Indeks giełdowy – co to jest?

Indeksy giełdowe są swego rodzaju spisem treści giełd i gospodarek – dzięki nim można szybko zorientować się w ich kondycji. Jaką odgrywają rolę dla inwestorów i analityków oraz jak je stosować, żeby śledzić trendy ekonomiczne?

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• Czym jest indeks giełdowy?
• Jakie są elementy indeksu giełdowego?
• Jakie są wagi indeksu giełdowego?
• Jakie są rodzaje indeksów giełdowych?
• Jakie są przykłady znanych indeksów giełdowych?
• Jaka jest rola indeksów giełdowych?

Indeks giełdowy – definicja

Indeks giełdowy to wskaźnik mierzący zmiany wartości grupy wybranych akcji. Można go traktować jako barometr stanu rynku akcji lub jego segmentu. Stosują je inwestorzy, analitycy finansowi i ekonomiści do oceny kondycji gospodarki oraz trendów na rynkach finansowych^{[1] [2] [3]}.

Indeks giełdowy to wskaźnik mierzący zmiany wartości wybranej grupy akcji i odzwierciedlający ogólną kondycję rynku lub jego segmentu.

Definicja indeksu giełdowego

Pierwszy indeks giełdowy, Dow Jones Industrial Average (DJIA), powstał w 1896 roku – stworzyli go Charles Dow i Edward Jones. Pierwotnie obejmował on 12 dużych firm przemysłowych, a jego celem było odzwierciedlenie kondycji amerykańskiego przemysłu. W miarę upływu lat liczba spółek wchodzących w skład DJIA wzrosła do 30, a sam indeks stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych wskaźników na świecie^[4].

Na przestrzeni lat powstały różne indeksy giełdowe reprezentujące różne segmenty rynku. Przykładowo Standard & Poor’s 500 (S&P 500), utworzony w 1957 roku, obejmuje 500 największych amerykańskich spółek giełdowych, NASDAQ Composite skupia się na firmach technologicznych. Powstały także indeksy międzynarodowe, takie jak FTSE 100 w Wielkiej Brytanii czy Nikkei 225 w Japonii^{[5] [6]}.

Indeksy giełdowe ewoluowały wraz z rynkami finansowymi, więc zmieniała się też metodologia ich obliczania. Początkowo większość obliczano jako prostą średnią cen akcji wchodzących w skład indeksu, ale współcześnie większość (np. S&P 500) oblicza się na podstawie kapitalizacji rynkowej, co dokładniej odzwierciedla wartość rynkową spółek^{[7] [8]}.

Elementy indeksu giełdowego

Indeks giełdowy składa się z kilku elementów:

• Spółki wchodzące w skład indeksu giełdowego wybiera się na podstawie kryteriów, takich jak kapitalizacja rynkowa, płynność akcji, sektor działalności czy znaczenie gospodarcze. Na przykład indeks S&P 500 obejmuje 500 największych spółek notowanych na giełdach amerykańskich, a Dow Jones Industrial Average skupia się na 30 dużych amerykańskich korporacjach.
• Istnieją różne metody obliczania wartości indeksu giełdowego:
  • Indeks można obliczyć na podstawie kapitalizacji rynkowej spółek, czyli wartości wszystkich wyemitowanych akcji spółki. Przykładem jest S&P 500.
  • Wartość indeksu można też wyliczyć za pomocą średniej ważonej cen akcji spółek wchodzących w jego skład, przy czym droższe akcje mają większy wpływ na indeks.
  • W przypadku zastosowania średniej arytmetycznej każda spółka ma równy wpływ na wartość indeksu, niezależnie od jej kapitalizacji rynkowej.
• Indeksy giełdowe mają określone zasady dotyczące dodawania nowych i usuwania istniejących spółek . Kryteria mogą obejmować minimalne wymagania dotyczące kapitalizacji rynkowej, płynności, czasu notowania na giełdzie oraz spełniania standardów finansowych i operacyjnych.
• Wartość bazowa indeksu ustala się na określonym poziomie w momencie jego utworzenia. Punktów bazowych używa się do pomiaru procentowych zmian wartości indeksu – jeśli wartość indeksu wzrośnie z 1000 do 1010 punktów, oznacza to wzrost o 1%.
• Indeksy są regularnie rewidowane, aby dokładnie odzwierciedlały zmiany na rynku, co obejmuje najczęściej dodawanie nowych spółek, usuwanie spółek niespełniających kryteriów oraz aktualizację wag poszczególnych składowych indeksu. Rewizje mogą być dokonywane kwartalnie, półrocznie lub rocznie.
• Indeksy często dzieli się na sektory lub branże. Przykładem może być podział indeksu S&P 500 na sektory, takie jak technologia, zdrowie, finanse czy przemysł.

