Wykres Ishikawy – co to jest, przykłady użycia

Wykres Ishikawy to narzędzie umożliwiające specjalistom z różnych branż analizę i rozwiązywanie skomplikowanych problemów. Jak je stworzyć i gdzie znajdzie zastosowanie?

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym jest wykres Ishikawy?
• Jakie są rodzaje wykresów Ishikawy?
• Jak zbudować wykres Ishikawy?
• Jakie są przykłady zastosowania wykresu Ishikawy?
• Jakie są ograniczenia wykresu Ishikawy?
• Co można zyskać dzięki wykresowi Ishikawy?

Wykres Ishikawy – definicja

Wykres Ishikawy, znany również jako diagram rybiej ości, jest narzędziem analizy używanym do zrozumienia przyczyn różnych problemów, zwłaszcza w kontekście kontroli jakości i zarządzania procesami. Jego nazwa pochodzi od japońskiego inżyniera zarządzania jakością, Kaoru Ishikawy, który opracował go w 1968 roku. W kolejnych latach diagram stał się częścią szerszej metodologii znanej jako Total Quality Management (TQM), która rozwinęła się w Japonii, głównie w przemyśle motoryzacyjnym i produkcyjnym po II wojnie światowej.

Historia wykresu Ishikawy jest ściśle związana z rozwojem praktyk zarządzania jakością w Japonii w okresie powojennym. Kaoru Ishikawa, pracując nad sposobami poprawy jakości w japońskim przemyśle, zainspirował się wcześniejszymi pracami takich ekspertów jak W. Edwards Deming. Jego wkład pomógł japońskim firmom osiągnąć światowej klasy standardy jakości i wydajności, przyczyniając się do gospodarczego cudu w Japonii w latach powojennych.

Wykres Ishikawy pomaga zespołom skupić się na identyfikacji głównych przyczyn problemu, a ich graficzne przedstawienie pozwala szybciej zrozumieć źródła. Centralnym elementem wykresu jest konkretny problem, często zapisywany na prawym końcu głównej poziomej strzałki (lub „kręgosłupa”). Prowadzą do niego serie linii skośnych („kości”), na których zespoły zapisują potencjalne przyczyny problemu.

Wykres Ishikawy to wizualne narzędzie służące do identyfikacji, śledzenia i analizowania potencjalnych przyczyn konkretnego problemu w procesie lub systemie.

Definicja wykresu Ishikawy.

Każda kategoria jest analizowana pod kątem sposobu, w jaki może przyczyniać się do głównego problemu. Przyczyny często rozbija się dalej na bardziej szczegółowe czynniki, a tworząc wykres Ishikawy, często korzysta się z burzy mózgów w grupie. Pozwala to zgromadzić różne perspektywy i doświadczenia, co przekłada się na bardziej kompleksowe zrozumienie przyczyn problemu.

Rodzaje wykresu Ishikawy

Wykres Ishikawy, mimo że jest znany głównie z jednego formatu (diagram rybiej ości), może być modyfikowany lub stosowany w różny sposób w zależności od specyfiki problemu, branży lub preferencji zespołu. Wybór odpowiedniego rodzaju zależy od specyfiki problemu, którego doświadcza organizacja, oraz branży, w której działa. Ważne jest, aby zespoły wybrały model, który najbardziej odpowiada ich konkretnym potrzebom analitycznym i operacyjnym. Oto najczęściej stosowane warianty:

Standardowy wykres Ishikawy (6M)

To najbardziej powszechna forma, w której „kości” są podzielone według sześciu kategorii, zwanych 6M: metody, maszyny, ludzie (z języka angielskiego „manpower”), materiały, środowisko (z języka angielskiego „mother nature”) i pomiar (z języka angielskiego „measurement”). Każda kategoria jest badana, aby zrozumieć, jak może przyczyniać się do problemu.

Wykres 8M

Jest to rozszerzenie standardowego modelu 6M o dwie dodatkowe kategorie: „zarządzanie” (z języka angielskiego „management”) i „utrzymanie” (z języka angielskiego „maintenance”). Często stosuje się go w bardziej złożonych środowiskach przemysłowych, gdzie dodatkowe kategorie mają znaczący wpływ na wyniki procesów.

