Rachunkowość zarządcza – czym jest i jakie ma cele?

Działalność organizacji można mierzyć różnymi sposobami, a połączenie aspektów finansowych i niefinansowych często daje szerszy obraz faktycznego stanu niż poleganie tylko na danych z jednego obszaru. Oba aspekty łączy w sobie rachunkowość zarządcza.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym jest rachunkowość zarządcza?
• Jakie funkcje pełni rachunkowość zarządcza?
• Czym różnią się rachunkowość zarządcza i finansowa?
• Czy rachunkowość zarządcza i controlling są podobne?
• Jakie zadania wykonuje się w ramach rachunkowości zarządczej?

Rachunkowość zarządcza – definicja i cele

Rachunkowość zarządcza jest dziedziną rachunkowości koncentrującą się na dostarczaniu menedżerom informacji do podejmowania wewnętrznych decyzji. Można przez nią rozumieć system informacyjny dostarczający dane o finansowych i niefinansowych aspektach organizacji, co pomaga w zarządzaniu i kontrolowaniu operacji oraz planowaniu przyszłych działań.

Cele rachunkowości zarządczej obejmują:

• Planowanie – pomaga ona w określaniu KPI, tworzeniu budżetów i prognozowaniu przyszłych trendów, zarówno na poziomie strategicznym, jak i taktycznym, czyli odnoszącym się do konkretnych działań w ramach strategii.
• Proces decyzyjny – uzyskane w ramach rachunkowości zarządczej informacje często są niezbędne do podejmowania decyzji operacyjnych.
• Kontrola – ze szczególnym naciskiem na kontrolę wydajności operacyjnej poprzez porównanie faktycznych wyników z oczekiwanymi.
• Ocena i nagradzanie wydajności – rachunkowość zarządcza służy także do pomiaru wydajności jednostek biznesowych, zespołów i jednostek oraz może pomagać w ustalaniu systemów nagród i zachęt motywujących do osiągania celów organizacji.

Rachunkowość zarządcza to dziedzina rachunkowości skoncentrowana na dostarczaniu menedżerom informacji finansowych i niefinansowych w celu podejmowania decyzji. Pomaga także w planowaniu, kontroli i podejmowaniu decyzji operacyjnych. W przeciwieństwie do rachunkowości finansowej, skierowanej do zewnętrznych interesariuszy, rachunkowość zarządcza jest przeznaczona do użytku wewnętrznego. Jej celem jest wspieranie zarządzania organizacją poprzez dostarczanie trafnych i aktualnych danych niezbędnych do efektywnego podejmowania decyzji.

Definicja rachunkowości zarządczej

Funkcje rachunkowości zarządczej

Rachunkowość zarządcza pełni różnorodne funkcje w organizacji i wpływa na różne aspekty jej działalności. Jedną z najważniejszych funkcji jest planowanie. Rachunkowość zarządcza pomaga w określaniu celów biznesowych, tworzeniu budżetów, prognozowaniu przyszłych trendów oraz przygotowywaniu planów finansowych na różne scenariusze.

Inną ważną funkcją jest kontrola. Rachunkowość zarządcza skupia się m.in. na monitorowaniu wydajności operacyjnej i finansowej organizacji poprzez porównywanie faktycznych wyników z planowanymi lub oczekiwanymi, co pozwala na bieżąco oceniać skuteczność realizacji planów.

Rachunkowość zarządcza pełni także istotną rolę w podejmowaniu decyzji. Przykładowo, może pomóc menedżerom zrozumieć rentowność różnych produktów, usług lub segmentów rynku, co pozwala opracować sposoby optymalizacji zasobów i maksymalizacji zysków.

Rachunkowość zarządcza jest też istotna w kontekście komunikacji w obrębie firmy. Umożliwia ona wymianę informacji finansowych i operacyjnych pomiędzy różnymi poziomami zarządzania. Dzięki sprawozdaniom i analizom menedżerowie mogą dzielić się ważnymi danymi i wskaźnikami z innymi członkami organizacji, co pozwala wszystkim lepiej zrozumieć sytuację firmy.