Wagi indeksu giełdowego

Wagi indeksu giełdowego określają, w jaki sposób poszczególne spółki wchodzące w jego skład wpływają na jego wartość. Istnieją różne metody ustalania wag:

• Ważenie według kapitalizacji rynkowej oznacza, że każda spółka w indeksie ma wagę proporcjonalną do jej kapitalizacji rynkowej. Większe firmy, o wyższej kapitalizacji rynkowej, mają większy wpływ na wartość indeksu. Ten sposób odzwierciedla rzeczywisty rozmiar i wpływ spółek na rynku, ale duże spółki mogą dominować indeks, co może prowadzić do nadmiernej koncentracji na kilku firmach.
• Ważenie według cen oznacza, że waga każdej spółki jest proporcjonalna do ceny jej akcji. Spółki z wyższymi cenami akcji mają większy wpływ na wartość indeksu. Jest to metoda prosta do zrozumienia i obliczenia, ale może czasami prowadzić do zniekształceń, ponieważ spółki z wysokimi cenami akcji, ale niską kapitalizacją rynkową, mogą mieć nieproporcjonalnie duży wpływ na indeks.
• Waga równa oznacza, ze każda spółka w indeksie ma taką samą wagę, niezależnie od jej kapitalizacji rynkowej czy ceny akcji. Ta metoda równomierne przedstawia wszystkie spółki w indeksie, ale może wymagać częstszych rebalansów, aby utrzymać równe wagi.
• Waga fundamentalna to metoda, w której wagi spółek ustala się na podstawie fundamentalnych wskaźników finansowych – przychodów, zysków, dywidend czy wartości księgowej – co ma odzwierciedlać ekonomiczną wartość spółek, a nie stopień ich kapitalizacji rynkowej. Metoda ta może zapewniać bardziej stabilne i uzasadnione wagi, niezależne od zmienności cen akcji, ale jej obliczenie jest bardziej skomplikowane niż inne sposoby.
• Waga oparta na wolumenie obrotu oznacza, że wagi spółek ustala się na podstawie wolumenu obrotu ich akcjami. Spółki, których akcjami częściej się handluje, mają większy wpływ na wartość indeksu, co może lepiej odzwierciedlać płynność rynku, ale może faworyzować spółki z wysoką aktywnością handlową, niezależnie od ich fundamentalnej wartości.

Rodzaje indeksów giełdowych

Do podziału indeksów giełdowych można stosować różnorodne kryteria:

• W przypadku kryterium geograficznego wyróżnia się:
  • Indeksy krajowe odzwierciedlają kondycję rynku akcji w jednym kraju. Przykładem jest WIG w Polsce, który reprezentuje rynek akcji notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.
  • Indeksy regionalne obejmują akcje spółek z określonego regionu geograficznego. Przykładem jest FTSE Eurofirst 300, który skupia się na spółkach europejskich.
  • Indeksy globalne obejmują spółki z różnych krajów, co odzwierciedla globalne trendy rynkowe. Przykładem jest MSCI World Index.
• Często stosowaną metodą podziału indeksów giełdowych jest podział ze względu na stosowaną metodę ważenia. W tym wypadku wyróżnia się m.in. indeksy ważone kapitalizacją rynkową, indeksy cenowe czy indeksy równe.
• Indeksy giełdowe często dzieli się ze względu na obszar działania. Indeksy sektorowe obejmują spółki z określonego sektora gospodarki, czego przykładem jest NASDAQ Biotechnology Index. Z kolei indeksy branżowe koncentrują się na konkretnych branżach, takich jak technologia, zdrowie czy finanse. Przykładem może być FTSE TechMARK 100.
• Indesky dzieli się też ze względu na rozmiar spółek wchodzących w ich skład. W tym wypadku wyróżnia się indeksy dużych spółek (np. S&P 100), średnich spółek (S&P MidCap 400) czy indeksy małych spółek (Russell 2000).

Przykłady znanych indeksów giełdowych

Indeksy giełdowe są jednym z podstawowych elementów współczesnego systemu finansowego, więc nie jest niczym dziwnym, że niektóre z nich widnieją nie tylko w strategiach inwestycyjnych inwestorów, ale również zapisały się w szerszej świadomości. Do najbardziej znanych indeksów giełdowych na świecie zalicza się Dow Jones, jeden z najstarszych i najbardziej rozpoznawalnych wskaźników rynkowych. Obejmuje on 30 dużych, publicznych amerykańskich spółek, który jest używany jako barometr stanu amerykańskiej gospodarki.

Innym ważnym indeksem jest S&P 500, który obejmuje 500 największych amerykańskich spółek pod względem kapitalizacji rynkowej (za pomocą której jest ważony). Inwestorzy i analitycy stosują go jako wskaźnik kondycji rynku akcji w Stanach Zjednoczonych. Kolejnym indeksem o dużym wpływie zarówno na amerykański, jak i globalny rynek jest NASDAQ Composite, który koncentruje się na spółkach notowanych na giełdzie NASDAQ. Powstał w 1971 roku i jest uważany za wskaźnik kondycji sektora technologicznego.

W Europie jednym z najbardziej wpływowych indeksów jest utworzony w 1984 roku FTSE 100, który obejmuje 100 największych spółek notowanych na London Stock Exchange i służy jako barometr brytyjskiej gospodarki i rynków finansowych. W Polsce wszyscy inwestorzy śledzą WIG (Warszawski Indeks Giełdowy) – utworzony w 1991 roku główny indeks giełdowy w Polsce, który obejmuje wszystkie spółki notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.

W Japonii najważniejszym indeksem jest Nikkei 225 – powstał w 1950 roku i obejmuje 225 największych spółek notowanych na Tokyo Stock Exchange. Z kolei na poziomie globalnym jednym z najważniejszych wskaźników jest MSCI World – indeks obejmujący spółki z rozwiniętych rynków na całym świecie, który powszechnie stosuje się jako benchmark dla globalnych portfeli inwestycyjnych.

Rola indeksów giełdowych

Indeks giełdowy stanowi wskaźnik kondycji rynku akcji lub jego segmentu. Inwestorzy używają ich jako benchmarków do porównania wyników swoich portfeli inwestycyjnych, a szerzej są one stosowane do oceny kondycji całej gospodarki. Ponadto służą jako podstawowe instrumenty finansowe dla funduszy indeksowych i funduszy ETF.

Indeksów giełdowych używa się też do śledzenia trendów rynkowych, przewidywania przyszłych ruchów cenowych i podejmowania decyzji inwestycyjnych. Ich wartość wykorzystuje się także w analizach ekonomicznych do oceny wpływu różnych czynników makroekonomicznych na rynki finansowe.

Indeksy giełdowe oferują też korzyści inwestorom indywidualnym, jak i inwestorom instytucjonalnym. Poza zastosowaniami analitycznymi inwestowanie w nie dają możliwość dywersyfikacji portfela inwestycyjnego, co może redukować ryzyko inwestycyjne. Indeksy są również podstawą produktów finansowych, takich jak fundusze indeksowe i ETF-y.