Wykres 4M1D

Skupia się na czterech kategoriach: maszyny, materiały, metody i ludzie (z języka angielskiego „manpower”), z „defektami” jako centralnym punktem analizy. Zespół zaczyna od określonego defektu lub błędu i analizuje, jak czynniki 4M mogą przyczyniać się do jego powstania.

Wykres 5W1H

Stosuje metodykę, opartą na pytaniach: kto („who”), co („what”), kiedy („when”), gdzie („where”), dlaczego („why”) i jak („how”). Jest to szczególnie przydatne, gdy przyczyna problemu nie jest jasna, a zespół musi prowadzić dogłębne dochodzenie, aby dotrzeć do jego źródła.

Budowa wykresu Ishikawy

Budowa wykresu Ishikawy rozpoczyna się od zdefiniowania problemu, wokół którego skoncentrowana będzie cała analiza. Powinien być on jasny i jak najbardziej konkretny, aby wszyscy członkowie zespołu mogli go zrozumieć. Często zaleca się, aby przedstawiać problem w formie pytania, na przykład „Dlaczego nasza produkcja spadła w ostatnim kwartale?”.

Następnie rysujemy prostą linię poziomą na środku arkusza papieru lub tablicy – będzie to „kręgosłup” naszej ryby, reprezentujący główny ciąg procesu lub problemu. Na końcu tej linii zapisujemy zdefiniowany wcześniej problem w prostokącie lub owalu, stanowiącym „głowę” ryby. Teraz rozpoczyna się burza mózgów, w której uczestnicy będą identyfikować główne kategorie przyczyn mogących wpływać na problem – staną się one głównymi „kośćmi” w diagramie rybiej ości.

Każdą z głównych kategorii przyczyn rysujemy jako linie wychodzące pod kątem od kręgosłupa głównego, tworząc strukturę przypominającą ości ryby. Ważne jest, aby na tym etapie nie wchodzić zbyt głęboko w szczegóły; głównym celem jest ustalenie szerokich kategorii. Następnie należy wrócić do burzy mózgów, ale tym razem trzeba skupić się na bardziej szczegółowych przyczynach w ramach każdej z głównych kategorii – dodaje się je jako mniejsze „kości” do odpowiednich większych „kości”. Proces kontynuuje się, aż pomysły zostaną wyczerpane. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że niektóre przyczyny mogą być powiązane lub wpływać na inne czynniki – zależności również należy uwzględnić w diagramie, co może wymagać dodania linii łączących różne elementy lub podgrupy przyczyn.

Ostatnim krokiem jest analiza i weryfikacja wykresu. Zespół powinien krytycznie ocenić wykres, upewniając się, że uwzględniono wszystkie możliwe przyczyny, a struktura ma sens. Może to czasami wymagać dodatkowych badań lub danych, aby potwierdzić, czy zgłoszone przyczyny są prawdziwe. Po ukończeniu wykres Ishikawy służy jako mapa drogowa do dalszego dochodzenia, testowania rozwiązań i wdrażania zmian.

Przykłady zastosowania wykresu Ishikawy

Wykres Ishikawy znajduje zastosowanie w różnorodnych sytuacjach. Jego uniwersalność i zdolność do demaskowania korzeni problemów sprawiają, że jest to preferowane narzędzie dla profesjonalistów dążących do ciągłego doskonalenia i efektywności w wielu dziedzinach:

• Firma produkcyjna może mieć problem z defektami w gotowych produktach. Wykres Ishikawy może pomóc zidentyfikować możliwe przyczyny, takie jak niewłaściwe materiały, przestarzałe maszyny, błędy ludzkie w procesie produkcji, niespójne metody pracy czy problemy z kontrolą jakości. Na tej podstawie firma może, na przykład, poprawić szkolenia pracowników, zaktualizować sprzęt lub wprowadzić nowe protokoły kontroli jakości.
• Szpital borykający się z wysokim wskaźnikiem infekcji szpitalnych może użyć wykresu Ishikawy, aby zbadać aspekty opieki, które mogą przyczyniać się do tego problemu. Mogą one obejmować procedury higieniczne, zasady dotyczące odwiedzin, stosowanie antybiotyków, wyposażenie medyczne, a nawet kulturę pracy personelu. Dzięki temu szpital może zacząć pracować nad zmniejszeniem ryzyka infekcji poprzez m.in. szkolenia z zakresu kontroli zakażeń, zmiany w protokołach czyszczenia lub poprawę komunikacji w zespołach.
• Firma oferująca usługi internetowe, która doświadcza wysokiej liczby zgłoszeń dotyczących przerw w dostępie do sieci, może wykorzystać wykres Ishikawy do zidentyfikowania korzeni tego problemu i na ich podstawie zdecydować np. o aktualizacji swojego sprzętu, poprawie procedur reagowania na awarie lub zwiększeniu przepustowości, aby lepiej sprostać zapotrzebowaniu użytkowników.

Ograniczenia wykresu Ishikawy

Jednym z głównych ograniczeń wykresu Ishikawy jest fakt, że podczas gdy diagram może skutecznie wskazywać różne potencjalne przyczyny problemu, nie wskazuje on, która jest najbardziej znacząca. Oznacza to, że zespoły mogą potrzebować dodatkowych narzędzi statystycznych lub narzędzi analitycznych, aby dokładnie zrozumieć, które czynniki w największym stopniu wpłynęły na daną kwestię. Ponadto polega on na wiedzy i doświadczeniu osób tworzących diagram, więc jeśli członkowie zespołu nie mają wystarczającej wiedzy o procesie lub problemie, mogą przeoczyć kluczowe przyczyny.

Kolejnym ograniczeniem jest brak jasnych rozwiązań lub wskazań co do kierunku działań. Diagram Ishikawy pomaga zidentyfikować potencjalne przyczyny, ale ustalenie najskuteczniejszych metod naprawy problemu często wymaga dodatkowej analizy i oceny. Istnieje również ryzyko, że położenie zbyt dużego nacisku na identyfikację przyczyn w ramach wewnętrznych procesów i systemów może odwrócić uwagę od zewnętrznych czynników, które mogą mieć równie duży wpływ na problem. Zmiany w otoczeniu rynkowym czy zachowaniach konsumentów są często trudne do uchwycenia w strukturze wykresu Ishikawy, ale mogą w dużym stopniu wpływać na wydajność organizacji. Wykres Ishikawy może też nie odzwierciedlać zmian zachodzących w czasie, co oznacza, że przyczyny zidentyfikowane na początku analizy mogą się zmienić.

Korzyści z wykresu Ishikawy

Wykres Ishikawy promuje holistyczne podejście do problemu – zamiast skupiać się na pojedynczej przyczynie, pozwala zespołom dokładnie zbadać szeroki zakres potencjalnych czynników, które mogą przyczyniać się do danego problemu. Obejmuje to zarówno czynniki bezpośrednie, jak i te bardziej subtelne, co pomaga zapobiegać powierzchownym lub pochopnym wnioskom.

Jednocześnie wykres ułatwia współpracę, ponieważ w jego tworzeniu wykresu często biorą udział osoby z różnych działów lub o różnych specjalnościach. Dzięki temu zespoły mogą lepiej zrozumieć, jak różne aspekty organizacji wpływają na siebie nawzajem, a także identyfikować problemy, które mogły zostać przeoczone w węższym badaniu.

Diagram Ishikawy jest również cennym narzędziem komunikacyjnym, a jego wizualna natura pomaga upewnić się, że wszyscy członkowie rozumieją problem. Ułatwia to też prezentację problemu i jego potencjalnych przyczyn osobom spoza zespołu, takim jak interesariusze lub klienci, zapewniając klarowny obraz sytuacji.

Wykres Ishikawy poprzez wymaganie od zespołów identyfikacji różnych przyczyn problemu stymuluje kreatywne myślenie i zachęca do poszukiwania nowatorskich rozwiązań. Może to prowadzić do odkrywania nowych sposobów podejścia do pracy, które mogłyby zostać pominięte w bardziej tradycyjnych formach analizy. Może być też fundamentalnym elementem doskonalenia kultury organizacyjnej, ponieważ pozwala regularnie oceniać i identyfikować obszary wymagające poprawy.