Rachunkowość zarządcza a finansowa

Podczas gdy rachunkowość finansowa koncentruje się na tworzeniu sprawozdań finansowych dla zewnętrznych interesariuszy (akcjonariuszy, kredytodawców czy prawodawców), rachunkowość zarządcza jest przeznaczona do użytku wewnętrznego. Oba rodzaje rachunkowości różnią się także celem – finansowa ma dostarczać informacji finansowych zewnętrznym interesariuszom, zarządcza wewnętrznym (np. menedżerom lub kierownikom).

Oprócz tego różnica występuje na poziomie przetwarzanych informacji. Rachunkowość finansowa koncentruje się na tworzeniu sprawozdań finansowych zgodnych z ogólnie przyjętymi zasadami rachunkowości (GAAP) lub Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej (IFRS). Zarządcza obejmuje szerszy zakres informacji, zarówno finansowych, jak i niefinansowych.

W wypadku rachunkowości finansowej raporty zwykle tworzy się pod koniec roku fiskalnego, chociaż równie częste są sprawozdania kwartalne i półroczne. Z kolei rachunkowość zarządcza może i z reguły jest uprawiana częściej, na przykład w perspektywie miesięcznej lub tygodniowej – zależy to od potrzeb organizacji.

Istotną różnicą jest także kwestia przepisów. Rachunkowość finansowa jest ściśle regulowana przez prawo i musi być zgodna z określonymi standardami rachunkowości. W przypadku rachunkowości zarządczej nie ma szczegółowych regulacji, ponieważ jej głównym celem jest dostarczenie informacji do użytku wewnętrznego. Nie zmienia to faktu, ze standardy rachunkowości zarządczej często definiują wewnętrzne regulaminy i przepisy.

Rachunkowość zarządcza a controlling

Rachunkowość zarządcza i controlling są dwoma elementami systemu informacyjnego przedsiębiorstwa oraz pomagają w efektywnym zarządzaniu. Chociaż mają swoje unikalne cechy, są ze sobą ściśle powiązane i często przenikają się, aby pomóc organizacji w osiąganiu celów. W praktyce linie dzielące te dwie funkcje mogą być niejasne, a niektóre organizacje mogą nawet integrować je w jednym dziale.

Nie zmienia to faktu, że rachunkowość zarządcza i controlling mają podobne cele, takie jak wspieranie decyzji menedżerskich, planowanie i kontrola. Różnią się m.in. pod względem odgrywanej roli. Rachunkowość zarządcza skupia się na gromadzeniu, analizie i raportowaniu finansowych i niefinansowych danych operacyjnych używanych wewnątrz organizacji do podejmowania decyzji. Controlling jest szerszym pojęciem – obejmuje nie tylko rachunkowość zarządczą, ale także planowanie strategiczne, koordynację i kontrolę działań firmy.

Kolejna dostrzegalna różnica to zakres danych. Rachunkowość zarządcza koncentruje się na danych historycznych i aktualnych. Controlling natomiast może obejmować nie tylko analizę danych historycznych, ale także prognozowanie przyszłości, analizę scenariuszy i modelowanie. Zakres danych powiązany jest z perspektywą czasową – rachunkowość zarządcza koncentruje się na krótkoterminowych informacjach i decyzjach, podczas gdy controlling obejmuje zarówno krótko-, jak i długoterminowe perspektywy.

Typy zadań w ramach rachunkowości zarządczej

Rachunkowość zarządcza obejmuje wiele różnych typów analiz i technik. Poprzez zrozumienie i zarządzanie różnymi aspektami menedżerowie mogą lepiej kontrolować operacje, planować przyszłe działania i podejmować decyzje, które pomogą organizacji osiągnąć jej cele. Rachunkowość zarządcza obejmuje m.in. następujące typy działań:

• Analiza punktu rentowności – rachunkowość zarządcza często obejmuje obliczanie punktu rentowności, który pokazuje, ile jednostek produktu lub usługi musi sprzedać firma, aby pokryć koszty stałe i wygenerować zysk.
• Analiza rentowności – obejmuje pomiar ogólnej rentowności różnych produktów, usług, działów lub segmentów rynku.
• Analiza wariantów – polega na porównywaniu faktycznych wyników z budżetowanymi lub standardowymi wynikami w celu zidentyfikowania i zrozumienia odchyleń.
• Budżet – tworzenie i monitorowanie budżetów np. budżetów marketingowych służących jako plany finansowe dla organizacji pomaga w planowaniu wydatków i dochodów, a także porównaniu rzeczywistych wyników z planowanymi.
• Dźwignie finansowe – ten aspekt odnosi się do stosunku długu do kapitału własnego w strukturze kapitałowej firmy. Dzięki rachunkowości zarządczej można zrozumieć poziom dźwigni finansowej oraz jego wpływ na rentowność firmy i potencjalne ryzyka.
• Inwestycje – ocena inwestycji kapitałowych (np. zakupu nowego sprzętu czy budynku) pomaga zrozumieć, czy przyniosą one pożądany zwrot z inwestycji.
• Kalkulacje kosztu produktu lub usługi – może obejmować np. przypisywanie kosztów bezpośrednich, takich jak materiały i bezpośrednia siła robocza, a także pośrednich, takich jak koszty ogólnego zarządzania i administracji.
• Kontrola i ocena wydajności – w tym przypadku mowa o monitorowaniu i ocenie wydajności operacyjnej i finansowej oraz identyfikacji obszarów wymagających poprawy.
• Koszty – w tym wypadku firma koncentruje się zrozumieniu, śledzeniu i kontrolowaniu kosztów związanych z różnymi aspektami działalności organizacji, co obejmuje m.in. analizę kosztów zmiennych, działań czy stałych.
• Ocena wydajności działów lub jednostek biznesowych – obejmuje najczęściej analizę wyników finansowych, wydajności pracy, jakości produktu lub usługi i innych kluczowych wskaźników w ramach konkretnej części organizacji.
• Projekty – ten aspekt skupia się na śledzeniu i kontrolowaniu kosztów związanych z konkretnymi zadaniami. Często stosuje się to w branżach działających projektowo, takich jak budownictwo czy IT.
• Raportowanie wewnętrzne – w ramach rachunkowości zarządczej znajduje się także przygotowywanie regularnych sprawozdań finansowych i operacyjnych dla wewnętrznych użytkowników.
• Strategie – w tym wypadku mowa o dostarczaniu informacji pomagających w planowaniu i podejmowaniu decyzji, co może obejmować analizę rentowności czy prognozy finansowe.
• Tworzenie budżetów i prognoz – przygotowywanie budżetów operacyjnych, kapitałowych i finansowych, a także prognozowanie przyszłych przychodów i wydatków jest jednym z najważniejszych zadań w ramach rachunkowości zarządczej.
• Wyniki – mierzenie i raportowanie wyników w kontekście celów i celów organizacji może obejmować m.in. systemy wynagradzania oraz systemy pomiaru wydajności.
• Zarządzanie ograniczeniami – każda organizacja musi radzić sobie z ograniczeniami, takimi jak ograniczenia pojemności, zasobów czy finansów. W ramach rachunkowości zarządczej można identyfikować ograniczenia i opracować sposoby radzenia sobie z nimi.
• Zarządzanie przepływem środków finansowych (cash flow) – ten aspekt polega na monitorowaniu i zarządzaniu przepływem pieniędzy w organizacji. Pozyskiwanie i wydatkowanie gotówki musi być zrównoważone, aby firma mogła realizować swoje cele.
• Zarządzanie zasobami – pomaga menedżerom zrozumieć stopień i sposób użycia zasobów w organizacji. Może to obejmować analizę ich wykorzystania, identyfikację marnotrawstwa lub nadmiernego zużycia oraz rekomendacje dotyczące optymalizacji.

Rezultaty wymienionych zadań są kluczowe w podejmowaniu decyzji, planowaniu oraz kontroli i komunikacji wewnątrz firmy. Wspierają także efektywne wykorzystanie zasobów oraz wydatnie przyczyniają się do realizacji celów biznesowych, a tym samym długoterminowego sukcesu organizacji.