strategie gospodarcze i regulacje, aby zachować pożądane ratingi.

Trzeba jednak pamiętać, że rola agencji ratingowych może być przedmiotem kontrowersji. Krytyka dotyczy głównie potencjalnego konfliktu interesów – agencje są wynagradzane przez te same podmioty, które oceniają – a także ich roli w światowym kryzysie finansowym w 2008 roku, kiedy to wysokie ratingi przyznane ryzykownym instrumentom finansowym przyczyniły się do pogłębienia kryzysu^[11]. Podkreśla to istotną rolę etyki i odpowiedzialności w ich działaniach, ponieważ nieprawidłowe oceny mogą prowadzić do poważnych zakłóceń ekonomicznych.